Vadeli çeklerle çipler, yani yarı iletken yongalar ile ülkemizin devrimci esnaf kredi mekanizması arasında nasıl bir ilişki olabilir? Bu konuda geçen hafta yazdığım ilk yazının ardından bu ikinci yazıda, 1980’lerin ortasında yaşanan Desktop Publishing devriminin bir benzerinin önümüzdeki senelerde yaşanacağı üzerine öngörümü sizlerle paylaşacağım.
Öncelikle, dünyada yaşanan güncel olaylar bu yazının arka planını oluşturuyor:
* Bir tarafta merkezi para sisteminin küresel olarak dağılması süreci yaşanıyor. Aşırı miktarlarda basılan dolar ve ona bağlı diğer ülke paralarının global enflasyona ve yüksek borçlanmaya yol açması ile kriptoparaların toplumlarda daha doğru optikle algılanmaya başlaması atbaşı gidiyor.
* Diğer tarafta hayatımızı eline geçirmeyi aklına koymuş Batı ağırlıklı BigTech var; BigTech tekeli elimizdeki tüm telefonların ve işletim sistemlerinin sahibi, bilgisayarlarımızın içinde, etrafımızı saran tüm uygulama yazılımlarının da içinde bütün verilerimizi topluyor ve bunları merkezi olarak saklıyor ve işliyor. Yapay Zeka (YZ) da bu durumun üzerine tuz biber ekti. YZ ile BigTech’in o verilerle daha neler yapabileceğinin demosunu yapan Chat-GPT yazılımı gelecek ile ilgili yapılan tüm planların yeniden gözden geçirilmesine sebep oldu.
* ABD ve Çin devletlerinin arasındaki siyasi ve askeri gerilim sonucu Tayvan’daki (tekel konumundaki) TSMC isimli fabrikanın ve üst düzey yonga üretiminin tehlikeye düşmesi, global elektronik sektöründe ortaya çıkacak dev boyutlu supply-chain sorunlarını beraberinde getiriyor. Elimizdeki tüm telefonların ve diğer tüm cihazların üretiminin devam etmesi bu tekel fabrikanın üretiminin devam etmesine bağlı şu anda. Intel gibi dev bildiğimiz chip firması bile TSMC yanında güdük kalmış durumda.
Buradan çıkış nasıl olacak? Dünyanın içinde bulunduğu bu konjonktürde BRICS+ ülkeleri ya da Global South ülkeleri masaya yeni bir şey koyabilecekler mi?
Bir Hayal Kuralım
Şimdi gelin 2030 yılına gidelim ve o zamanın Türkiye’sinden bir manzarayı gözümüzde canlandıralım.
* Üniversitelerde öğrencilerin tasarımlarını basan MİKRO yonga matbaaları var. Ülkenin dört bir yanındaki sayılı bazı üniversitelerimizde şu anda ülkemizde bir tane bile olmayan yonga matbaasının bir küçük örneği eğitim amaçlı kullanımda. Öğrenciler derste tasarladıkları yongaları üniversitenin yarı iletken matbaasında bastırıyorlar ve test ediyorlar.
* Sanayileşmiş altı ilimizin bünyesindeki endüstri sitelerinde MİNİ yonga basım atelyeleri yer almakta. Bu atelyelerde hem o ilin sanayicisinin ihtiyacı olan yongaların tasarlandığı girişimler var hem de bu yongaların basımının yapıldığı yarı iletken matbaaları bulunuyor. 90nm seviyesinde üretim yapan bu mini üniteler o ilin sanayicisinin ihtiyacı olan tüm komponentlerin tasarım ve üretimine yetiyor.
* Ülkemizin daha büyük kapsamdaki sivil ve askeri ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş olan ATATÜRK YONGA FABRİKASI da Ankara’da yer almakta. Burada büyük usta Boris Babayan’ın patenti ve lisansı ile, ileri seviye paralel Elbruz-B mimarisinde işlemciler üretilmekte. Bu işlemcilerin kalbinde çalıştığı yerli tasarım telefonlarımız ve yerli bilgisayarlarımız, tabletlerimiz gençlerimizin kollarında, çantalarında. Artık BigTech denilen tekellerin hükmü kalmamış durumda, kendi tasarımımız işlemcilerle güvenliği yüksek seviyedeki uygulamaları içimiz rahat indirip kullanıyoruz. Ve daha düzinelerce ülkede ve tüm Afrika kıtasında bu cihazlar kullanılıyor.
Bunun dışında, ülkelerarası öğrenci alış-verişi yapan ortak tasarım laboratuvarlarında, lise ve üniversite seviyesinde tasarım dersleri verilmekte, yonga matbaaları için litografi makineleri imalat programları ve üniversite kampüslerinde yonga teknolojisi geliştirme enstitüleri yer almakta. Üniversitelerimizde de yonga tasarımı ve imalatı konusunda özelleşmiş bölümler ve programlar kurulmuş.
Dahası, tüm bu saydıklarım aynı anda sekiz ülkede daha yapılmış ve bu ülkeler kendi aralarında yonga tasarımı, imalat bilgisi, öğrenci ve tasarımcı değiş-tokuşu yapmaktalar.
Bu hayalin gerçek olması için ne gerekli diye düşünelim.
A. Graph Temelli Sistemler
Tüm bu yeni nesil paralel işlemciler üzerinde GRAPH algoritmaları işletecek. Bu yeni graph algoritmaları ile yeni paralel programlama dilleri, kelimelerle değil şekillerle algoritmaları yazılmış programlar, yeni bir paralel İşletim Sistemi ve hepsine uyumlu paralel yonga mimarisi bir arada çalışacak. Bunlar hem sivil hem askeri tüm bilgisayarlarımızda kullanılır olacak.
Elimizdeki telefonlar da bu yeni nesil paralel işlemciler kullanılarak tasarlanmış olacak.
Bunlar aynı zamanda, aynı yonga mimarisi üzerinde işleyen graph temelli bir blokzincir sistemi üzerinde işlemler üretiyor olacak. Cep telefonları ve bilgisayarlardaki paralel işlemciler üzerindeki tüm uygulamalar entegre bir transfer, ödeme ve kredilendirme altyapısını da içeriyor olacak.
Bugün kullandığımız seri mimarideki tüm Apple, Samsung, Huawei vb. telefonlar ve bilgisayarlar, tüm GPU’lar, YZ sistemleri o zaman çağ dışı kalmış olacaklar. Ya da şöyle diyeyim: Paralel paradigma onları, seri mimarideki tüm yongaları devre dışı bırakmış olacak. Bugünkü ARM lisansı altında üretilen tüm RISC ve ayrıca Intel’in ve PowerPC’nin tüm CISC işlemcileri seri mimaridedir.
Telefonlarımız, laptop’larımız ve tüm Yapay Zekamız bu ortak cihazlar ve uygulamalar silsilesi içinde merkezsiz biçimde işliyor olacak. Tüm bunlara uyumlu uygulamalar ve yeni yongalar da yukarıda anlattığım MİNİ ve MİKRO yonga tasarım atelyelerinde tasarlanıyor ve kodlanıyor olacak.
Ve şimdi söyleyeceğim bu cümle çok önemli:
– Eğer tüm bu ekosistemi ve paralel mimariyi inşa edemezsek, asla merkezi kapitalist mekanizmanın etrafından dolaşıp kendi haklarımıza, kendi kredi sistemimize, kendi paramıza sahip olamayacağız.
Yani olay bitcoin madenciliği veya ETF’ler değil. Biz ne yaparsak yapalım, fiat para kendi kendini baltalasa da sistemlerimiz merkezi olmaya devam ettikçe 1984 romanını andıran kabus totaliter yapılardan kurtulamayacağız.
B. Verimli, Merkezi Olmayan Paralel Yongalar:
Bugün dünyada BigTech’in kullandığı tüm CPU’lar ve tüm GPU’lar yani grafik işlemciler, hem seri mimaride hem de çok verimsiz bir donanım kullanımı sergilemekteler. Çok hızlı ve 5nm veya 3nm silikon matbaa teknolojilerin ürünü bu muhteşem CPU’ların ve GPU’ların hesaplama hızlarının ve kabiliyetlerinin yüzde 95’i ısı enerjisi olarak çöpe gitmekte. 300 km hızla giden çok muhteşem motorlu birçok arabanız var ama üzerinde gideceğiniz otoban tek şeritli ve de dapdaracık.
C. Vadeli Çekler ve Ödeme Sistemlerini İçeren Yongalar:
Vadeli çip dediğimde, ülkemizdeki Vadeli Çek adı verilen merkezsiz kredi sistemini taşıyacak yeni, GRAPH mimarisindeki işlemciler var aklımda. Aynı merkezsiz işlemci Yapay Zeka için de bizi bugünkü merkezi veri çiftliklerinden kurtarabilir.
Özetle:
1- Tek bir merkezde üretilmeyen, birçok ülkenin kendi fabrikalarında ve atelyelerinde üretilecek orijinal ve dağıtık mimariye sahip yeni bir CPU’nun gelmesini bekliyorum. Bu üretimi hayal ederken Apple’ın bir zamanlar Macintosh bilgisayarı ve lazer yazıcısı ile ortaya çıkardığı “masaüstü yayıncılık” devrimini düşünüyorum. Buna benzer bir “atelye yongaları” imalat devrimini hayal edin benimle birlikte. Her üniversitede bir yonga matbaası kurulmasını düşünün. (Çok yerde duyduğunuz 3D yazıcılarla gelecek yeni endüstriyel devrim çok ilginç değil, zira bu yazıcılar şu anda tekel olan fabrikalarda üretilen yongalardan hiç bahsetmiyorlar. Oysa bir elektrikli arabaya ödediğimiz paranın %85’i enformasyon teknolojisine yani yongalar ve yazılıma gidiyor.)
2- Tek bir ülkede değil de bir çok ülkede birden üretilebilecek olması, bu yeni mimarinin chip üretim teknolojisi olarak pek bir yenilik içermediğini ama tasarım olarak pek çok yenilik içerdiğine işaret etmektedir. Örneğin paralel hesaplama yeteneğinin gelmesi ile yongaların bugünkülere kıyasla yüzlerce kat hızlanması, ama bu yongaların daha ucuz olan 90nm teknolojide üretilmesi.
3- Bu yeni mimarideki CPU’nun Yapay Zeka algoritmalarında da tesiri olması beklenebilir. Bu tesir hem YZ algoritmalarının merkezi olmaktan çıkmasına sebep olabilir hem de yeni bir tür, (Chat-GPT gibi generative değil de) Sembolik YZ’nin doğumunu tetikleyebilir.
4- Ufukta görünen, ya da göründüğünü varsaydığımız bu yeni mimarideki yonga, aynı zamanda merkeziyetsiz finans için de kullanılacaktır. Merkeziyetsiz finans için kullanılabilecek olan bu yeni yonga, ülkemizdeki eşşiz gayri-merkezi kredi yaratma mekanizması olan Vadeli Çekleri de, ayrıca ödeme sistemlerini de, yeni tür merkeziyetsiz token’ları da üzerinde taşıyabilecek, elden ele transferini yapabilecektir.
5- Blokzincir teknolojileri olarak bu yeni yongaların içerdiği GRAPH mimarisi büyük bir atlama yapabilir. Bugünkü IOTA veya Hedera gibi sistemleri kastetmiyorum; ama ileride bugünküleri fersahla aşan dağıtık, GRAPH ile çalışan ve her yongayı kayıt ve mutabakat için kullanabilen cihazlara sahip olabileceğiz.
