Bu yazı 3 Mart 2024’de Zerohedge sitesinde yayımlanan Sergey Glazev ile Pepe Escobar söyleşisi üzerine kaleme alındı. (Kaynak:1)
Glazyev Rusya’da Asya ve BRICS ile ilişkiler üzerine çalışan bir bakan, şu anda Avrasya Ekonomik Birliği’nde de önemli bir vazifesi var: Dolara alternatif rezerv para konusunda çalışıyor. (Kaynak:2) Escobar ile son iki senede yaptığı dördüncü söyleşi bu Glazev’in. Bu söyleşilerinde Glazyev adım adım ağız değiştirdi ve görüşleri söyleşiler ilerledikçe bir uçtan diğerine kaydı. Önce rublenin altına endekslenmesinden yanaydı. Sonra bir emtia paketi yapılması konusunu gündemine aldı. Ancak bu emtia paketinde altın ve gümüş gibi emtia yanı sıra diğer bazı ülkelerin fiat paraları da olmalı diyordu. Sonra BRICS parası çıkmalı dedi, o yönde görüş belirtti. Şimdi bu yeni söyleşisinde bambaşka şeyler söylemiş.
Bu söyleşi neden önemli onu da anlatayım: Glazyev, Rusya’da (dolara alternatif) bir rezerv para yapma konusunda açıkça fikir belirten neredeyse tek kişi. Ancak görüşleri yalpaladığı için de devletin içinden muhtemelen tepkiler almakta. Rusya devleti de kendi parasını global rezerv para haline getirme konusunda yeterince kuvvetli adımlar atamıyor, belki de henüz kafaları aynı Glazyev gibi karışık. Sonuçta Glazyev’in söyledikleri sadece kendi fikirleri değil, daha büyük bir arka planı yansıtıyor.
Söyleşiyi Escobar’ın makalesinden adım adım özetleyelim:
Rusya’da ve Küresel Güney’de çok az kişi, dolardan uzaklaşma (de-dollarization) hakkında Avrasya Ekonomik Birliği’nin (EAEU) politika kolu Avrasya Ekonomik Komisyonu’nun (AET) Entegrasyon ve Makroekonomi Bakanı Sergei Glazyev kadar konuşabilecek niteliktedir.
Şu anda uluslararası ticarette mutabakat için (banka dışı) yeni bir ticari çözüm modeli için Rusya hükümetinden onay alınması aşamasındayken, Glazyev’in fikirlerinden öne çıkanlar şunlar:
Glazyev’deki temel fikir, öncelikle dolara alternatif yeni para biriminin üretimiyle ilgilenen ülkeler tarafından imzalanacak anlaşmalarla, uluslararası hukuka dayalı yeni bir para biriminin çıkartılması gerektiğidir. Bu olursa, Bretton Woods gibi hiçbir meşruiyeti olmayan bir konferans yoluyla olmayacak ve başlangıçta tüm ülkeler üyeliğe davet edilmeyecek. Salt BRICS ve Şangay İşbirliği Örgütü üyeleri yeterli olacak. “Rusya’da zaten kendi SWIFT’imiz var: SPFS. Bizim döviz bürolarımız var, bankalar arasında muhabirlik ilişkilerimiz var, merkez bankaları arasında fikir alışverişi var, burada kendimize yeterli durumdayız”.
Bütün bunlar yeni bir uluslararası para biriminin benimsenmesinin yolunu açıyor: “Gerçekten büyük ölçeğe ihtiyacımız yok, BRICS yeterli. Para biriminin ana fikri, iki farklı sepetin bulunmasıdır: Birinci sepet, sürece dahil olan tüm ülkelerin ulusal para birimlerinden oluşacak, ikinci sepet ise ticari metalara yani emtiaya endeksli olacak. Rezervler için kullandığımız matematiksel model çok istikrarlı, sağlam ve kullanışlı.”
O zaman iş fizibiliteye kalıyor: “Bu para birimini ticari işlemler için kullanmak çok zor olmayacak. İyi bir altyapı varsa ve tüm merkez bankaları bunu onaylıyorsa, bu para birimini kullanmak işletmelerin elindedir. Dijital formda olduğu için bankacılık sistemi dışında da kullanılabileceği anlamına geliyor, dolayısıyla bankalar ve döviz borsaları aracılığıyla yapılan mevcut işlemlerden en az on kat daha ucuz olacak.”
Şu zorlu merkez bankaları meselesi
SORU: Bu düşüncelerinizi Çinlilere de sundunuz mu? “Bunu Renmin Üniversitesi’ndeki ortaklarımız Çinli uzmanlara sunduk. İyi geri bildirimler aldık ama fikri siyasi düzeyde sunma fırsatım olmadı. Rusya’da bu tartışmayı bildiriler, konferanslar, seminerler aracılığıyla destekliyoruz, ancak BRICS gündeminde bile bu mekanizmanın uygulamaya konmasına ilişkin henüz siyasi bir karar yok. Uzman ekibimizin teklifi, bunun önümüzdeki Ekim ayında Kazan’da yapılacak BRICS zirvesinin gündemine alınması yönünde. Sorun şu ki, Rusya Merkez Bankası bu konuda istekli değil. BRICS yalnızca ulusal para birimlerini kullanmaya yönelik bir operasyon planına karar verdi; bu da oldukça açık bir fikir, çünkü ticaretimizde ulusal para birimleri zaten kullanılıyor. Avrasya Birliği’nde ana para birimi zaten Rus rublesi, Çin ile ticaret ruble ve renminbi üzerinden yapılıyor, Hindistan, İran ve Türkiye ile ticaret de ulusal para birimlerine geçiyor. Her ülkenin buna uygun altyapısı var. Merkez bankalarının dijital ulusal para birimlerini tanıtması ve bunların uluslararası ticarette kullanılmasına izin vermesi de iyi bir model olur. Bu durumda kripto borsaları ödemeleri kolayca dengeleyebilir ve bu şekilde transferler daha da ucuz olur.
İhtiyaç duyulan şey, belirli miktarda ulusal para biriminin dijital biçimde uluslararası işlemlere katılmasına izin verecek şekilde merkez bankaları arasında bir anlaşma yapılmasıdır.”
SORU: Siyasi irade varsa bu 2024’te mümkün olur mu? “Zaten bazı startup’lar var. Bu arada Batı’da dijitalleşmeyi merkez bankaları değil, özel şirketler yapıyor. Yani ortada bir talep var. Kazan’daki zirve için merkez bankamızın bir öneri hazırlaması gerekiyor. Ama bu hikayenin sadece bir kısmı. İkinci kısım fiyatlar. Şu an için fiyatlar Batı spekülasyonuna göre belirleniyor. Biz emtiayı üretiyoruz, tüketiyoruz ama arz ve talebi dengeleyecek kendi fiyat mekanizmamız yok. Kovid paniği sırasında petrol fiyatı neredeyse sıfıra düştü. Temel malların fiyatlarını kontrol etmezseniz ekonomik kalkınmaya yönelik herhangi bir stratejik planlama yapmak imkansızdır. Bu yeni para birimi ile fiyat oluşumu, Batılı emtia borsalarından kurtulmalı. Benim fikrim Sovyetler Birliği’nde, Comecon’da var olan bir mekanizmaya dayanıyor. O dönemde sadece sosyalist ülkelerle değil, Avusturya ve diğer Batılı ülkelerle de 10 yıl, 20 yıl süreyle gaz tedariki konusunda uzun vadeli anlaşmalar yapmıştık, bu fiyat formülünün temeli petrolün ve gazın fiyatıydı.”
Dolayısıyla öne çıkan şey, uzun vadeli, uzun vadeli bir politikanın etkinliğidir: “Uzun vadeli bir model yarattık. Burada AET’de ortak bir döviz piyasası fikrine bakıyoruz. Zaten bazı deneylerlebir taslak hazırladık. İlk adım, bir bilgi ağının oluşturulması, farklı ülkelerde bilgi alışverişidir. İkinci adım ise borsalar arasında online iletişim kurmak olacak ve son olarak ortak fiyat oluşumu mekanizmasına geçerek bu mekanizmayı tüm diğer ülkelere açıyoruz. Asıl sorun, başta petrol şirketleri olmak üzere büyük emtia üreticilerinin borsalar aracılığıyla ticaret yapmayı sevmemeleridir. Kendi
aralarında ticaret yapmayı severler, dolayısıyla emtia üretiminin en az yarısının borsalar yoluyla gerçekleşmesini sağlamak için politik etkiye ihtiyacımız var. Arz ve talebin birbirini dengelediği bir mekanizmaya ihtiyaç var. Petrolün dış piyasalardaki fiyatı şimdilik ‘gizli’. Bu bir tür sömürge dönemi düşüncesi. ‘Nasıl hile yapılır’. Bütün bu bilgilerin şeffaf şekilde kamuoyuna açıklanması için mevzuat oluşturmalıyız.”
ABD dolarını baypas etmek
SORU: ABD dolarını baypas etmeye çalışmanın bir sonraki aşamasında BRICS yapısındaki ana zorluklar nelerdir? “BRICS aslında sekreteryası olmayan bir kulüp. Burada, Sovyet sonrası bölgede, çöküşün hemen ardından gümrük birliği fikrini tartıştık. Ortak ekonomik alanla ilgili birçok deklarasyonumuz, hatta devlet başkanlarının imzaladığı bazı anlaşmalarımız vardı.
Ama asıl çalışma 2008 yılında komisyon kurulduktan sonra ortaya çıktı. 20 yıl süren bildirilerden, konferanslardan sonra hiçbir şey yapılmadı. Sorumlu birine ihtiyacımız var. BRICS’te böyle bir organizasyon var: NDB (Yeni Kalkınma Bankası). Devlet başkanları yeni modeli, yeni para birimini geliştirecek, uluslararası bir anlaşma taslağıyla uluslararası bir konferans düzenleyecek bir kurum olarak NDB’yi görevlendirmeye karar verirlerse bu işe yarayabilir. Sorun, NDB’nin dolar tüzüğüne göre çalışmasıdır. Bu kurumu işler hale getirmek için yeniden düzenlemeleri gerekiyor. Halen Amerikan çerçevesi altında sıradan bir uluslararası kalkınma bankası gibi çalışıyor. İkinci seçenek ise bunu bu banka olmadan yapmak olacaktır ancak bu çok daha zor olacaktır. Bu bankanın yeterli uzmanlığı var.”
SORU: Bu yıl BRICS’in Rusya başkanlığı tarafından NDB’nin dahili olarak değiştirilmesi önerilebilir mi? “Elimizden geleni yapıyoruz. Maliye Bakanlığı’nın bunun ne kadar ciddi olduğunu anladığından emin değilim. Başkan anlıyor. Bu fikri ona bizzat ben tanıttım. Ama Merkez Bankası başkanı ve bakanlar hâlâ eski IMF paradigmasıyla düşünüyor.”
“Dini mezhepler yenilik yaratamaz”
Glazyev, NDB ile yaptırımlar konusunda ciddi bir çalışmaya girişmişti:“Bu konuyu St. Petersburg Forumu’nda Bayan Rousseff’le (şu anda NDB’ye başkanlık eden eski Brezilya Devlet Başkanı) tartıştım. Ona bununla ilgili bir belge verdim. Oldukça hevesliydi ve bizi NDB’ye davet etti. Ancak daha sonra herhangi bir takip yapılmadı. Geçen yıl her şey çok zordu.”
BRICS’te “finansal hizmetler çalışma grubu reasürans, kredi notu ve fintech’teki yeni para birimlerini tartışıyor. NDB’nin gündeminde olması gereken şey budur. En iyi olasılık, en karmaşıktan en az karmaşığına kadar BRICS çözüm mekanizmasının tüm konularını derinlemesine tartışmak üzere Mart veya Nisan ayında Moskova’da bir toplantı yapılması olacaktır. NDB’nin buna katılması harika olurdu, ancak mevcut durumda BRICS ile NDB arasında fiili bir uçurum var.”
(Glazyev ile Escobar’ın söyleşisinin bu noktasında durup, dikkatinizi okuduğunuz kitabın 5.1’inci bölümünde reasürans ve kredi notu konusunda yazdıklarıma çekmek istiyorum. Glazyev’in bu kitabın temel bazı fikirlerine yaklaşmaya başladığını düşünüyorum.)
Glazyev, kilit noktanın şu olduğu konusunda ısrar ediyor: “Dilma’nın (Rousseff) bu tartışmaları yüksek düzeyde organize etmek için zaman bulması gerekiyor. Siyasi bir karara ihtiyaç var.“
Escobar: Ama bu kararın bizzat Putin’den gelmesi gerekmez mi?
“O kadar kolay değil. En az üç devlet başkanının açıklamalarını duyduk: Rusya, Güney Afrika ve Brezilya. Açıkça ‘bu iyi bir fikir’ dediler. Sorun bir kez daha, henüz bir görev gücünün olmamasıdır. Johannesburg’daki BRICS zirvesinden önce önerdiğimiz fikir, sonraki oturumlarda anlaşmanın modelini veya taslağını hazırlamak için uluslararası bir çalışma grubu oluşturmaktı. Ulusal para birimlerine nasıl geçilir? Artık resmi gündem budur. Ve bunu Kazan’da (BRICS yıllık zirvesi için) rapor etmeleri gerekiyor. Merkez bankaları ile maliye bakanları arasında bazı istişareler var.”
Glazyev, sistemin ataleti söz konusu olduğunda hemen sadede geldi: “Bürokratlar ve uzmanlar için temel sorun ‘fikirlerinin olmaması’ Çünkü mevcut statükonun en iyisi olduğunu varsayıyorlar. Onlara göre, eğer yaptırımlar olmazsaydı her şey güzel olacaktı. Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa tarafından oluşturulan uluslararası finansal mimari gayet uygun diye düşünüyorlar. Herkes sistemde nasıl çalışılacağını biliyor. Yani bu sistemden başka bir sisteme geçmek mümkün değil. İşletmeler için bu çok zor olacak. Bankalar için zor olacak. İnsanlar tamamen liberteryan bir finansal denge paradigmasıyla eğitildiler. Fiyatların spekülatörler tarafından manipüle edilmesi umurlarında değil, ulusal para birimlerinin oynaklığı umurlarında değil, bunun doğal olduğunu düşünüyorlar (…) Bu bir tür dini mezhep. Dini mezhepler inovasyon yaratmaz.”
Şimdi o hipersonik bisiklete binin
Ulusal para birimleri meselesine geri döndük: “Beş yıl önce bile ticarette ulusal para birimlerinden bahsettiğimde herkes bunun tamamen imkansız olduğunu söylüyordu. Dolar ve euro cinsinden uzun vadeli sözleşmelerimiz var. Yerleşik bir işlem kültürümüz var. 30 yıl önce Dış Ticaret Bakanı olduğum dönemde, tüm emtia ticaretimizi rubleye dönüştürmeye çalışıyordum. Yeltsin ve diğerleriyle ‘dolar yerine ruble ile ticaret yapmalıyız’ diye tartıştım. Bu, rubleyi otomatik olarak rezerv para birimi haline getirecekti. Avrupa euroya geçince Sayın Prodi ile görüştüm ve ‘biz para biriminiz olarak euro kullanacağız, siz de ruble kullanacaksınız’ diye anlaştık. Daha sonra Prodi istişarelerden sonra yanıma geldi ve ‘Sayın Kudrin’le (Rusya eski Maliye Bakanı, 2000-2011) konuştum, benden rubleyi rezerv para birimi yapmamı istemedi’ dedi. Bu sabotajdı. Bu aptallıktı.”
Sorunlar aslında çok derin ve devam ediyor: “Sorun IMF tarafından eğitilen düzenleyicilerimizdi ve ikinci sorun yolsuzluktu. Petrol ve gaz ticaretini dolar üzerinden yaparsanız, kârın büyük bir kısmı çalınır, fiyatları manipüle eden çok sayıda aracı şirket bulunur. Fiyatlar sadece ilk adımdır. İlk anlaşmada doğalgazın fiyatı nihai talebin yaklaşık 10 katı daha az olur. Sonra, kurumsal engeller var. Ülkelerin büyük çoğunluğu şirketlerimizin petrol ve gazı nihai müşteriye satmasına izin vermiyor. Mesela hanelere gaz satamazsınız. Bununla birlikte oldukça rekabetçi olan açık piyasada bile üretici ile tüketici arasında aracılarımız var; gelirlerin en az yarısı devletin kontrolünden çalınıyor. Vergi vermiyorlar.“
Ancak hızlı çözümler mevcut: “İki yıl önce bize yaptırım uygulandığında, ABD doları ve eurodan ulusal para birimlerine transfer yalnızca birkaç ay sürdü. Çok hızlıydı.”
Yatırımlar konusunda Glazyev, yerel ticarette başarının olduğunu ancak sermaye akışının hâlâ ortada olmadığını vurguladı: “Merkez bankaları işlerini yapmıyor. Ruble-renminbi değişimi iyi çalışıyor. Ancak ruble-rupi değişimi çalışmıyor. Bu rupileri tutan bankaların çok paraları var, bu rupiler üzerinden faiz tahakkuk ettiriyorlar ve onlarla oynayabilirler. Bunun sorumlusunun kim olduğunu bilmiyorum, bizim merkez bankamız mı yoksa Hindistan Merkez Bankası mı?”
Glazyev’in ciddi uyarılarından kısa ve öz çıkarım, küresel uzmanlardan oluşan bir konferans organize etme ve bunu kamuoyunun tartışmasına açmanın – BRICS liderliğinin teşvikiyle – NDB’ye bağlı olacağıdır. Glazyev ilerlemeye devam eden bir bisiklet metaforunu çağrıştırdı; öyleyse neden yeni bir bisiklet icat edesiniz ki? Artık yeni – çok kutuplu – bir hipersonik bisikletin zamanı geldi
Kaynak:
- https://www.zerohedge.com/geopolitical/rocky-road-de-dollarization-pepe-escobar- interviews-sergei-glazyev
- https://eec.eaeunion.org/en/comission/member/glazev-sergey-yurevich/
