Bu konuya daha önce 6 Temmuz 2021 tarihli yazımda değinmiştim.
O yazıda işin toplumsal dönüşümü bağlamında tartışmasını yapmıştım. Bu yazıda ise daha çok işin teknik/teknolojik tarafına bir bakış atacağız. Bildiğiniz gibi nesnelerin interneti diye bir kavram epeyce bir zamandır var. Ben bu kavramı değiştirip adına “Nesnelerin Blokzinciri” diyerek meseleye farklı bir açıdan yaklaşmak istiyorum.
Geçtiğimiz senenin ortasından itibaren haberlere sık sık konu olmaya başlayan NFT’ler, bize dijital eserler için nasıl bir gelecek öngörüsünde bulunabileceğimizi gösterdi. Web3 adı verilmeye başlayan yeni nesil internet ile de gelecekte içinde yaşayacağımız sayısal evrenin araç-gereçleri inşa edilmeye başlandı, daha doğrusu inşaat devam ediliyor. Bu araç gerecin gelişmesi için gereken fonlar ve kaynaklar da kolaylıkla kriptoparalar dünyasından yaratılabiliyor. Sadece bu geliştirmenin esaslı zaman aldığını idrak ediyoruz ve beklemeye devam ediyoruz. Yeni gençlerden bu alana kayanlar sayesinde araç-gereç üreticileri her geçen gün büyüyor, eski nesil yazılımcılar ise ya Web3’ü hiç anlamıyorlar ya da geç kaldıklarını düşünerek uzak durmayı tercih ediyorlar.
İşte bu eski nesil-yeni nesil çatışması içinde önemli kavşak noktalarından birisi de IoT denilen teknoloji ve bunun çevresinde inşa edilmiş kavramlar. Bundan 13 yıl kadar önce ortaya atılmış olan “Nesnelerin İnterneti” tabiri, doğuş noktası ve konsept olarak Web2 çağına aittir (yazının sonundaki nota bakınız). Web2 çağında ortaya çıkan her kavram gibi IoT de merkezi kontrol paradigmasının eseridir, merkezi olarak sevk ve idare edilen yazılımların ve donanımların içinden doğacak bir sistem olarak tasarlanmıştır.
Ben bu yazıda IoT’nin geleceği için yeni bir teknoloji mimarisi ortaya koymak istiyorum. Bu yeni mimari tamamen blokzinciri teknolojisi içerecek ve Web3 uyumlu olacak.
Bu yeni mimaride, RFID adı verilen ve pasif radyo frekansı yayınlayan mini chip’ler kullanılmasının doğru olduğunu düşünüyorum. RFID’ler yeni bir icat değil, eskiden beri piyasada mevcut olan bir ürün. Eğer Decathlon mağazasından spor giysisi aldıysanız, mağazada kasanın önünde duran derince bir kutuya bu ürünlerin konulduğunu ve ürünlerin o kutuda “temizlendiğini” farketmişsinizdir. Decathlon’da satılan hemen her üründe özel bir etiketin içinde bir RFID anteni saklıdır; bu anten ile ürünler fabrikadan son satış noktasına kadar takip edilirler.
Bu etiketlerin kullanım amacı mağazalardan yapılan hırsızlığı engellemek değildir, burada amaç ürünlerin tekil yani “unique” bir kimliğe büründürülmesidir. Bu tekil kimliği Türkiye’de vatandaşlara verilen TCKN numaralarına benzetebiliriz. Siz bir ürünü satın aldığınızda, eğer insan kimliğiniz Decathlon’da kayıtlıysa, size hangi ürünü ne zaman satmış olduklarını bilirler. Aldığınız üründe özel ve tekil bir sayı vardır ve bunu sizin adınızla yanyana yazar ve kayıdını tutarlar. Bugün bunu yapmaları çok fazla bir şey ifade etmiyor, zira büyük veri ambarları için veri sağlamanın yanında RFID etiketleri bugünkü Web2 düzeni içerisinde sadece merkezi takip mekanizmalarını zenginleştirmeye yarıyorlar. Bize yani son kullanıcıya fazla bir değer getirmiyorlar.
Web3 ile nasıl bir RFID geliyor?
Ancak Web3 düzeni ile birlikte, NFT’lerin sayısal ürünlere yaptığı dönüşümü RFID etiketler + Web3 yazılım araçları birlikte çalışarak yeni mülkiyet dokusunu oluşturacaklar. Yeni internetin çalışma düzeninde kayıt ortamı olarak blokzincir platformları kullanılmakta: Şu anda çok büyük bir yoğunluk ve sıkışıklık ve dolayısıyla da pahalı bir çalışma (yazma ve okuma) ortamı var. Ancak zaman içinde bazı blokzincirleri çeşitli işlevlere özelleşecektir diye tahmin ediyorum; örneğin Ethereum her iş için kullanılmayacak, belki bunda sadece DeFi gibi finansal açıdan her işlemi daha pahalı ve riskli uygulamalar kalacak.
Ama daha sık ve çok işlem kaydedilmesi gereken faaliyet alanlarında belki başka blokzinciri platformları kullanılacaktır. Avalanche ve Algorand ilk aklıma gelenler… Ama tabii ki zamanla bambaşka ve özelleşmiş blokzinciri sistemlerinin hayatımıza gireceğini tahmin etmek zor değil. İşte bu şekilde özelleşmiş bir RFID kayıt blokzinciri ortaya çıkabilir, bu tür bir gelişmeyi bekliyorum.
RFID’ler bugüne dek pahalı etiket sistemleri sayılmaktaydı: Beher etiket 20-25 US-cent seviyesinde satın alınabiliyordu, üstelik yüksek sayıda ısmarladığınızda bile fiyatlar fazla düşmüyordu. Zira bu etiketler ancak chip fabrikalarında üretilebiliyor. Ancak tahminimce önümüzdeki dönemde RFID etiket fiyatları 2 cent’lere kadar düşecek ve bu etiketlerdeki tekil ID numaralarını blokzincir platformuna yazmak da bir o kadar ucuzlayacak. Yani diyelim ki 5 US cent’e, ya da TL ile söylersek yaklaşık 70-75 kuruşa beher RFID kayıt işlemi yapılabilecek.
Bu fiyatlara düşünce, şişe başına fiyatın 10 TL üzerinde olduğu meyve suları, alkollü içkiler, ayrıca süt ve ayran gibi son tüketim tarihi açısından izlenmesi önemli mamüller RFID teknolojisi + blokzinciri ile takip edilmek istenecektir. Meyve ve sebze de yine tüketim tarihi açısından takibi zorunlu ürünler arasında: Bunların da RFID etiketleri ile takip edilmesi mümkün olacaktır.
Önemli bir başka kategori olan taklit edilmesi mümkün ama değerli eşyalar ve üretim malları da bu tür takibe girecektir. Örneğin marka ayakkabıların üretildiği fabrikadan çıkmadan içine gizlenecek bir RFID etiketi ile blokzincirine yazılması sonrasında o ayakkabıyı mağazada satın alan kişinin üzerine o ürünün mülkiyeti işlenebilecek.
Şu anda henüz bu tür bir blokzinciri geliştirmesi tamamlanmış değil, ancak eli kulağındadır. Web2 zamanında bu tür bir takibin yapılıyor olması durumunda asla bunu istemeyecek kişilerin başında ben geliyorum. Dolayısıyla bu yazıda anlattığım şartların gelişmesi tamamlanmadan bu tür kayıtların insanlığa zararlı olduğunu belirtmeliyim.
tl;dr
Bu yazıda uzun zaman önce IoT adıyla vaftiz edilmiş olan bir teknolojik açılımın, blokzinciri ve RFID etiketlerinin yeniden ve birlikte düşünülmesi sayesinde “nesnelerin blokzinciri” adını verdiğim yeni bir forma bürüneceğini anlattım. Bu açılımın şu anda maliyet olarak da mümkün hale geldiğini de ifade etmeye çalıştım.
Not:
“Nesnelerin İnterneti” kavramı ve terimin kendisi, ilk olarak Peter T. Lewis’in Eylül 1985’te Washington DC’de yaptığı bir konuşmada ortaya çıktı. Lewis’e göre, “Nesnelerin İnterneti veya IoT, bu tür cihazların uzaktan izlenmesini, durumunun, manipülasyonunun ve değerlendirilmesinin sağlanması için insanların, süreçlerin ve teknolojinin bağlanabilir cihazlar ve sensörlerle entegrasyonudur.” Nesnelerin İnterneti’nin ana teması, insanlarla nesneler arasında ve nesnelerin kendi aralarında yeni iletişim biçimleri sağlamak için çeşitli araçlara ve günlük ihtiyaçlara kısa menzilli mobil alıcı vericileri yerleştirmektir. Nesnelerin İnterneti’ni “İnternete insanlardan daha fazla eşya veya nesnenin bağlandığı zaman noktası” olarak tanımlayan Cisco Systems, IoT’nin 2008 ve 2009 yılları arasında “doğduğunu” tahmin ediyordu. (Wikipedia maddesinden alıntı yaptım)
