Ne zaman Bitcoin’in değerinde önemli artışlar meydana gelse ya da ne zaman Bitcoin herhangi bir sebeple kamuoyunun gündemini meşgul etmeye başlasa özellikle Bitcoin karşıtları tarafından Bitcoin’in konsensüs mekanizması “Proof-of-Work (PoW)”, bu bağlamda Bitcoin madenciliği ve Bitcoin madenciliği için tüketilen elektrik, enerji gündeme geliyor.
Bitcoin madenciliği için tüketilen enerji oranının hızla artması, bu durumun çevreye verdiği zararlar ve bu şartlar altında Bitcoin madenciliğinin mevcut haliyle ne kadar sürdürülebilir olduğu konusu çevresel zararlar çerçevesinde tartışmaya açılıyor. Tartışmanın kriptopara topluluğunda farklı yansımaları olmakla birlikte bahse konu tartışma genel olarak Bitcoin destekçileri ile Bitcoin karşıtları arasında sıkı bir tartışmayı beraberinde getiriyor ve her seferinde tartışmanın yeni bir boyut kazandığını görüyoruz.
PoW Konsensüsü ve Zorluk
Bitcoin madenciliği, Bitcoin ağının merkeziyetsizliği, güvenliği için oldukça önemlidir. Bitcoin blokzincir ağında gerçekleştirilen işlemlerin onaylanarak yeni bir blok olarak blokzincire eklenmesi, işlemci gücünü, hesaplama gücünü ağa tahsis eden madencilerin Bitcoin’in mutabakat mekanizmasına (Proof-of-Work / PoW) uygun olarak işlemleri, onaylamaları, ağa eklemeleri ile mümkün olur.
Madenciler, düğümler aracılığı ile, blokzincire ekledikleri, onayladıkları her bir blok için Bitcoin blokzincir ağır tarafından blok ödülü (Bitcoin) ile ödüllendirilirler ve bu teşvik mekanizması ağın sürekli olarak madenciler tarafından desteklenmesinde ve düzgün bir şekilde çalışmasında önemli bir yere sahiptir.
Bitcoin blokzincir ağında madencilik yaparak yeni bir blok üretmenin maliyeti ağın durumuna, zorluk ayarlamasına göre değişmektedir. Bitcoin blokzincir ağında zorluk yeni bir blok üretmenin zorluğunu ölçmek için kullanılan bir kavramdır.
Bitcoin blokzincir ağında ortalama 10 dakikada 1 yeni blok üretilir. Zorluk derecesi, 1 blokun üretilme süresinin ortalama 10 dakika olması için tasarlanmıştır. Yani zorluk ağın istikrarlı, güvenli çalışmasında ve Bitcoin’in enflasyon oranının korunmasında önemli bir yere sahiptir.
Madenci sayısının, ağa tahsis edilen işlemci gücünün artması ile zorluk seviyesi de ayarlanmakta ve zorluk artmaktadır tam tersi bir durumda da zorluk azalmaktadır. Zorluk ayarlaması yukarıda ifade edildiği üzere arzın daha kontrollü bir şekilde artmasını sağlarken, madencileri de ağda tutmaktadır.
Bitcoin’in değerinde yaşanan artışla birlikte madencilik ödülü, madencilik girişimlerinin sayısını ve madencilik yatırımlarını hızlı bir şekilde artırmıştır. Hem madencilik girişimlerinin, madencilik havuzlarının sayısının artması hem de madencilik için daha gelişmiş araçların, teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılmaya başlanması ile birlikte Bitcoin ağının işlemci gücü ve zorluk seviyesinde kayda değer bir artış meydana gelmiştir. Bu durum aynı zamanda daha fazla işlemci gücü ve daha fazla enerji, elektrik tüketimi gerektirdiğinden Bitcoin madenciliğini madenciler için daha maliyetli hale getirmiştir.
Bitcoin ve Elektrik Kullanımı
Bitcoin’e yatırım yapan kurumsal ve bireysel yatırımcı sayısındaki artış, Bitcoin’in benimsenme oranındaki artış, bu gelişmelere bağlı olarak Bitcoin’in değerinde yaşanan artışın, Bitcoin’in madenci sayısında, işlemci gücünde ve zorluk seviyesinde artışı beraberinde getirdiğine yukarıda değinilmişti. Tüm bu gelişmeler, birbiri ile de oldukça ilişkili birbirini doğrusal olarak etkileyen gelişmeler. Fiyat ve işlemci gücü arasındaki ilişki için yukarıdaki hashrate grafiğini inceleyebilirsiniz.
Bitcoin blokzincir ağında işlemci gücünün ve zorluk seviyesinin artması ile birlikte Bitcoin madencilerinin enerji tüketimi de hızla artmıştır. Farklı metodolojilerle Bitcoin madenciliğinin toplam elektrik tüketimini hesaplamaya çalışan araştırmalarda Bitcoin’in enerji tüketimi ile ülkelerin, şirketlerin toplam elektrik kullanımları kıyaslanmaya başlamış ve Bitcoin ağının artan enerji tüketimi dikkatleri üzerine çekmiştir.
Cambridge Üniversitesi Alternatif Finans Merkezi’ne ait, Bitcoin’in elektrik tüketimine ve Bitcoin madenciliğine ilişkin, metodoloijisi ile birlikte, çok sayıda verinin yer aldığı bir endeks (Cambridge Bitcoin Elektrik Tüketimi Endeksi / The Cambridge Bitcoin Electricity Consumption Index — CBECI) bulunmaktadır. Bu endekste Bitcoin’in yıllık elektrik kullanımı, elektrik kullanımına ilişkin karşılaştırmalar, hashrate’e (hash oranına) ilişkin veriler ve sanallaştırmalar bulunmaktadır.
CBECI endeksine göre Bitcoin, yıllık 115.54 TWh elektrik tüketimi ile küresel toplam elektrik tüketiminin %0.53’ünü oluşturmaktadır. Bu tüketim ile Bitcoin bir ülke olsaydı Hollanda, Belçika, Finlandiya ve Filipinler’den daha fazla elektrik tüketmektedir. Ayrıca Bitcoin, teknoloji devleri Google ve Facebook’tan da daha fazla elektrik tüketmektedir.
Tartışma Nasıl Başladı: İran
Aslında teknik anlamda PoW konsensüsü, Bitcoin madenciliği ve Bitcoin’in artan elektrik tüketimi hiç gündemden düşmedi. Sadece bu tartışmaları tetikleyen olaylar farklıydı. Son aylarda Bitcoin’e yönelik artan kurumsal, bireysel yatırımcı ilgisi, ekosistemin kurumsallaşma yönünde gelişimi, Bitcoin’in değerinde yaşanan artış ve düzenleyici gelişmelerin dünya genelinde hızlanması tartışmaları farklı bir boyuta taşıdı ve birkaç olayla birlikte Bitcoin madenciliğinin çevresel etkileri tartışmalarının dozu daha da arttı.
İran’da Ocak ayında (2021) bölgesel elektrik kesintileri meydana geldi. Rejim yetkilileri, devlet tarafından sübvanse edilen ucuz elektriğin lisanssız madenciler tarafından kullanıldığını ve binlerce madencilik işletmesinin kapatıldığını duyurdu. Ülkeye kaçak madencilik cihazları sokulması, kaçak elektrik ve artan elektrik kullanımı ve bu talebin karşılanamaması nedeniyle yaşanan elektrik kesintileri ile birlikte İran’da madencilik faaliyetlerinin yasaklanması dahi gündemdeydi. Uzun bir süredir ülkede madencilik girişimleri ve faaliyetleri sıkı bir şekilde takip ediliyor ve kısa aralıklarla tespit edilen çok sayıda usulsüz madencilik girişimi kapatılıyor.
İran, CBECI endeksine göre toplam hash gücü sıralamasında %3.82 ile 6. sırada bulunmaktadır. Elliptic blokzincir analiz şirketine göre de İran, tüm Bitcoin madencilik faaliyetinin %4.5’ini oluşturuyor.
İran’da, geçtiğimiz aylarda Merkez Bankası’nın ülkede bulunan madencilerden Bitcoin satın alıp İran hükümetinin bunu ithalatta kullanması ve İran’da kuruluşların ülkede bulunan madencilerden satın almaları kaydıyla ithalatta Bitcoin ile ödeme yapabileceğine ilişkin hususların yasalaştırılması gündeme gelmişti. Bu konuda geçtiğimiz günlerde önemli adımlar atıldı. İran bununla kendisine uygulanan yaptırımları da delmeyi amaçlıyordu.
İran’da yaşanan bölgesel elektrik kesintilerini yoğun bir hava kirliliği takip etti. Bu süreçte devlet sübvansiyonlarını kullanan Çin-İran madencilik iştiraklerinin de olduğu ortaya çıktı. Yoğun hava kirliliğinin nedeni olarak enerji santrallerinde elektrik talebinin karşılanamaması nedeniyle fosil yakıtlar kullanıldığı ve bunun neticesinde yoğun bir hava kirliliği meydana geldiği ortaya çıktı.
İran’a benzer şekilde Çin’de de Bitcoin madenciliği ile ilişkilendirilen bölgesel elektrik kesintileri ve devamında oluşan hava kirliliği sık sık gündeme geliyor.
İran’da geçtiğimiz günlerde Bitcoin madenciliğinin elektrik kesintileri nedeniyle 4 aylığına yasaklandığı duyuruldu. Ayrıca Çin’de birkaç gün önce Bitcoin madenciliğinin sıkı bir şekilde düzenleneceği kamuoyuna yansıdı ve bu durum Çinli madencileri kaygılandırırken bazı madencilik girişimlerini alternatif ülkelere yöneltti.
Madencilik tartışmalarını bu gelişmeler öncesinde hızlandıran bir diğer önemli gelişme de piyasa manipülasyonu olduğu tartışmalarına da neden olan Elon Musk’ın Bitcoin madenciliğinin çevresel etkileri nedeniyle Tesla’nın ödemelerde Bitcoin kabul etmeyeceğine yönelik açıklamasıydı.
Sonuç
Bitcoin madenciliği ile ilgili gelişmeler çok iç açıcı değil. Tüm bu tartışmalar Bitcoin’e ve PoW konsensüs mekanizmasına dair önemli tartışmaları beraberinde getirdi.
Bitcoin madenciliğinin çevresel zararları, karbon ayak izi üzerinden Musk’ın açıklamaları yeşil madencilik tartışmalarını gündeme getirdi. Bitcoin madenciliğinde kullanılan enerjinin halihazırda ne oranda yenilenebilir kaynaklardan karşılandığı, ne kadar yeşil olduğuna dair de, bunu net olarak hesaplamak çok zor olsa da, tartışmalar bağlamında çok sayıda veri paylaşılıyor.
Bitcoin madenciliği çerçevesinde tartışılan bir diğer konu da geleneksel varlıklar, geleneksel finans için harcanan enerji ile Bitcoin madenciliği için harcanan enerjinin karşılaştırılması ve Bitcoin’in bireylere sunduğu avantajlar ile bağlantılı olarak bir enerji “depolama” aracı olup olmadığıdır. Bir sonraki yazımızda bu tartışmayı ele alacağız ve Bitcoin mi yoksa Dolar mı (geleneksel finansal araçlar, kurumlar) daha yeşil sorusuna cevap bulmaya çalışacağız.
