bitcoin
Bitcoin (BTC) $ 64,619.31 5.50%
ethereum
Ethereum (ETH) $ 3,358.83 7.28%
bnb
BNB (BNB) $ 525.55 10.01%
solana
Solana (SOL) $ 183.30 8.83%
xrp
XRP (XRP) $ 0.594855 4.39%
cardano
Cardano (ADA) $ 0.614099 10.60%
dogecoin
Dogecoin (DOGE) $ 0.130077 13.23%

Paylaş

Merkez Bankası Paraları (CBDC) Nedir?

Merkez Bankasi Paralari CBDC Nedir 1024x604 1

Kullandığımız para zaten neredeyse tamamen dijital değil mi? Eh bu para da zaten Merkez Bankaları tarafından basılmıyor mu? Öyleyse şu aralar gündemde olan merkez bankaları dijital paraları (CBDC) nin farkı ne? Neden böyle bir şey yapma gereği duyuyorlar?

Bu haftaki yazımda bu sorunların cevabını bulmaya çalışacağım. Tabi ki blokzinciri teknolojisi ile CBDC teknolojisinin farkını da işleyeceğim bu yazımda. Ve de kriptoların yükselişinin nasıl bu kararları tetiklediğini.

Önce ABD merkez bankası Fed ilk işaretini bu yılın Mart ayında verdi: Covid-19’dan etkilenen Amerikan halkının doğrudan ceplerine para transfer edilecekti. Bu konuda daha sonra başka bir gelişme ortaya çıkmadı ve Fed başkanı Powell’in geçen haftaki açıklamaları da tatmin edici olmaktan uzaktı. Başkan Powell, ABD’nin CBDC çalışmalarının gelecek yıl sonundan önce hazır olamayacağını duyurdu. Dijital para basma işine ilk giren merkez bankası olmaktansa, sonradan girip doğru kararları vermiş bir banka olmayı tercih ederiz dedi. Burada mesaj elbette Çin merkez bankasına verilmiş görünüyor. Çünkü Çinliler, geçtiğimiz aylarda kendi CBDC’lerinin testlerini, hem de beş şehirde birden yapmaya başladılar ve bu konuda en önde olduklarını ilan ettiler.

Çin’in merkez bankası, PBOC, geçen haftalarda yeni dijital paraları olan “dijital yuan”ın hukuki altyapısını sağlayacak olan kanun taslağını eski tabirle askıya çıkardı. Yazılan haberlere göre, Çin devleti Şubat 2022’de yapılacak Pekin Kış Olimpiyatlarına kadar dijital yuan parasını resmen kullanıma sunacakmış.

Çin’in en zengin adamı ve Alibaba şirketler grubunun kurucusu olan Jack Ma, geçen hafta yaptığı açıklamada dijital paraların basit teknolojik bir gelişme olmayıp, tüm para evrenini aynı Apple’ın iPhone ile telefon evrenini yeniden tanımladığı gibi baştan tanımlayacağını düşündüğünü söyledi. Jack Ma, bu açıklamasının sonunda da blokzinciri teknolojisinin dijital paraların geleceğini çizeceğini beyan etmiş.

Alibaba’nın çıkartmış olduğu Alipay isimli ödeme sistemi Çin’in halihazırda en yaygın kullanılan ödeme sistemi: Çin devletinin, CBDC’lerini kullanıma açtığında Alipay ve benzeri özel sektör dijital paralarına ne yapacağı ise merak konusu.

Avrupa Merkez Bankası da dahil altı ülkenin merkez bankalarının, ABD, Kanada, Japonya, İsveç, İsviçre, İngiltere ve artı merkez bankalarının takas bankası BIS’in hazırlattığı önemli bir çalışmanın raporu içinde olduğumuz Ekim ayının 9’unda yayınlandı. Raporun başında, CBDC’lerin, bankalar arası finansal pazarlar için değil, sıradan insanların çarşıda pazarda kullanmaları için geliştirilmekte olduğu özellikle belirtilmiş; “öncelikli amaç insanların gündelik ödemeleri olmalı” denilmiş. Bu rapora ve daha önce yayınlanmış duyurulara baktığımızda CBDC’lerde beş özelliğin öne çıktığını görüyoruz.

CBDC’lerin başlıca özellikleri:

1)       Merkez bankası dijital paraları, piyasada bankalar üzerinden dönmekte olan fiat paralara alternatif olarak yaratılacak. Yani, eski tip paralar dijitale dönüştürülmeyecek. Böylece bankalarda var olan borçlar, kredi kartı borçları ve bilimum şirket ve devletlerin batık kredileri bu yeni dijital paraya bulaşmayacak. Gerçi bazı tasarım önerilerinde, ülkelerin şu anda var olan özel FinTech şirketlerinin altyapılarının API’lar vasıtasıyla yeni yapılacak CBDC’lere bağlanmasından bahsediliyor. Ancak bu, eski hesaplardan yeni cüzdanlara para aktarılabilmesi anlamına mı geliyor, burası tam açık değil.

2)      Yeni merkez bankası dijital paraları, doğrudan doğruya insanların web ya da cep telefonundan erişecekleri kişisel cüzdanlarına aktarılacak. Kişilerden kişilere doğrudan para transferi yapılabilecek. Muhtemelen bu yeni dijital paralar merkezi veri tabanları üzerinde veya düşük bir ihtimalle DLT’ler üzerinde çalışacak, ki bunun ne anlama geldiğini az sonra anlatacağım.

3)      Nakit paranın yavaş yavaş ortadan kalması da planın parçası. Kimse bundan açıkça bahsetmese de aslında CBDC’nin hızla ortaya çıkartılmak istenmesinin ana nedenlerinden biri şu: Bank run denilen olayı bilirsiniz: Bir ülkede sisteme güven kaybı yaşanması sonucunda, vatandaşlar bankalardan bütün paralarını nakit olarak çekmek istediklerinde, mevcut nakit yetmediğinden tehlikeli ve algısal krizler oluşmaktaydı. Eğer herkesin mevduatındaki paralar, tamamen dijital formatta ve cep telefonundan eriştikleri bir cüzdan içine çekilirse, o zaman vatandaşların ATM’lere gidip paralarının tümünü nakit olarak çekme isteği de yok edilmiş olacak. Ama bu arada nakit paraların da ömrünün sonuna gelinmiş olacak.

4)      CBDC’ler, sadece bir ülkenin vatandaşlarının kendi aralarında para transferi yapabilecekleri şekilde tasarlanabilir ve ülke dışına çıkışı sınırlayabilir. Örneğin, BIS ve 7 büyük merkez bankasının hazırladığı tasarım dokümanı niteliğindeki CBDC raporunda, ulusal merkez bankaları için önceliğin ülke içi ödemelerinde olması ve uluslararası para transferlerine ikinci aşamada dikkat edilmesi tavsiyesine yer verilmiş.

5)      Önemli bir başka konu da, CBDC’lere nakit muamelesi mi yapılacağı ve hesapta durduğu yerde faiz işletilip işletilmeyeceği. Bu konuda da raporlardan anladığım, önceliğin bu dijital paraların nakit paraları ikame etmeleri ve faiz meselesinin de opsiyonal olarak ele alınması.

Peki Neden CBDC Yapıyorlar?

Merkez bankaları, para yaratma tekelinin artık ellerinden kaydığını kabul etmiş durumdalar. Öncelikli dertleri, dev boyutlara varmış olan global borcu büyük bir dünya kaosu oluşmadan söndürebilmek. Bunu yaparken de tüm ulusal paraları ve başta doları aynı anda ve hep birlikte balonlaştırmak ve böylece global borcu da ödenebilir miktarlara indirmek. Şu andaki seviyede, dolar gibi fiat paraların değerleri ile dünyadaki borç arasında büyük bir uçurum var. Ancak, dünyadaki para sistemlerinden bağımsız bir varlık sınıfı olan kriptoparaların bu işlemden ziyadesiyle faydalanıp, BTC başta olmak üzere tüm kriptoların çok kıymetli birer varlığa dönüşmesi de oluşacak başlıca riskli sonuçlar arasında. Dolayısıyla, CBDC çalışmaları tüm bu faktörleri düşünmek zorunda.

Bir başka baskı da Facebook’un ilan ettiği Libra’dan kaynaklanıyor. Eğer merkez bankaları CBDC çalışmalarını hızlandırmazlarsa, özel bir merkez bankası konumuna geçmesi muhtemel olan Facebook atıyla Üsküdar’a varmış olacak. Facebook’u bir sosyal medya uygulaması değil, 2.5 milyar nüfusu olan sanal bir ülke gibi görüyorlar, ve bunda bence yerden göğe kadar haklılar. Facebook şu anda dünya merkez bankaları için bitcoin ve arkadaşlarından çok daha büyük bir tehdit oluşturuyor.

DLT ve Blokzinciri Farkı

BIS’in başını çektiği raporda, CBDC’ler için kullanılacak teknolojinin klasik merkezi veri tabanları ya da  DLT, yani dağıtık yapıda ama özel olabileceğini belirtmişler. Hiçbir durumda bir CBDC tasarımında, kamusal bir blokzincirinin kullanılamayacağını okuyucumun bu noktada anlamış olması lazım. Bu konuda etrafta kafa karıştırıcı yorumlara rastlıyorum, lütfen sizin de kafanız karışmasın: DLT ile blokzinciri aynı şey değildir. Birincisi merkezi ikincisi ise tamamen merkezsiz yapıdadır. Eskiden marka sahiplerinin dediği gibi: “Piyasadaki taklitlerimiz sizi aldatmasın”.

Ve Nihayet Türkiye…

Yazılarımda Türkiye örneğini hep veriyorum, vadeli çeklerimiz sebebiyle dünya üzerinde çok kendine özgü bir durumumuz var ama bunun daha dünyada bir etki yapmasına kimse hazır değil. Ne dünya hazır ne de biz hazırız. Ama bu işin geleceğinde, Türkiye’nin iyi bildiği ve kullandığı vadeli çeklerin blokzinciri üzerinde çalışan dijital versiyonlarının etkisi yıkıcı (disruptive) olacaktır; bu bizim kaderimizde yazılı. Dünya para sistemlerini tasarlayan merkez bankası uzmanlarının ve kriptopara mühendislerinin, önümüzdeki yıllarda Türkiye’deki gerçek merkezsiz para yaratma alternatifini keşfedeceklerine eminim. Ama daha henüz orada değiliz!

Bu yazımda kullandığım faydalı bir kaynak: https://blog.isyatirim.com.tr/merkez-bankasi-dijital-parasi-yonetici-ozeti/

btchaber bh logo

Cemil Şinasi Türün

30 yılı aşkın tecrübesiyle fintech ve pazarlama dünyasındaki öncü isimlerden olan Cemil Şinasi Türün bilgisayar oyunlarından üç boyutlu sanal dünyalara kadar pek çok çalışmaya imza attı. Yerel ve uluslararası firmalar için kampanyalar hazırlayan Türün; teknoloji, blokzincir, kripto para ve dijital varlık konularında projeler üretti. Türün, 2017'de Bilgi Üniversitesi'nde vermeye başladığı "Blokzincirleri ve Kriptoparalar" konulu dersini 2020 başından bu yana Boğaziçi Üniversitesi'nde vermekte.
https://cemilturun.medium.com/

Yanıt verin

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Blokzincirin ve kripto paraların, geleceği nasıl değiştireceğini bugünden öğrenin.
Bağlantıyı kopyala