Japonya Merkez Bankası (BOJ), ABD ve Avrupa’da yaşanan bankacılık şokunun ardından korktu ve yüksek faiz politikası uygulamaktan vazgeçti. BOJ’da Mart 2013’ten bu yana başkanlık yapan Haruhiko Kuroda, 9 Nisan’da koltuğunu Kazuo Ueda’ya devretti. Piyasalar para basma ve negatif faiz gibi ultra genişlemeci politikalar uygulayan Kuroda’nın ardından, Ueda’nın yeniden faiz arttırabileceğini düşünüyordu. Hatta Bloomberg 29 Mart’ta Ueda’nın daraltıcı politikalara dönmesi ile küresel piyasalara karşı 3 trilyon dolarlık bir tehdit oluşacağına dair geniş bir değerlendirme bile yayınlamıştı. (1)
Ancak akademisyen ve ekonomist Kazuo Ueda, ilk açıklamaları ile Japonya’nın son olaylardan ürktüğünü ve olası yüksek faiz politikasından geri adım attığını gösterdi. Ueda yeni BOJ Başkanı olarak düzenlediği ilk basın toplantısında mevcut politikanın temellerini oluşturan negatif faiz ve getiri eğrisi kontrolünün hala uygun olduğunu ve devam edeceğini belirtti.
Japonya oransal olarak dünyanın en çok para basan ülkelerinden bir tanesi. 2008’de 1 Trilyon dolar olan BOJ parasal tabanı 17 Mart itibariyle 5,5 Trilyon dolara yükseldi. (2) Oysa Japonya’nın bir yıllık üretimi yani GSMH’si 2022 sonu itibariyle 4,1 trilyon dolardı. (3) Bu durumda BOJ’un bastığı para şu an ülke üretiminin %134’üne ulaşmış durumda. 200 Yıllık tarihinde ürettiği merkez bankası parasının 7,6 katını son 15 yılda piyasaya süren ABD’de bile bu oran %37 civarında. (4)
Ülke, 2016 yılından bu yana faizleri de -%0,1’de tutarak negatif faiz uyguluyor. Ayrıca BOJ, getiri eğrisi kontrolü (YCC) ile 10 yıllık tahvil faizlerini kontrol altında tutmaya çalışıyor. YCC Altında merkez bankası yatırımcılardan, fazla tahvil satıp 10 yıllık faizleri belirli bir sınırın üzerine çıkartmamalarını istiyor. Sınır aşılırsa BOJ devreye girip tahvil alıyor ve tahvil satmış olan yatırımcıları zarara uğratıyor.
Ancak ekonomik durgunluğu önlemek için Kuroda döneminde uygulanan para basma (QE), negatif faiz ve YCC politikaları özellikle 2020’den sonra enflasyon oluşturmaya başladı. 2021 Sonunda ABD’nin faiz arttırmaya başlaması ise enflasyon ve kur sıkıntılarına tuz biber ekti. (5)
Para basabilmek için Merkez bankaları piyasadan özellikle devlet borçlanma senetleri yani bono ve tahviller satın alır. BOJ o kadar çok para bastı ki devletin çıkardığı tahvillerin yarıdan fazlasını ve borsanın yaklaşık %7’sini satın aldı.
Ancak ABD’nin hızlı faiz artışları ile tüm dünyada bono ve tahvil değerleri düştü. Çünkü yeni çıkan bonolar eskilerine göre daha yüksek faiz veriyorsa, eski borçlanma kâğıtlarına talep azalır ve nominal değerleri düşer. Elbette borsalar da değer kaybetti. Başka ülkelerde olduğu gibi Japon yatırımcılar da tahvil piyasaları ve borsalarda trilyonlarca dolar zarar etti. Bu zararları karşılayabilmek amacıyla elbette 10 yıllık Japonya tahvilleri de dahil ellerinde bulunan varlıkları sattılar.
BOJ uzun süre YCC ile 10 yıllık bono faizlerini %0,25’te tutmaya çalıştı. Ancak yatırımcılar 2022’de o kadar çok bono sattı ki YCC’nin üst sınırını geçmeye başladılar. İşte bu aşamada Japonya Merkez Bankası 20 Aralık 2022’de sürpriz şekilde YCC üst sınırını %0,5’e yükseltti.
Ancak yükseltilmiş YCC sınırı bono satmak isteyen yatırımcıları daha da cesaretlendirdi. Devlet borçlanma kağıdı satışları azalmak yerine hızlandı. BOJ kararının ardından 10 yıllık faizler hemen %0,4-0,5 bandına fırladı. Bununla da kalmadı. Satışlar o kadar yoğundu ki sürekli %0,5’lik sınır da yukarı doğru ihlal edildi. Aşağıda yer alan grafikte BOJ’un Şubatta yatırımcıları %0,5’lik sınırdan bir hayli aşağı doğru ittiğini görüyoruz. Ancak Mart’ta bankacılık şoku ile bono satışları tekrar hızlandı ve yatırımcılar tekrar sınıra dayandı.
YCC Üst limit arttırımı satışları cesaretlendirince BOJ %0,5’lik sınırı korumak için eskisine göre çok daha fazla bono satın almak zorunda kaldı.
Enflasyonu düşürmek istiyorsanız para yakmanız yani bilançonuzda yer alan bonoların vadesi geldiğinde ödemeleri nakit olarak almanız ve merkez bankası içerisinde yok etmeniz gerekir. Para yakarken bilançonuzdaki bono vb varlıklar düşer; para basarken ise bilançonuzda yer alan varlık miktarı artar. Takip eden grafikte BOJ bilançosunu görüyoruz.
Grafiğe göre BOJ, Nisan 2022’den itibaren tıpkı Fed gibi para yakmış. Fakat Eylül ayında durum tersine dönmüş. YCC Kararının alındığı Aralık ayında ise para basma adeta fırlamış. Yen cinsi olan bu grafiği dolara çevirdiğimizde Japonya’nın Eylül’den itibaren 367 milyar dolar bastığını görüyoruz. Bunun 232 milyar doları YCC kararı sonrasında piyasaya sürülmüş. Mart’ta bir miktar para yakılmış. Ancak bankacılık şoku ile zarar eden yatırımcılar daha fazla bono satmak isteyip tekrar YCC üst sınırına dayandığında muhtemelen BOJ çok daha fazla bono alımı yapacak ve piyasaya yeniden para sürüldüğünü göreceğiz.
BOJ’un mecburen bono alımı yapması enflasyon ile doğrudan mücadele etme konusunda da havlu attığı anlamına geliyor. 20 Ocak’ta açıklanan veriye göre yeni YCC sınırının uygulamaya geçtiği Aralık ayında Japonya’nın hem manşet hem çekirdek enflasyonu %4’e çıkarak son 41 yılın rekorunu kırmıştı. Ocak’ta yıllık enflasyon %4,3’e tırmanırken, Şubat’ta %3,3’e düştü. Ancak Mart’ta tekrar %4,2’ye yükselmesi bekleniyor. (5)
Yeni Başkan Ueda, basın toplantısında %2 enflasyon hedefine ulaşmak için belirli bir süreyi taahhüt etmenin de zor olduğunu söyledi. (6) Bu durumda BOJ enflasyonun önce ABD ve ardından tüm dünyanın durgunluğa girmesi ile kendiliğinden düşmesini bekleyecek. Bu arada ekonomik durgunluk yatırımcıları bono piyasası ve borsalarda daha fazla zarara sokarsa ve YCC üst limiti tekrar zorlanırsa BOJ tekrar bono alımı yapacak ve piyasaya likidite verecek.
Halen Japon 10 yıllık tahvil faizlerinin sınıra çok yaklaştığını düşünürsek, BOJ önümüzde ki birkaç ayda yine piyasaya likidite vermek zorunda kalabilir. Japonya özellikle Aralık ayında para bastığında bu altın ve Bitcoin gibi sınırlı parasal varlıkların yukarı tırmanmasında bir hayli destekleyici olmuştu. Gelecek haftalarda Japon 10 yıllıkları %0,5’i aşarsa bir süreliğine Bitcoin ve kripto varlıkları destekleyecek yeni bir likidite enjeksiyonu daha görebiliriz.
Kaynaklar:
(1) https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-03-30/boj-s-ueda-could-shake-globalfinancial-markets-by-changing-kuroda-policy
(2) https://tradingeconomics.com/japan/central-bank-balance-sheet
(3) https://asia.nikkei.com/Economy/Japan-s-GDP-slows-to-1.1-in-2022-on-weaker-exportgrowth
(4) https://www.federalreserve.gov/monetarypolicy/May-2022-Federal-Reserve-Balance-SheetDevelopments.htm
(5) https://tradingeconomics.com/japan/inflation-cpi
(6) https://www.reuters.com/world/asia-pacific/japans-new-central-bank-chief-assumes-officeglobal-risks-loom-2023-04-10/
