Tayvan Gerilimi ve Bitcoin

Dünya ısınıyor. Sadece küresel ısınmayı kastetmiyorum, aynı zamanda sıcak savaşlara doğru da bir meyillenme var havada. ABD, geçen haftalarda tehlikeli bir biçimde Tayvan konusunda ajitasyona kalkıştı. Denildiğine göre, Amerikan Temsilciler Meclisi sözcüsü 1940 doğumlu Nancy Pelosi’yi, bu kalkışım için ABD derin devleti yetkilendirmiş. Ne şekilde olduysa olmuş, netice aynı: ABD ve Çin arasındaki gerilim ve elektrik bir hayli yükseldi.

Mesele nedir? Tayvan ile ilgili asıl meseleyi daha önce de bu sütunlarda yazdım, şimdi bir kere daha özet yapmamda sakınca yok. Tayvan bizim Kıbrıs ile ilişkimiz gibi, anakıtaya çok yakın bir ülke-ada. Geçmişte Milliyetçi Çin-Formoza adı verilen bu adaya, ana kıta Çin’de ABD desteği ile ihtilal girişimi yapan insanlar kaçarak sığınmıştı. Şimdi bu adanın önemi neden birden arttı? Tayvan’ın 40 milyon nüfusuna Anakıta Çin’in ihtiyacı olduğundan değil, bu adada stratejik önemi çok yüksek TSMC (Tayvan Yarı-iletken Üretim Şirketi) isimli bir yonga fabrikası olmasından dolayı buraya ilgisi var. ABD’nin de bu adaya ilgisi aynı nedenden kaynaklanıyor. Amerikan savunma sanayinin yongalarının %80’i bu adada imal ediliyor, ayrıca Apple, Nvidia ve daha bir çok önemli teknoloji kuruluşunun cihazlarının beyni olan CPU’ların %90’ı yine bu TSMC fabrikasında üretiliyor. Ama başka kaynaklarda okuduğunuz: “TSMC %56’lık payla dünyanın en büyük yonga üreticisidir” haberlerine aldanmayın. Zira bu oran bahsi geçen fabrikanın önemini anlatmıyor, bu nedenle asıl size şimdi göstereceğim tabloya dikkat çekmek istiyorum. Aşağıda GartnerBain tarafından hazırlanmış bir tablo var; Pure-play foundry revenue, yani tasarım değil sadece basım (döküm) yapan yarı-iletken fabrikalarının gelirlerinin oranlarını yansıtan bu tabloda turuncu renk kısımlar TSMC fabrikasını temsil ediyor.

(Bir not: Foundry kelimesini Türkçe’ye dökümhane olarak çevirenler var. Ben yonga işinde daha çok tasarım ofisi, kitap ve matbaa analojisini benimsiyorum. Dökümhane, metal işlikler için kullanılan bir tabir, demir-çelik çağrışımı yapıyor. Oysa yongalar yani yarı iletken içeren chip’ler, donanım ve yazılım içeren soft teknolojiler. Yonganın kendisi materyal olarak plastik, çok az metal ve silikon içeren bir nesne olmakla beraber, içi neredeyse tamamen yazılımla şekillenen bir dijital beyin aslında. Bu nedenle kitap, ansiklopedi gibi kağıttan mamül entellektüel bir eşyaya haddehane demirine oranla çok daha fazla benziyor.)

Bu tabloda dikkatinizi çekmek istediğim noktalar şunlar:

Dünyada kayda değer yongalar, yani arabalarda, bilgisayarlarda, ev aletlerinde, sivil ve askeri sanayide kullanılan chip’lerin neredeyse hepsi bu tabloda gösterilmiş. 130 nanometre ve aşağısı alınmış tabloya. Dünyada 130nm’nin üstünde de yonga imalatı var.
Araba yongaları 130 ile 32 nm arasında genellikle, bilgisayarlardaki bellek chip’leri de 32-12nm aralığında.
En değerli CPU’lar, yani Apple cep telefonu, iPad ve Mac/PC gibi bilgisayarların beyinleri, yani neredeyse tüm bilgisayarların CPU yongaları ile Nvdia gibi kıymetli GPU yongaları ve nihayet bitcoin madencilerinin kullandığı yongalar ise 12nm’nin altındaki en ileri kategoride. Bu son kategoride üretimin çoğunu yani yüzde 90’ını TSMC yaparken kalan 10 puanlık kısmı Samsung yapıyor.

(Not 2: Türkiye’de 130nm ve aşağısı için yonga matbaası bulunmuyor. Tübitak Gebze’de ve ODTÜ MEMs adlı fabrikalarda mikron, yani 1000nm boyutu civarı yarı iletkenler üretilebiliyor.)

Turuncunun tablodaki ağırlığını görüyor musunuz? Ondan sonra gelen mavi Samsung. Tabloda mor renkte olan kutu da UMC isimli bir başka Tayvan chip fabrikasını temsil ediyor. Erguvani (pembemsi) renkte olan ise Global Foundries, ABD denetiminde olan bir şirket. Koyu yeşil renkteki SMIC de Çinlilerin medarı iftiharı olan yonga matbaaları.

ABD, geçen haftalarda kongreden geçirdiği toplam 280 milyar dolarlık dev devlet yatırımı ile TSMC fabrikasının ikizini Arizona eyaletinde kurmak istiyor. Ayrıca Samsung fabrikasının bir benzerini de Teksas’ta kurmayı hedefliyor. Bunların tamamlanması için iki senelik zaman dilimi ayırmışlar.

Ancak eğer Tayvan gerilimi 2022 yılı sonuna kadar daha çok tırmanırsa ve TSMC’nin üretimi zora girerse bunun tüm dünyadaki 12nm ve aşağısı yonga üretimini aksatması beklenebilir.

Bunların bitcoin ile alakası ne?

Bitcoin tüm kriptoparalar arasında bir numaralı marka ve halay başı durumunda, bu nedenle de oyunun hep onun üzerinden kurulduğunu görüyoruz. Bitcoin madencilerinin kullandığı (Anakıta Çin’de yerleşik Bitmain şirketi tarafından tasarlanan) 5nm’lik ileri teknolojili yongalar da TSMC’de basılıyor. Bunlara ASIC, yani amaca yönelik özel olarak tasarlanmış yongalar deniliyor. Eğer yukarıda izah ettiğim gibi, Tayvan’daki ASIC yonga üretimi sekteye uğrarsa, bu bitcoin madencileri için ne anlama gelir?

Bitcoin madenciliğinde bitcoin’in zorluk (difficulty) değişkenine bağlı olarak sürekli yükselen, hash-rate adlı bir değer var. Bu değer son aylarda artmıyor ve yüzeysel gelişme gösteriyor ya da düşüyor. Ancak normal olarak talep arttıkça ve difficulty yükseldikçe hash-rate’in de artması beklenir. Eğer hash-rate değeri yükselmeye devam ederse, o zaman hesaplama yapan ASIC işlemcilerin de zaman içinde güçlerinin yükseltilmesi gerekecektir. Güçleri sabit de kalsa, bu defa parklarına yeni makine eklemek isteyen madenciler piyasada üst düzey ASIC bulamayacaklar. İşte bu durum gerçekleşirse aşağıda açıklayacağım buna bağlı diğer gelişmeler devreye girebilir.

Bitcoin PoS’e geçer mi?

Evet işte soru bu! Şu anda bu çok ihtimal dışı bir olay olarak görünüyor. Madencilerin milyarlarca dolarlık ASIC tabanlı cihaz yatırımları var. Bugün bitcoin’de, kısaca PoW denilen, Proof of Work metoduyla madenciler arası mutabakat sağlanıyor. Ne var ki, önümüzdeki bir yıl içinde Tayvan’da, ABD ile Çin arasında Rusya-Ukrayna arasında olana benzer bir gerilim ve bölgesel savaş çıkması durumunda da PoS (Proof of Stake) metoduna geçiş madenci cemiyeti içinde oylanabilir. Eğer yeterli oyu toplarsa, bitcoin de Ethereum 2.0, Solana, Avalanche vb. gibi PoS mutabakatına geçebilir. Madenciler, yatırımlarının büyüklüğü nedeniyle PoS’e geçmeyi istemez de, çoğunluk PoW’da devam edelim derse, o zaman şu andaki madencilerin şirketleri daha değerli hale gelecektir. Zira bitcoin ağına yeni rakip madencilerin katılımı zorlaşacak, belki de imkansız hale gelecektir.

Sonuç:

Tayvan üzerinde oluşan gerilim neticesinde TSMC fabrikası üretimini durdurmak ya da azaltmak zorunda kalırsa bu durum Bitcoin ağını ve madencilerini etkileyecektir. Bu etkilenme sonucunda Bitcoin platformu madencileri de Ethereum’da olduğu gibi PoS sistemine geçmeyi oylayabilirler. Sonuç PoS yönünde mi çıkar? Buna ben çok ihtimal vermiyorum, ancak PoW’da kalınması durumunda da ne olacağını bugünden söylemek çok zor. Mesela, bitcoin’in yerine PoS sisteminde çalışan başka bir coin ya da token (mesela ether veya yeni bir token) onun fonksiyonunu yerine getirmeye başlayıp, dolar ve benzeri fiat paralardan kaçışta güvenli liman olma özelliğini bitcoin’in elinden alabilir. Ya da hashrate artık düz bir çizgiye oturup bundan sonra yonga teknolojisinde olacak yeni inovasyonları beklemeye koyulabilir.