Meşhur kredi derecelendirme kuruluşlarından Fitch, ABD’nin uzun vade döviz kredi notunu en yüksek seviye olan AAA’dan AA+’a düşürdü. Bu sürpriz hamle piyasaları şaşırttı. Çünkü koskoca ABD’nin kredi notunu kırmaya cesaret etmek kolay iş değildi.
Amerika’nın kredi notu tarihte yalnızca bir kere daha düşürülmüştü. 2011’de Standard & Poor’s (SP) yine aynı şekilde notu AA+’a indirmişti. Amerika bu hareketi sonrası SP’ye 2008 krizideki rolü hakkında soruşturma başlatmış ve CEO’sunu görevden ayrılmaya adeta zorlamıştı. Elbette bunlar büyük kredi derecelendirme şirketlerine yapılanlar. Fitch ve SP benzerleri derecelendirmeleri zaten kendilerinden ödeme aldıkları şirketlere ve devletlere yaparlar. O yüzden aslında notları son derece boldur. Adam zaten size para veriyor bir de üzerine kötü not mu vereceksiniz? Zaten bu tuhaf yapı yüzünden 2008 Krizi’nden önce aslında çöp olan emlak tahvillerine de en yüksek AAA notlarını yapıştırmış ve tüm dünya finans sistemini ateşe atmışlardı.
Bir de küçük notlama şirketleri var. Onlar ödemeyi, derecelendirdikleri yerlerden değil kredi notları için kendilerine abone olan kişi ve kuruluşlardan alırlar. Yani derecelendirme yaptıkları firma ya da devletlere karşı değil kendi abonelerine karşı sorumludurlar. Bu tip bir derecelendirme kuruluşu olan Eagan Jones da yine 2011’de herkesten önce ABD’nin kredi notunu kırmıştı. (1) Eagan Jones’un tarihte ilk kez ABD’nin kredi notunu kırması yankı uyandırdı çünkü bu şirket 2000 Krizi öncesinde muhasebe skandallarının patlamasından çok önce ilk kez Worldcom ve Enron şirketlerinin notunu kıran kuruluş olmuştu. Ayrıca 2008 Krizi arifesinde de uyarılar yapmışlardı. (2)
Eagan Jones küçük olduğu için onu dövmek kolaydı. Ofisleri basıldı. SEC üstlerine çullandı. Soruşturmalar açıldı. Sonunda tarihte ilk kez bir kredi kuruluşuna 18 ay derecelendirme yapmama cezası verildi. (3)
Bugün Fitch benzer saldırılarla karşılaşır mı? Göreceğiz. ABD’de iktidarda olan Demokrat Partili politikacılar şimdiden küplere binmiş durumda. Eagan Jones krizleri önceden haber verdiği halde başına gelmeyen kalmadı. Oysa 2017’de “Bir daha ömrümüz boyunca kriz olmayacak” dedikten sonra 2020’de çuvallayan Janet Yellen teyzemiz bildiğiniz gibi ödül olarak ABD’nin Maliye Bakanı yapıldı. İşte bu Yellen Fitch’in kararı ardından şunları söyledi:
“Fitch’in kararına kesinlikle katılmıyorum ve bunun tamamen temelsiz olduğuna inanıyorum. Bu kusurlu değerlendirme eski verilere dayanıyor… Günün sonunda, Fitch’in kararı hepimizin zaten bildiği şeyi değiştirmiyor: ABD Hazine Tahvilleri dünyanın önde gelen güvenli ve likit varlığı olmaya devam ediyor ve Amerikan ekonomisi temelde güçlü.”
Valla Yellen teyze 2008’de kriz olmayacak dedin, 2017’de ömrümüz boyunca kriz olmayacak dedin, 2022’de enflasyon geçici olacak dedin; hepsinde yanıldın. Şimdi de Fitch’i boş verin biz sağlamız diyorsun. İnsanlar sana nasıl inansın?
Kısa vadede Fitch’in kararı hemen ABD ekonomisini al aşağı edecek bir etkiye sahip değil. Faizlerin bir miktar yükselmesine neden olabilir bu da uluslararası piyasalarda teminat zincirleri üzerinde baskı oluşturabilir. Eğer bir küresel resesyon meydana gelecekse, sürecin hızlanmasını ve şiddetlenmesine neden olabilir.
Asıl önemli olan sınırsız doların küresel rezerv para olma pozisyonuna karşı küçük bir adım daha atılmış olması. Merkez Bankaları’nın rezerv olarak dolar kullanım oranı düşüyor. 2000’li yılların başında %72 olan bu oran günümüzde %60’ların altına geriledi. (4) Başta BRICS ülkeleri olmak üzere herkes dolara alternatif yeni bir rezerv para oluşturmaktan bahsediyor. (5) şimdi de Fitch küresel rezerv paranın sahibinin kredi notunu kırıyor. Elbette bu hareketlerin kısa zamanda bir sonuca varması bir hayli zor ama ne demişler: “Ateş olmayan yerden duman çıkmaz”
ABD’nin kredi notunun kırılması değil bugüne kadar bu kadar yüksek kalması şaşırtıcı. Neden mi?
Türkiye’nin ekonomik hali ortada. Hepimiz yaşıyoruz. Kredi notumuz kaç? Fitch’e göre ‘B’. (6) Amerika’dan 12 ve yatırım yapılabilir seviyeden 5 kademe daha düşük. aslına bakarsanız Fitch bizim tahvillere ‘çöp’ diyor.
Türkiye’nin verilerine bakalım:
Cari (Dış) Denge/Yıllık Üretim: -%5,4
Bütçe Dengesi/Yılık Üretim: -%0,9
Devlet Borcu/Yıllık Üretim: %31,7
Toplam Borç/Yıllık Üretim: %298,8
Merkez Bankası Rezervi: -48,1 milyar $
(7),(8),(9),(10),(11)
Dış ticaret açık, bütçe açık, devlet borçlu, ülkenin tamamı bir yıllık üretimin neredeyse üç katı kadar borçlu, merkez bankası kasası da boş bile değil adeta dibi delik. Şimdi bizim kredi notumuz çöp olmasında ne olsun?
Ancak gelin bir de ABD verilerine bakalım:
Cari (Dış) Denge/Yıllık Üretim: -%3,7
Bütçe Dengesi/Yılık Üretim: -%5,8
Devlet Borcu/Yıllık Üretim: %129
Toplam Borç/Yıllık Üretim: %764,2
Merkez Bankası Rezervi: 741 milyar $
(7),(8),(9),(10),(12),(13)
Şimdi eğri oturup doğru konuşalım: Amerika’nın dış açığı bizden biraz daha iyi ama hala ciddi şekilde açık; bütçe açığı bizden daha kötü; devlet Türkiye’nin neredeyse dört katı daha fazla oranda borçlu; ülkenin toplam borcu ise yıllık üretiminin yedi katından fazla, yani yine bizden kötü. Rezervlere gelince evet rezervleri en azından eksi değil ama devlet borcunun (14) yalnızca %2,3’ünü, toplam borcun ise sadece yaklaşık %0,3’ünü karşılayabilir. (15) Bu durumda ABD’nin kasasında aslında hiç rezerv yok desek yeridir.
Biliyorum birçokları için bu tablo inanılmaz gelecek ama ‘Kral Çıplak’. Amerikan ekonomisi bir çok göstergede Türkiye’den bile kötü. O müthiş üretim gücüne sahip, dünyanın her yerine mal satan, dış fazla veren, herkese borç veren Amerika çok çok yıllar öncesinde kaldı. ABD artık üretici değil tüketici bir ülke.
Peki nasıl oluyor da, Türkiye’nin kredi notu ‘çöp’ iken, Amerika’nın notu en iyinin sadece 1 kademe altına daha yeni düşüyor? Sadece ekonomik faktörlere baktığımızda tek bir neden var: Tabi ki ABD’nin dünyanın rezerv parası dolara sahip olması ve bunu istediği gibi sınırsız şekilde basabilmesi sayesinde.
2008’de Tüm bankaların ve finans kuruluşların mı battı? Bas 200 yılda ürettin merkez bankası parasının 3,5 katını, sorun çözülsün. 2020’de Pandemi mi vurdu? Bas bir 4,5 kat daha, ortalık çiçek gibi olsun.
Ancak ciddi bir sorun var. Para basmak artık enflasyona yol açmaya başladı. Amerika her yıl yaklaşık 1 trilyon $ dış açık veriyor. Yani yurtdışına artık kağıt olarak bile basılmayan elektronik kayıt şeklinde dolar gönderiyorsunuz ve dünyanın her yerinden gerçek mal ve hizmetleri kendi ülkenize getiriyorsunuz. Ama bu malları üretip size satanlar, birgün bir de bakıyor ki biriktirdikleri dolarlar bir yılda gerçek enflasyon ile neredeyse %20 erimiş. Bunu kim kabul eder? Şimdilik hayata geçirmeseler de BRICS ülkeleri işte bu yüzden doların yerine başka bir para birimi geliştirebilir miyiz diye konuşmaya başladı. ABD’de halkının daha pahalı yaşamasına çok üzüldüğü için değil işte bu konuşmaları engellemek için enflasyonu can hıraş şekilde düşürmeye çalışıyor. Çünkü sınırsız doların rezerv olarak kabul edilmediği bir dünyada ABD ekonomisinin hiç şansı yok.
Ancak ABD’de üretici sosyal ilişkiler artık bittiği için dış açık ve bütçe açıkları sürekli artmaya devam edecekse, nüfus yaşlandığı için her yıl sağlık ve sosyal güvenlik harcamaları katlanarak artacaksa, yeni yeni savaşlara ve silahlanma yarışına trilyonlarca dolar harcanacaksa, her krizde havadan yeni trilyonlar basılıp piyasaya sürülecekse, elbette enflasyon bugün kısa vadede düşürülse de aslında sürekli hale gelecek.
Bizim için hava hoş. Varsın ABD yüksek kredi notlarının keyfini bir süre daha sürsün. Ama bu ortamın tek sonucu olacak altın, gümüş ve Bitcoin gibi sınırlı paraların kısa süreli dalgalanmalar haricinde giderek değer kazanması. Ha bu arada: Altın, gümüş ve Bitcoin’in kredi notlarına da ihtiyacı yoktur…
Kaynaklar:
(1) https://www.reuters.com/article/rating-bonds-eganjones-idUSN1E76H0ZH20110718
(2) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Egan-Jones_Ratings_Company
(3) https://www.risk.net/regulation/2238412/egan-jones-becomes-first-rating-agency-to-be-barred-by-sec
(4) https://www.bis.org/publ/qtrpdf/r_qt2212x.htm
(5) https://fortune.com/2023/06/25/dollar-reserve-currency-brics-brazil-russia-india-china-south-africa/
(6) https://www.fitchratings.com/research/sovereigns/fitch-affirms-turkiye-at-b-outlook-negative-17-03-2023
(7) https://tradingeconomics.com/country-list/current-account-to-gdp
(8) https://tradingeconomics.com/country-list/government-budget
(9) https://tradingeconomics.com/country-list/government-debt-to-gdp
(10) https://www.ceicdata.com/en/indicator/total-debt–of-gdp
(11) https://www.bloomberght.com/tcmb-nin-rezervleri-1-ayda-11-milyar-dolar-artti-2334585-amp
(12) https://www.fiscal.treasury.gov/reports-statements/gold-report/21-02.html
(13) https://www.federalreserve.gov/data/intlsumm/current.htm
(14) https://www.usdebtclock.org/#
(15) (GDP için) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Economy_of_the_United_States
(16) https://www.bea.gov/news/blog/2023-03-23/us-current-account-deficit-widens-2022
