Vesting terimi geleneksel finans menşeli bir terimdir ve kripto para sektöründe de sıklıkla kullanılıyor. Bu yazımızda Türkçe’ye “hakediş” olarak çevirebileceğimiz vesting nedir, nasıl çalışır ve vesting türlerine yakından bakacağız.
Bir projeye yatırım yapan kullanıcılara yatırımlarıyla doğru orantılı olarak belirli miktarda token verilir. Örneğin a16z adlı kripto para yatırım şirketinin sıklıkla yeni projelere yatırım yaptığını duyuyoruz. a16z projeye finansman sağlaması karşılığında yatırımının büyüklüğüyle orantılı olarak belirli miktarda token almaya hak kazanıyor.
Bu token’lerin değeri zaman içerisinde değişiklik gösteriyor. Bu değişiklik token’in arz ve talebi de dahil olmak üzere bir dizi faktöre bağlıdır. Yatırımcılar, projeyi finanse etmeleri karşılığında aldıkları token’leri bir anda satarsa projenin ve token’in değeri bir anda düşebilir. Bu da projenin geleceğini olumsuz etkileyecektir.
Projenin ilk yatırımcılarının finansman sağlamaları karşılığında aldıkları token’leri bir anda satıp projenin geleceğini olumsuz etkilemelerini engellemek için vesting devreye giriyor.
Vesting Nedir?
Vesting, bir projenin hisselerinin veya token’inin belirli kriterlerin karşılanması durumunda elde edilmesine olanak sağlayan bir süreçtir. Örneğin a16z, xxx adlı kripto para projesine 100 milyon dolarlık yatırım yaptı ve karşılığında 1.000 adet XXX token almaya hak kazandı. a16z’nin elde ettiği bu token’leri bir anda satıp bireysel yatırımcıların zarar etmesine yol açmasını engellemek için proje ekibi bir vesting programı tanımlar ve a16z’nin token’lerini bazı kriterlerin karşılanması durumunda satabilmesine izin verir.
Vesting yalnızca kripto para sektöründe değil, geleneksel finansta da uzun yıllardır kullanılıyor. Örneğin emekli olabilmek için yıllarca ödediğimiz sigorta primleri belirli bir yaşa ulaştığımızda bize emeklilik maaşı olarak geri ödeniyor. Burada yaş ve belirli bir süre sigortalı olma kriterlerini yerine getiren kişiler emekli olmaya hak kazanıyor. Bu süreç vesting’e örnek gösterilebilir.
Bununla birlikte halka açık şirketler zaman zaman çalışanlarını hisse senedi ve hisse senedi opsiyonlarıyla ödüllendiriyor. Bu hisse senetleri de vesting sürecine tabidir. Kripto para piyasasında ise vesting, daha sonra sahiplerine verilmek üzere bir kenara ayrılan varlıkları temsil ediyor. Hak sahiplerinin token’lerine kavuşmaları için geçmesi gereken süre, vesting süresi olarak tanımlanır.
Vesting Nasıl Çalışır?
Vesting süreci genellikle vesting süreci için ayrılmış belirli varlıkların bir kenara ayrılmasıyla başlar. Bunlar kripto token’ler, hisse senetleri, hisse senedi opsiyonları, emekli maaşları veya diğer varlıklardan oluşabilir. Örneğin, bir çalışan 10 yıl başarılı bir şekilde çalıştıktan sonra şirketin emeklilik programına katılmaya hak kazanabilir.
Bir başka örnek de, bir şirketin CEO’sunun iki yıl sonra, şirketin bu süre zarfında satışlarında en az yüzde 20’lik bir artış görmesi koşuluyla hisse senedi opsiyonlarına hak kazanması olabilir. Kripto dünyasında, hak ediş, bir projenin tokenlerinin yüzde 25’ini bir kenara ayırmak ve ekip üyelerinin bunları dört yıllık bir hak ediş süresi boyunca aşamalı olarak edinmelerine izin vermek anlamına gelebilir.
Vesting Türleri
Vesting programları, ekip üyeleri, yatırımcılar vb. gibi katılımcıların token’ler üzerinde tam kontrol yetkisine sahip olmadan önce beklemeleri gereken süreyi belirler. Vesting programları, hak sahiplerinin token’lerin tamamını alana kadar aşamalı olarak token’lerin bir kısmının kilidini açar.
3 farklı vesting türü vardır, bunlar şu şekilde:
Doğrusal Vesting (Linear Vesting)
Linear vesting, varlıkların kilidinin eşit zaman aralıklarını açılması anlamına gelir. Örneğin hak sahipleri her altı ayda bir token’lerin %5’ini almaya hak kazanması linear vesting’e örnektir. Böylelikle katılımcılar iki yıllık süreçte token’lerin %20’sini almış olur.
Kademeli Vesting (Graded Vesting)
Graded vesting adından da anlaşılacağı üzere token’lerin kilidinin kademeli olarak açıldığı vesting türüdür.
Örneğin graded vesting türü, projenin ilk altı ayından sonra yüzde 5, 18 ayın sonunda yüzde 10 ve üç yılın sonunda toplam yüzde 30’luk token’in kilidinin açılması şeklinde özetlenebilir. Elbette oranların projeden projeye farklılık gösterebileceğini de aklınızdan çıkarmayın. Hak sahiplerinin hak ediş süresinden önce ayrılması durumunda ise yalnızca projede kaldığı süre içerisinde hak ettiği token’leri alabilir.
Tek Uçurumlu Vesting (Cliff Vesting):
Bu vesting türünde hak sahibinin token’lerini ne zaman alacağı bellidir. Belirlenen süreye ulaşıldığında hak sahibi, hak ettiği token’lerinin tamamını alır. Hak sahipleri bu süreden önce projeden ayrılırsa token’lerini alamayabilir.
Vesting’in Faydaları
Vesting’in kripto para sektöründe kullanımı giderek artıyor. Gelin vesting’in faydalarına yakından bakalım:
Erken Satışı Önler
Vesting, proje ekibinin, erken yatırımcıların ve geliştiricilerin token’lerinin tamamını bir anda satarak token’in değerini düşürmesini önler. Bu da yatırımcıların projeye olan güvenini arttırır.
Sadakati Arttırır
Vesting’in bir diğer faydası da sıkı çalışmaları ve gayretleri nedeniyle gelecekte ödüllendirileceğini bilen ekip üyelerinin sadakatini ve projeye bağlılık duygusunu arttırmasıdır.
Dolandırıcılığı Önler
Vesting’in bir diğer faydası da dolandırıcılığı ve sahtekarlığı önlemeye yardımcı olmasıdır. Vesting, yatırımcıların projeye finanse ederek aldıkları token’leri ilk zirvede satarak pump-dump dolandırıcılığını önler.
Bu tarz bir dolandırıcılık gerçekleştirmek isteyen erken dönem yatırımcı, vesting nedeniyle projeye yatırım yapmaktan vazgeçecektir.
