Bu hafta size yıkılmakta olan merkezi para sisteminin, yani fiat paraların küllerinden doğmayacak olan, tamamen başka bir boyuttan gelmekte olan merkezsiz, insani yeni bir para sisteminden bahsedip, hem hayalini kuracağım hem de gelişini müjdeleyeceğim.
Bundan tam 12 yıl önce Satoşi’nin önce programını ve ardından da makalesini yazdığı devrimsel Bitcoin teknolojisi merkezsizlik kavramını insanlığa hediye etti. Bundan sonra insanlığın geleceğine giden yolda yürüyecek olanlar, ilk önce bitcoin’in açmış olduğu patikadan yürüyüşe başlayacaklar. Bitcoin’in öncülü yok ama ardılları olacak.
Aşağıda dilim döndüğünce geleceğin para, kredi ve değiş-tokuş sisteminin temel özelliklerini sıra ile madde madde anlattım. Bulabildiğim 8 özelliği, karşılaştırmalı olarak bir matriks halinde tablo içinde işaretledim. Yeni para sisteminin içermesi gereken özelliklerden eski merkezi paralar, bitcoin ve ethereum nerelerde eksik kalıyor, ayrıca yerli mekanizmamız Vadeli Çekler nerelerde eksik kalıyor diye bakıp, aralarında kıyaslama yaptım.
Türkiye dünya üzerinde paranın merkez dışında basılabildiği, bunu trilyon liralar, hatta trilyon dolarlar düzeyinde yapabilen yegane ülkedir. Bunun kökeninde binlerce yıllık ticari gelenekler ve akışların ortaya çıktığı ana coğrafyada yaşamamız gerçeği yatmaktadır. Yabancı ülke insanları bizim Vadeli Çek sistemimizin farkında değiller, duyanlar anlamıyor anlayanlar da küçümsüyor. Sorun değil, tabloya bakarsanız ideal para ve kredi sistemine bitcoin’den daha yakın bir sistem kurmayı başarmış olduğumuzu göreceksiniz.
0) Teknolojik olmalıdır.
Bundan sonra insanlığın kullanacağı para ve kredi sistemi internet üzerinde işlemelidir ve veritabanı bir blokzinciri olmalıdır. Dijital olmalıdır demiyorum; dijital olması tek başına yeterli değil, veritabanının merkezi yapıda (çakma blokzinciri dediğim) DLT olması da yanlış olur. Merkezsiz çalışan Vadeli Çekler bugün kağıt üzerinde işlemekte, ceplerde saklanmakta, tükenmez kalemlerle imzalanmakta. Yeni Sistem, asla taklit edilemez ve kırılamaz blokzinciri imzaları içeriyor olmalı. Dev kurumlar tarafından bile kırılamayan şifreler kullanılmalı.
Tabloda fiat paralar “kısmen” teknolojik olarak işaretlenmiştir, sebebi, fiat paraların merkezi veri tabanlarında ve dijital olmasına karşılık blokzinciri üzerinde işlemiyor olmalarıdır.
1) Merkezsiz ve eşten eşe olmalıdır
Yeni sistem gücü bir merkeze toplamamalıdır, toplayamamalıdır. Eşten eşe üretilmeli ve aktarılabilmelidir, yani peer-to-peer olmalıdır.
Tabloda bitcoin için “kısmen” merkezsiz derken ethereum için tamamen merkezsiz dedim. Bunu yaparken kullandığım kriter, Ethereum platformunun, versiyon 2.0 ile Proof of Work algoritmasından çıkıp Proof of Stake algoritmasına geçiyor olmasıdır. Tam anlamıyla ethereum parası merkezsizleşmiş anlamına gelmiyor, ama o yönde atılmış önemli bir adım. Şu anda kullandığımız fiat paralar, bir defa ortaya çıktıktan sonra eşten eşe iletilebiliyor ama yaratılmaları merkezde olduğu için onları eşten eşe kategorisinde saymıyorum. Vadeli çekler ise %100 merkezsizdir ve eşten eşe işler.
2) Sıradan insanlar para (kredi) yaratabilmelidir
Para ve kredi kavramlarını kısaca tekrar ziyaret edelim: Kredi demek, ileride karşılığı olacak para demektir. Bugünden yarına kredi oluşturmadan ticari hayat ve reel ekonomi döndürülemez. Burada kredi derken kastettiğim, “future kontratları” değildir, bunlarla alakası yoktur.
Bahsettiğim, Türkiye gibi bir ülkede bile senede bir trilyon dolara çıkabilen vatandaş kredi sistemidir. Yabancı ülkelerde bankalar dışında insanların ya da kurumların kredi yaratmaları YASAKTIR. Bunu katiyetle yasaklamış durumdalar. Türkiye’deki gibi yaygın ve sistematik kullanılan bir vadeli kredi yaratma sistemi dünyanın başka bir ülkesinde yoktur. Bu konuda çevrenizden duyduklarınıza inanmayınız, tek tük yabancı örnekler olabilir, bizdeki gibi içinde trilyonların döndüğü, sistematik ve kanunen desteklenen bir yapı hiçbir yerde yoktur.
Şu anda sadece bizim insanımızın sahip olduğu bu ayrıcalığa tüm dünya vatandaşları kavuşmalıdır. Bu bir gün olacaktır. Yeni sistemi belki de biz yaratacak ve dünyaya hediye edeceğiz.
3) Kurallar şeffaf olmalıdır
Tüm kuralların ve süreçlerin blokzinciri üzerinden, şeffaf ve dökümante edilmiş bir şekilde işlemesi esastır. Ancak bu durum gerçekleştiğinde sistem insanlığa uygun ve ahlaki yapıda işliyor diyebiliriz.
4) Faiz içermemelidir
Bu madde belki bazılarınızca müstehzi bir gülüşle karşılanıyor. Oysa ki yeni sistemdeki belki de en hayati özellik bu. İnsanlığın yarın da var olabilmesi için kriterlerden bir tanesi, faizi, yani para sistemlerindeki enformasyon asimetrisini ortadan kaldırabilmesidir. Doğanın yok oluşunu engellemek için yapılan çalışmalar ne kadar hayati ise, yeni para ve kredi sistemlerimizin faiz içermemesi de o kadar hayatidir.
Bir sistem eğer enformatik olarak simetriye sahipse zaten doğasında faiz olmaz. Faizin ortaya çıkması için ağın içinde belli bölgelerde enformatik asimetri yaratacak toplaşmalar olmalıdır. Bu toplaşmalara izin vermeyecek sistem tam merkezsiz sistemlerdir. Onlar da doğal olarak faizsiz olacaklardır.
5) Emniyetli olmalı ama insana olan güveni de içermelidir.
Tabloda bu satırın başlığına “güvenli” adını verdim. Ancak, bu maddede aslında iki kriter var: Emniyet ve güven. Bitcoin sistemi emniyetli ama güvene dayalı değil, Satoşi makalesinde açıkça belirtmiş, “trustless” diye. Ancak, ticari hayat içinde karşılıklı güven olmadan işlemler gerçekleşemez, bunu ticaret içinde bulunmayanlar anlayamıyor. Makineler arası ticaret olmaz, ticaret insani bir eylemdir, ticari ortaklıklar evlilik gibidir.
Gelecekte kullanacağımız sistemlerin şifre teknolojisi kullanılarak güvenli olmaları kaçınılmaz. Ama ticari hayat içinde kullanılacağı için insanlar arası güveni de hesaba katması, bu özelliği ortadan kaldırmaması da şart.
6) Reel ekonomi içinde işlemelidir.
Yeni Sistem paranın ve kredinin ticarette kullanılabilmesi gereklidir. Önceki bir yazımda yazdığım gibi (Link: https://www.btchaber.com/blokzinciri-ile-gercek-ekonomi-arasinda-hala-bir-iliski-yok/) bugünkü kriptoparalar hala reel ekonomi ile ilişkisiz durumdadır. Bunu tabloda “ticari” kelimesi ile ifade ettim. Ticaret içerisinde güvene dayalı kredi vardır, bu kredi yaratılır ve bir ömrü olur. Bu ömrü boyunca da yararlı işler yapar. Blokzinciri üzerinde bugüne kadar üretilmiş olan hiçbir kriptopara tam olarak ticari hayatın gereklerine uyum sağlayamadı. Yeni sistem dediğim yapının ticari hayatın ihtiyacına uygun olarak tasarlanması gereklidir. Vadeli çekler bu bahsettiğim tür bir tasarıma sahiptir ama teknolojik değiller.
7) Son olarak, değişim aracı kendini yok etmelidir. (İtfa)
Yeni sistem, kredi fonksiyonunu yerine getirdikten sonra kendisini imha etmelidir. Buna finansçılar itfa derler. İtfaiye kelimesinin başındaki dört harf de aynı anlamdadır, “söndürme”. İtfa olmayan krediler kendi başlarına varlıklarını sürdürüyorlar demektir, bu da onların amacına aykırıdır.
Para (currency formunda) öncelikle bir değişim aracıdır, kendisi değer taşımaz. Yok olmayan, değer taşıdığı için kasalarda tutulan bitcoin de dahil altın ve gümüş gibi varlıklar emtia klasifikasyonuna girerler. Para birimi değildirler, emtiadırlar ve yatırım amaçlıdırlar. Bu tabloda bitcoin’in ve ethereum’un ideal birer değiş-tokuş aracı yani para birimi olmadığını gösteren en önemli özellik itfa edilememeleri ve emtia formunda kalıp cüzdanlarda uzun süre saklanmalarıdır. Bitcoin, başka iki ticari metanın değiş-tokuşunda aynı altın gibi kullanılabilir ama bu onu ideal bir para birimi yapmaz.
Son tahlilde, yeni sistem dediğim araçlar, kredi olarak yoktan var edilebilen, daha sonra karşılık olarak yaratıldıkları reel sektör mallarının ve hizmetlerinin takasını sağlayan, işi bitince de kendi kendini yok eden bir araç olmalıdır.
Esas olan mal ve hizmet takasıdır: Bu takas sadece sayılardan ibaret olup, blokzincirinde işleyen teknolojik bir araç ile yapılabilir. Aracın kendisi jeton-token formunda olmak zorunda değildir. Bir araç tokenize edilebiliyorsa, yani amacından uzak bir yerde ve zamanda varlık olarak elden ele satılabiliyorsa, o zaman ona jeton diyebiliriz, o bir utility token olarak hizmet görür ama bu yazının yeni para sistemi dediği araçlar bütünü içinde yer alamaz.
