Bu haftaki yazımda artık söyleye söyleye dilimde tüy bitmiş olan bir konuyu, bir defa da yazılı olarak anlatmayı deneyeceğim. Ama tüm okurlarımdan ricam, yazıyı sonuna kadar okumaları ve ne dediğimi, daha doğrusu neyi demediğime iyice emin olmalarıdır. Yanlış anlaşılan bir konu bu çünkü… Üstelik yabancılarda da doğrusu yok. Benim bu yazıda anlatacaklarımın bazılarını İngilizce ya da ne dilde olursa olsun, yazabilecek kimse yok dünyada bundan emin olabilirsiniz.
– Reel ekonomi demek, evden çıkıp markete gitmek, oradan patates, soğan almak, ekmek alıp eve gelmek demek. Veya, internetin karşısına oturup online bir e-ticaret sitesinden evinize yiyecek, içecek, kitap ve dolap ısmarlamak demek. Bunları nasıl ödediğiniz, yani ne şekilde kazanıp da nasıl ödediğiniz sorusunun cevabı benim reel ekonomi derken anlatmak istediğim şeydir.
Efendim, bilet alma sitesinde Bitcoin geçiyormuş, efendim şu kadar bitcoin ATM’si varmış… Hayır arkadaşlar, gerçek (reel) ekonomi ile blokzinciri hala başka dünyaların kavramları. Benim pizza lokantası yöneten hem de bu pandemiye rağmen batmamış olan, başarılı bir işletmeci arkadaşım var. Kendisi üstelik master’ını Almanya’da blockchain üzerine yaptı, gelin de onu ikna edin benden önce. Bu arkadaşım, eğer bu yazıyı okuyorsa, reel ekonomi derken benim (örneğin) bir lokanta işletmesini kastettiğimi gayet iyi biliyor. Bir lokanta işletmecisi için blokzinciri teknolojisi ve DeFi ürünleri mesela, ona ne sunuyor? Kripto kredi kartı mı? İşletmenin ödemelerini tahsil ederken daha düşük faizli bir alternatif blokzinciri ödeme uygulaması mı?
Hayır. Bunların hiçbiri söz konusu değil. Dünyanın tüm blokzinciri çalışmalarının, yapılan tüm ar-ge’nin, o dünyanın içindeki programcıların sokakta olanlarla hiç ama hiçbir alakası yok. Efendim layer 2 çözümler gelecek, efendim, Visa ile bilmemne coin beraber kart yaptılar…. Hikaye bunlar.
Arkadaşlar, bir defa dünyanın neresinde olursanız olun, ticaret hayatı, işletmecilik dünyası sizden 3 aylık, 6 aylık, hatta bazen daha uzun süreler kredi imkanı sunabilmenizi ister. Şu anda sadece ödeme konusunda mesela Ethereum, saniyede global olarak (GLOBAL OLARAK) 12 ila 15 transaction, yani işlem yapabiliyor. Avalanche saniyede 4500 işlem yapacakmış, ne harika. Bence işlem sayısından önce o işletmeye bir sorun bakalım onun derdi işlem yavaşlığı mı? Eti neyle alıyor, peyniri kim getiriyor, Metro ne, Migros ne? Bunlar nasıl çalışıyor? Vatandaş nakit ile mi ödüyor yediği yemeği, yoksa Multinet’le mi? Yemek sepeti bileklerini yüzde kaç komisyon ile büküyor? İşletmeciler sizden blokzinciri işlemlerinin hızlandırmanızı beklemiyorlar şu anda, bilin istedim. Onlar bizlerden işlerini kolaylaştıracak, uzun vadeli ama düşük komisyonlu kredi seçenekleri ve kendilerini anlayacak insanlar bekliyor.
Şu anda Türkiye’de de dünyanın herhangi bir yerinde de blokzinciri teknolojileri ekonomik hayatın içine dair kredi çözümleri sunmuyorlar. Sunacak durumda değiller, çünkü problem tanımları bu değil.
Blokzinciri teknolojilerinin problem tanımları ne?
Blokzinciri ile uğraşan kişiler şu anda
a) işlemleri hızlandırmakla,
b) bunu yaparken mutabakat aldıkları cihazların ve genel sistemin güvenliğini yüksek tutmakla,
c) bu ikisini yaparken de merkezileşmeye kaçmamak ile uğraşıyorlar.
Yeni blokzinciri teknolojileri ile uğraşan kişiler bambaşka işlerle ve problemlerle uğraşmaktalar. Bunların arasında, örneğin “tarımda tedarik zinciri kırılırsa bankalara alternatif olarak nasıl kredi üretiriz” diye düşünen mühendis, tasarımcı yok. Varsa belki bir iki kişi vardır ve de onların şu anda esamesi okunmuyor.
Mesela, “Decentralized Finance” kavramını ele alalım: DeFi bu kavramın kısaltması. Ben ve ortağım yıllardır vadeli çek benzeri kredi mekanizmalarının blokzinciri üzerinde yapılması problemine kafa patlatıyorum. Arada bir gelip bana arkadaşlar soruyorlar; “Sen de yıllardır DeFi üzerine uğraşmıyor musun?” diye. Bundan bir gıdım daha derin düşünemiyorlar mı acaba diye şüpheye düşüyorum. DeFi’nin neresinde kredi vermek var? İpoteğe verdiğiniz token’larınızı belli bir süre sonra faiziyle geri aldığınız bir sistemde, ipoteksiz borç vermeyen Türk bankalarını geçen tek özellik, işlemleri yapmak için şubeye gitmek veya kimlik vermek gerekmemesi. Bunun da ayrı bir değeri var elbette, kimliksiz ve bankaları devreden çıkarararak token transferi veya swap’ı yapmak da güzel bir çözüm ama benim problemimin çözümü değil.
Nasıl olacak da blokzinciri hayatımıza girecek?
Geçenlerde ekonomist Emre Alkin ile kaydedilmiş yarım saatlik bir video izledim, FluTV diye yeni bir kanal onunla söyleşi yapmış. Orada Emre Hoca Türkiye’de geçerli mekanizma olan ama dünyanın başka bir yerinde ne bilinen ne de kullanılan “vadeli çek”lerle ilgili, başından geçmiş olan bir müşteri çekinin geri ödenme hikayesini anlattıktan sonra, diyor ki: “bunu İngilizlere anlattım anlamadılar, Fransız’lara anlattım çok beğendiler bir daha anlatsana dediler”. Alkin, video kaydının başka bir yerinde de blokzincirinin bir sistem, yeni bir paradigma olduğunu anladığını ifade eden sözler etmiş, “ileride parlemento yerine kanunları blokzinciri şifrelerimizle biz oylayacağız” diyor Hoca. Katılıyorum kendisine orada da. Ancak, İngilizlerin ve Fransızların henüz anlayamadıkları mekanizmaları ne zaman dünyanın kullanımına açabileceğiz, ben asıl bunu merak ediyorum. Çünkü bu olmadan blokzinciri parlamentosu açılmayacak!
Blokzincirinde, teknolojik olarak değil, sosyolojik olarak çözümlenmesi gereken bir mesele var. Gerçek ekonomi içinde vadeli kredi oluşturulması ve bu kredinin sonuna kadar takibi gerekiyor. Blokzinciri ağlarında bunu yapmak kolay, teknik olarak sorun yok, hatta şu andaki hızlar da yeterli bunu yapmak için. Yüz tane işlemi paketleyip bir transaction içinde bile gönderebiliyoruz. Sorun, insanların kafalarının içini değiştirebilmek.
İnsanlara itibarın kredi olduğunu, kredinin de para demek olduğunu, yani itibar ile para yaratılabildiğini anlatabilmemiz lazım. Sözüne güvenilen, borcuna sadık bir tacirin imzasının para olduğunu anlamamız gerekiyor. Zaten Türkiye’de reel ekonomi, yani gerçek ekonomi bu şekilde dönüyor. Yılda bu mekanizmanın içinde vatandaş tarafından yaratılan para bir trilyon dolara yakın. Sadece Türkiye’de bilinen ve uygulanan bir mekanizma için muazzam bir miktar. İşte bu akışı, bu mekanizmayı blokzinciri üzerine, mesela Erhereum platformu üzerine koyabildiğimizde bugün bile teknik olarak sıkıntısız işleyecektir.
“Sorun nerede? Neden yapmıyorsunuz o zaman” diye sorduğunuzu işitir gibiyim…
Sorun yok. Sadece alternatifi olan banka kredilerinin işlememeye başladığını, tarım başta olmak üzere tedarik zincirinde kredilerin tıkanmakta olduğunu görüp, “eyvah ne yapmamız lazım” diyen kişilerin çoğalmasını bekliyoruz. Çünkü şu anda burada yazdıklarım en basitinden fantezi veya ütopya olarak okunuyor hala. Kimse, ülkemiz esnafının 40 yıldır kullandığı mekanizmanın dünyanın en büyük sorununa çare olabileceğine inanamıyor. İnansa da ertesi dakika inanmayı bırakıp tekrar “bunu bize yaptırmazlar” demeye başlıyor. Tanrı Batı’da sanıyorlar!
Sonuç
Sonuçta, elde var bir: Blokzinciri teknolojisinde teknik araç gereç geliştirilmesi tam gaz devam ediyor. Zihinsel hazırlık olarak ise gerçek ekonomik faaliyetler henüz kimsenin uzayında değil. Mühendisler böyle bir sorun olduğunun bile farkında değiller. Ama en azından bu sorunu anladıklarında fikirsel ve araç gereç olarak hazırlığımız tamamlanmış olacak.
