bitcoin
Bitcoin (BTC) $ 65,291.49 4.48%
ethereum
Ethereum (ETH) $ 3,385.82 6.68%
bnb
BNB (BNB) $ 528.82 6.89%
solana
Solana (SOL) $ 186.21 8.96%
xrp
XRP (XRP) $ 0.607012 2.60%
cardano
Cardano (ADA) $ 0.628306 7.34%
dogecoin
Dogecoin (DOGE) $ 0.133746 12.32%

Paylaş

Fed Başarılı Mı?

fed basarili miAS

Dünya merkez medyasında, üniversitelerde ve ekonomistler arasında genelde bir ABD merkez bankası Fed hayranlığı var. Özellikle 2022’de faizleri hızlı şekilde arttırmaları ve enflasyonu %9’dan aşağı doğru itmeleri, Fed yöneticilerine yönelik takdir duygularını pekiştirdi. Hele de Türkiye’de merkez bankası faizleri düşürerek enflasyonu indireceğini iddia edip tam tersine fiyat artışlarını müthiş şekilde patlatınca, doğal olarak Fed çok başarılıymış gibi görünüyor.

Gelin Fed’in en efsanevi dönemlerine ve başkanlarına bakalım. Ne kadar başarılılar siz karar verin. Kuruluş döneminden başlayalım.

Fed bir takım gizli toplantıların ardından, 1913 yıl sonunda herkes tatildeyken bir oldu bitti sonucu çıkarılan yasa ile kuruldu. Kuruluş hikayesi başlı başına bir skandal ve ayrı bir yazı konusudur. Bunu da bir gün anlatırım sizlere.

Fed kurulurken 1907 Bankacılık Krizi bahane edildi. Bu piyasa paniği Amerika’ya özel bir olaydı ve o dönemde dünya finans sistemini tehdit etmemişti. Oysa Fed kurulduktan sonra doların altın karşılığı yüzde 100’den yüzde 40’a düşürüldü. Böylece aynı miktar altın ile çok daha fazla merkez bankası parası üretildi. Dolayısıyla krediler ekonomiden çok daha hızlı bir şekilde büyüdü. Sonuçta 1929 Krizi ve Büyük Buhran meydana geldi. Modern tarihin en ağır ekonomik kriziydi bu. Üstelik daha önce görülmedik bir şekilde tüm dünya finans sistemini tehdit etmişti. Faşizmin doğmasına, komünizmin güçlenmesine ve 2. Dünya Savaşı’nın çıkmasına yol açtı. Tüm bu olaylar yaklaşık 100 milyon insanın ölümüne neden oldu. İşte size müthiş başarılı bir başlangıç.

Fed’in belki de en çok sevilen başkanı 70‘lerin sonunda faizleri hızla artırarak enflasyon canavarını yenen, şövalye ekonomist Paul Volcker’dır. Evet Volcker enflasyonu yüzde 10-15’lerden yüzde 2,5-5 aralığına indirmeyi başarmıştır. Ama resmi rakamlara göre…

ABD 70’ler boyunca yüksek enflasyon ile boğuşunca sadece faizleri arttırmadı. Enflasyon hesaplama yöntemini de değiştirdi. Yeni metod enflasyonu olduğunun ortalama yarısı olarak gösteriyordu. Tüm diğer ülkeler de bu fırsatı kaçırmadı ve ABD’nin yeni yöntemini benimsedi. Böylece günümüzde de bütün dünyada yaşadığımız sokakta, AVM’de fiyatların resmi enflasyonun iki katı artması sorunu başlamış oldu.
Volcker aslında %15 olan 70’ler enflasyonunu yine 70’ler hesabıyla sadece yüzde 10’alara düşürebilmişti. 80’lerde Kullanılan yeni hesaplama yöntemi eski enflasyonu yarısı kadar gösterdiği için sanki 80’lerde enflasyon yüzde 5’lere düşmüş gibi görünüyordu.

ABD’de Shadow Stats 70’ler ve öncesinde kullanılan ve yine resmi olan eski metod ile hala enflasyonu hesaplıyor. Buna göre şu an ABD’de enflasyon resmi rakamların iddia ettiği gibi yüzde 7 değil en az yüzde 14-15. Aşağıda grafikte Kırmızı yeni yöntem ile hesaplanan enflasyonu Mavi eski yöntem sonuçlarını gösteriyor.

07d60029 a8ae 4e02 9f5c 60d31eb8a45b

Tabi enflasyon hesabı yanlış olunca özellikle çalışan ve emekliler için ücret zamları da 10 yıllarca olması gerekenin yarısı düzeyinde kaldı. Böylece hala bir şövalye gibi tanıtılan Volcker ve o dönemin ekibi, alım güçlerini sürekli daha da eriterek başta Amerikalılar olmak üzere tüm dünya halklarına tarihin en büyük kazıklarından birini atmış oldu.

Gelelim benim en sevdiğim Fed başkanına. Yine bir efsane olan Alan Greenspan. Volcker’dan sonra başa geçti. 19 Yıl görev yaptı. Reagan, Baba Bush, Clinton ve Oğul Bush olmak üzere 4 ABD Devlet Başkanı eskitti. İstikrar abidesi olarak tanıtıldı. Oysa temel ekonomik görüşlerinde istikrar yoktu. Görevi boyunca piyasalarda balonları şişirip şişirip patlattı. 2008 Krizi’nin çıkacağını anladığında koltuğu Ben Bernake’ye devredip tüydü. Kendisini sevmemin tek nedeni görevi bıraktıktan sonra nedamet getirdi. Koltuğunda otururken sınırsız parayı hiç eleştirmemişti. Görevden ayrıldıktan sonra ise tam bir sınırlı para ve özellikle altın savunucusu oldu. Hatta 2016’da ABD’nin tekrar %100 altına dayalı dolar basılmasını öngören altın standardına geri dönmesi gerektiğini bile söyledi. (1) İyi ama adama sormazlar mı? Birader 19 yıl görev yaptın. Neden bunları hiç söylemedin? Niçin bu konuda hiç adım atmadın?

Bernanke de 2008 Krizi’nde müthiş sınırsız para bastığı ve tüm dünya finans sistemini kurtardığı için efsane olarak tanıtılıyor. Ancak Bernake 2008’den önce defalarca kendisine medyada açıkça sorulmasına rağmen emlak piyasasında bir sorun olduğu gerçeğini reddetti. (2) Emlak piyasasının çökeceğini göremediyse bilgisizdi. Yok piyasanın çökeceğini bildiği halde bilerek bu gerçeği sakladıysa 10 milyonlarca yatırımcıyı trilyonlarca dolar zarara soktu.

Bernanke’den sonra ise bu defa sırf kadın olduğu için şirin gösterilen Janet Yellen Fed Başkanı oldu. Oysa Yellen da 2017’de ‘Bir daha ömrümüz boyunca kriz olmayacak’ dedi.(3) Sonuç: 2020’de Tarihin en hızlı piyasa erimelerinden biri yaşandı.

Belki bazılarınız 2020 Krizi’nin olup bittiğini ya da krizin sebebinin ‘Corona Virüsü’ olduğunu; Yellen’ın bunu önceden bilemeyeceğini düşünüyorsunuz. Oysa 2019’da daha virüs vs hiç ortada yokken kriz olacağını gösteren getiri eğrileri tersine dönmüştü. Yine 2008’i göremeyen Bernanke bile, Haziran 2018’de ABD’nin 2020’de bir kriz ile karşılacağı uyarısında bulunmuştu.(4) Amerikalı siyasiler ise “Yellen Teyze sen nasıl çuvallarsın, bir daha gözümüze gözükme” demedi. Aksine kadını alıp ‘üstün başarılarından dolayı’ bir de Hazine Bakanı yaptılar.

Geldik günümüz Fed yönetimine. Bunlar sadece Başkan Jerome Powell olarak değil ekip olarak evlere şenlik maşallah! Öncelikle Bernanke bile sınırsız para basarken biraz usturuplu hareket etmişti. ABD 200 yıllık tarihinde 2008’e kadar 1 trilyon dolar merkez bankası parası üretmişti. Bernanke 200 yılda basılan paranın 3,5 katını 6 yılda piyasaya sürdü. Oysa Powell ve ekibi 2020’de 200 yılda basılan paranın 3 katını 3 ayda piyasaya boca etti. Toplamda ise 2 yılda 200 yılda üretilenin tam 5 katı para bastılar.

Bernanke ürettiği sınırsız dolarları sadece bankalara vermiş onlar da tekrar borsa ve emlak balonlarını şişirmişti. Sokakta, markette ya da AVM’lerde enflasyon yaşanmamıştı. Oysa Powell döneminde şirketlere ve hatta vatandaşlara da doğrudan para dağıtıldı. Powell ve müthiş başarılı ekibi bu kadar çok para basıp doğrudan vatandaşa aktarmanın enflasyonu patlatacağını göremedi. Gördükleri zaman da durumu inkar ettiler. Enflasyonun ana sebebinin para basma değil virüs nedeniyle yaşanan tedarik zinciri sorunları ve Rusya-Ukrayna Savaşı olduğunu iddia ettiler. Ve enflasyon ‘transitory’ yani ‘geçici’ olacak dediler. Elbette enflasyon geçici olmak şöyle dursun hızla arttı. Powell ile ortak çalışan Yellen, yoğun eleştiriler karşısında Haziran 2022’de çıkıp “enflasyonu geçici sanmamız hataydı” demek zorunda kaldı.(5) Minneapolis Fed Başkanı Neel Kashkari’nin ‘transitory’ itirafı ise ancak 3 Ocak 2023’te geldi. (6)

Powell ve ekibi sorunu doğru teşhis edemeyip müdahalede de geç kalınca normalden çok daha hızlı faiz artışı yapmak ve dolar yakmak zorunda kaldı. Böylece piyasaların özellikle de bono piyasalarının üzerinde aşırı satış baskısı oluştu. Bank of America’ya göre
yatırımcılar küresel hisse senedi ve bono piyasalarında Kasım 2021- Eylül 2022 döneminde tam 46 trilyon dolar zarara uğradı. (7) Bu hatalar zinciri muhtemelen 2023’te tüm dünyada daha fazla piyasa kaybı yaşanmasına, ciddi ekonomik yavaşlama görülmesine ve 100 milyondan fazla insanın işsiz kalmasına neden olacak.

Elbette hiçbir ekonomist tüm tahminlerinde başarılı olamaz. Yanlış tahminler yanlış politikalar bir yere kadar anlaşılabilir. Ancak Powell ve ekibi sadece başarısız olmakla kalmadı. Aynı zamanda ‘insider trading’ yani ‘içeriden bilgi alarak finansal işlem’ yaparken suçüstü yakalandılar. Fed, belki de tüm dünyada en geniş ekonomik veri setine sahip olan kurum. Ve elbette Fed yetkilileri bu verilere tüm diğer ekonomik aktörlerden daha önce ulaşıyor. Powell ekibinin, en geniş verilere herkesten önce ulaşarak piyasalarda işlem yaptıkları ortaya çıktı! Skandal öyle büyüktü ki Boston Fed Başkanı Eric Rosenberg, Dallas Fed Başkanı Robert Kaplan ve Fed Başkan Yardımcısı Richard Clarida erken emekliliklerini istemek zorunda kaldı.(8) Atlanta Fed Başkanı Raphael Bostic ise ‘yanlışlıkla’ insider trading yaptığını belirtti. Yani bizdeki ‘sehven’ seçeneğine sığındı. Başkan Powell bile işlem yapmıştı ve ‘bazı hareketlerinin uygunsuz göründüğünü’ kendisi de kabul etti. Ama her nasılsa Temmuz 2022’de aklandı.(10)

Fed Başkanı Powell skandalın ayyuka çıktığı ve kendisinin henüz aklanmadığı Ekim 2021 döneminde ahlak bekçisi gibi ortaya atıldı ve ‘olmaz böyle şey’ diyerek Fed yetkililerine artık finansal piyasalarda işlem yapmayı adeta yasakladı. (11) Ancak bakın şu Allah’ın işine ki tam da Ekim-Kasım döneminde Fed daraltıcı politika uygulamaya başladı. Yani ne hikmetse Fed üyeleri piyasadan çekildikten hemen sonra yine Fed piyasalara öldürücü darbeler indirmeye başladı ve yatırımcılar az önce bahsettiğim gibi en az 46 trilyon dolar zarara uğradı…

Seçimle iş başına gelmeyen merkez bankası yöneticileri tüm dünyanın kaderini etkileyecek kararlar alıyor ama bu kararların sonuçları hakkında en ufak bir sorumluluk üstlenmiyor. Powell ekibinden Kashkari Eylül 2022’de çok ilginç bir açıklama yaptı: “Ekonomi zayıfladığında eskisi faizleri indirme hatasını tekrarlamayacağız” (12) Haydaa!! Yahu sayın Kashkari adama sormazlar mı? Eski dönemlerde yıllarca uygulanan bu politika hatalı idiyse bunun sorumlusu kim? Bu sorumlular yaptıkları hata nedeniyle bir ceza alacak mı? Ayrıca o politikanın hata olup olmadığına kim karar veriyor? Şimdi ekonomi resesyona girdiğinde faizleri düşürmezseniz ve bu daha da kötü sonuçlara yol açarsa sorumlu kim olacak?

Fed’in bir başarısı var orası kesin. Ama bu başarı fiyat ya da piyasa istikrarını korumak, vatandaşların alım gücünü muhafaza etmek, ülkenin ekonomik geleceğini garanti altın almak vs alanlarında değil. Fed kurulduğundan bu yana dolar satın alma gücünün %95’inden fazlasını kaybetti. (13) Herhalde başarı olsa olsa bunca başarısızlık, çuvallama ve kötülük arkasından bile hala kendisini saygın bir kurum gibi gösterebilmek alanında olabilir.

Kaynaklar:

(1) https://www.businessinsider.com/alan-greenspan-wants-the-us-to-go-back-on-the-gold-standard-2016-7

(2) https://youtu.be/INmqvibv4UU

(3) https://www.reuters.com/article/us-usa-fed-yellen-idUSKBN19I2I5

(4) https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-06-07/bernanke-says-u-s-economy-faces-wile-e-coyote-moment-in-2020

(5) https://www.cnbc.com/amp/2022/06/01/yellen-says-the-administration-is-fighting-inflation-admits-she-was-wrong-that-it-was-transitory.html

(6) https://finance.yahoo.com/news/minneapolis-feds-kashkari-explains-why-he-missed-inflation-calls-for-higher-rates-160551600.html

(7) https://finance.yahoo.com/news/46-trillion-wipeout-stocks-bonds-173928517.html

(8) https://finance.yahoo.com/news/minneapolis-feds-kashkari-explains-why-he-missed-inflation-calls-for-higher-rates-160551600.html

(9) https://amp.cnn.com/cnn/2022/10/14/business/bostic-trading-violations-fed/index.html

(10) https://fortune.com/2022/07/14/fed-chair-jerome-powell-ethics-investigation-investment-trading/amp/

(11) https://www.cnbc.com/amp/2021/10/21/fed-to-ban-policymakers-from-owning-individual-stocks-restrict-trading-following-controversy.html

(12) https://www.forexlive.com/news/feds-kashkari-there-is-a-risk-of-overdoing-it-20220927/amp/

(13) https://elements.visualcapitalist.com/purchasing-power-of-the-u-s-dollar-over-time/

btchaber bh logo

Erkan Öz

Erkan Öz, Siyaset Bilimi ve Gazetecilik eğitimi almasının ardından İHA’da habercilik hayatına başladı. Daha sonra aralarında the Wall Street Journal, Dow Jones Newswires, Al Jazeera ve DHA’nın da bulunduğu ulusal ve uluslararası yayın organlarında teknolojinin dünya ekonomisi üzerinde yaptığı etkileri inceleyen çalışmaları ile tanındı. Öz, 2013 ve 2014’te 2020 Yeni Ekonomi ve Büyük Finansal Tufan isimli iki adet de kitap kaleme aldı. Erkan Öz kitaplarında dünya para sisteminin büyük bir değişime uğrayacağını ve başta Bitcoin olmak üzere kripto paraların yeni küresel para düzeninde çok önemli bir yer edineceğini vurguladı.
https://www.btchaber.com/

Yanıt verin

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Blokzincirin ve kripto paraların, geleceği nasıl değiştireceğini bugünden öğrenin.
Bağlantıyı kopyala