Merkez Bankamız (TCMB) sürpriz bir şekilde 750 baz puanlık bir artışla gösterge faizi %25’e yükseltti. Beklenmedik hareketin ardından Dolar/TL kuru 27,3’lerden 25,55’e kadar %6,4 oranında düştü. Yazıyı kaleme aldığım Cuma sabaha karşı saatlerde ise tekrar 25,92’ye tırmanmıştı.
Ani ve yüklü faiz artışı piyasada kafaları karıştırdı. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek liderliğindeki ekonomi yönetimi artık sıkı para politikasına mı geçti? Dolar daha da düşebilir mi?
En son böyle bir faiz artışı yapan dönemin Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal Mart 2021’de görevden alınmıştı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu yeni şok faiz artışı karşısında nasıl bir tavır takınacağı henüz net değil. Naci Ağbal’a zamanında müthiş tepki gösteren Yeni Şafak gazetesi bu sefer olayı kısa bir haber ile geçiştirmiş.
Erdoğan geçen sefer yaptığı gibi fiilen bir müdahalede bulunmasa ve hatta üstü kapalı olarak durumu kabul etse bile bu faiz artışının tek başına TL’yi hızla güçlendirmesi, pek mümkün değil gibi görünüyor.
Bunun başlıca nedeni yüklü artışa rağmen reel faizin hâlâ negatif olması. Resmi verilere göre Temmuz ayında yıllık enflasyon yaklaşık %48 oldu. (1) Buna göre vatandaş parasını %25’ten TL faize koysa bile 48-25 = %23 oranında zarar edecek. Yani reel faiz -%23. Bu durumda TL varlıklar henüz ne yerli, ne de yabancı yatırımcı için çekici değil.
Örneğin Brezilya, 2016’da enflasyon %10 seviyelerine tırmanınca faizi %14’lere yükselterek %4 civarında gerçek pozitif faiz vermişti. O dönemde enflasyonu %2’lere çekmeyi başardılar. 2020 Krizi döneminde enflasyon %12’lere tırmanınca yine gösterge faizi %14’e yaklaştırdılar. Yani yaklaşık %2 reel faiz verdiler. Bu sefer de enflasyon yüzde 3’lere düştü. Aşağıda yer alan ilk grafikte Brezilya enflasyonunu, ikincide ise ülkenin gösterge faizlerini görebilirsiniz.
Doların ciddi olarak düşmesini zorlaştıran diğer önemli sebep ise Türkiye’nin daha önce önünde bulunmayan bir sürü ek masraf ile bu yıl ve devamında karşı karşıya olması. Başka ülkelerin üç yıl her gün konuşacağı büyük bir deprem felaketini üç ayda unuttuk. Depremin Türkiye ekonomisine maliyeti 100 milyar dolar civarında tahmin ediliyor. (2) EYT için de sadece 2023’te fatura yaklaşık 13,5 milyar dolar. (3) Yine 2024’ün başında yerel seçimler bütçeye ek yükler getirebilir.
Bir de başka ülkelerin maruz kalmadığı ekstra baskı unsurlarımız var. Mesela, yoğun kaçak göçmen akını, kamu özel işbirliği (KÖİ) projeleri ödemeleri, kur korumalı mevduat (KKM) ya da merkez bankası swap hariç net rezervlerinin ‘eksi’ 49,1 milyar dolar olması vb.
En önemlisi de jeopolitik baskı. ABD ve Türkiye arasında özellikle Suriye, FETÖ ve PKK konularında ciddi anlaşmazlıklar söz konusu. Türkiye Suriye’de olası bir PKK devletini engellemek istiyor. ABD ise bu örgüte ve uzantılarına destek veriyor. Amerika, Türkiye’ye bazı alanlarda adeta ambargo uyguluyor. ABD ile bu jeopolitik ve diplomatik sorunlar çözülmediği sürece Türkiye bir gün, Brezilya gibi pozitif reel faiz verse bile, TL’yi güçlendirmek konusunda işi hâlâ ‘daha zor’ olacaktır.
Tüm bunların üzerine küresel bir ekonomik türbülans hatta kriz de gelebilir. Böyle bir senaryoda bütün dünya güvenli liman olarak rezerv para dolara hücum eder ve TL’nin durumu iyice kötüleşebilir.
Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF) Başekonomisti Robin Brooks’un TL’nin adil değeri üzerine dönem dönem paylaştığı bir çalışması var. Aşağıda yer alan grafikte siyah çizgi TL’nin adil değeri, mavi ise gerçekleşen değeri.
Brooks şu anda liranın dolar karşısında olması gereken adil değerini 21 TL olarak hesaplamış. Grafikte özellikle sol tarafta görebileceğiniz gibi TL, adil değerden zaman zaman koptuğunda bir süreliğine geri dönüşler yapabiliyor. Ekonomist Brooks son faiz artışından dolayı TCMB’yi tebrik etmiş. Güçlü faiz artışlarının devam etmesi halinde kurun adil değer olarak gösterdiği 21 TL’nin de çok altına gelebileceğini ifade etmiş. (4) Ancak grafik çalışmada da açıkça göründüğü gibi 2022’den itibaren dolar/TL adil değeri çok aştığında, dolar düşmemiş aksine adil değer dolar kuruna uyum sağlamak için yukarı doğru hareket etmek zorunda kalmış.
Dolar/TL’nin Brooks’un dile getirdiği 21 bandına düşmesi için güçlü faiz artışlarının devam etmesi, Türkiye’ye yabancı yatırım girişi sağlanması, jeopolitik ve diplomatik sorunların en azından hafifletilmesi, iktidarın muhalefetin zaten güçsüz olduğunu düşünüp seçim ekonomisi uygulamaması vb. birçok faktörün bir araya gelmesi gerekiyor.
Bu durumda kademeli bir strateji benimsenebilir. Yatırımcı iktidardan yeni faiz artışlarına devam edecekleri yönünde açıklamalar geldikçe, bu faiz artışları gerçekten yapıldıkça ya da diplomatik sorunların çözümü konusunda gelişmeler meydana geldikçe nakit pozisyonunda TL’nin miktarını kademe kademe, yavaş yavaş artırabilir. Bu saydıklarımın tam tersi yaşandığında ya da küresel ekonomik koşullar bozulduğunda ise TL pozisyonları yine aşama aşama azaltabilir.
Evet. Aksiyon, dram ve intikam sever Türk yatırımcısı için çok sıkıcı…
Kaynaklar:
(1) https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Tuketici-Fiyat-Endeksi-Temmuz-2023-49649
(2) https://www.ntv.com.tr/amp/turkiye/cumhurbaskani-erdogan-depremin-ulke-ekonomisine-maliyeti-104-milyar-dolar,AFycR6_m9kKPBeahuUqutg
(3) https://www.sozcu.com.tr/2023/ekonomi/nebati-eytnin-bu-yil-icin-butceye-maliyeti-255-milyar-lira-7577044/amp/
(4) https://x.com/robinbrooksiif/status/1694712322663841888?s=46&t=6aA3VFLPbh0ZDGVNX_Fu5g
