Geçenlerde stabilparaların önümüzdeki dönem patlama yapabileceği konusunda birbirine ters iki görüşe sahip iki ayrı yazı yazmıştım. (Bkz. Kaynak 1 ve 2)
Stabilparaların, yani Tether (USDT) ve USDC gibi şu anda en çok kullanılan fiat paraya endeksli kripto varlıkların önümüzdeki yıl içinde nasıl bir seyir izleyeceğini çok merak ediyorum. Bu yazıda ise stabilparalara rakip olarak bankalar tarafından tasarlanan farklı bir üründen bahsedeceğim: Deposit Token’lar.
Stabilparalar, doğuş yeri olarak kripto ekosisteminin içinden kaynaklanmıyorlar; eski para sisteminde geçerli olan dolar ve euro gibi merkez bankası paralarının kripto varlıklarla değiş-tokuşunu kolaylaştırmak için icat edilmiş olan bu ERC-20 formatındaki token’lar, Ethereum başta olmak üzere, onun EVM altyapısına uyumlu Tron, Solana, Algorand gibi pek çok farklı blokzincir üzerinde işliyorlar.
Bugün kriptopara ekosisteminden stabilparaları çıkartırsanız global kripto işleyişini tamamen bozarsınız, sistemin çökmesine sebep olursunuz. Bu derece kritik bir rolü olan stabilparaların son bir yılda uluslararası ticarette kullanılıyor olmasından diğer iki yazımda bahsetmiştim (Kaynak 1 ve 2). Örneğin yaptırım altındaki ülkelerin firmaları ile diğer ülkelerinkiler ticaret yaptıklarında faturalar dolarla veya bir ülke parası ile kesilirken, SWIFT sisteminin İran ve Rusya gibi ülkelere yasaklanmış olması neticesinde bu ülkelerle iş yapan tüm firmalar alternatifler aramaya başlamışlardı. Şu anda bu alternatifin bizim bölgemizde Tether olduğu anlaşılıyor. Örneğin, İstanbul’daki ünlü Kapalıçarşımızda çok sayıda Tether alıp-satan dükkan bulunuyor. Siz elinizde dolarla geliyorsunuz ve dükkan size USDT satıyor, tabii komisyon karşılığında. Ya da tam tersi…
BUSD’nin de Rus vatandaşları tarafından Binance P2P kanalından ülke dışı değer transferinde kullanıldığını ve bu nedenle de SEC tarafından bu stabilparaya özel bir yasaklama getirildiğini düşünüyorum. Tabii ki yanılıyor da olabilirim.
Gelelim Deposit (Mevduat) Token’lara:
Bu yeni bir kavram, ilk kullanıldığı yer de, JP Morgan Chase adlı banka ve onun danışmanlık firması Oliver Wyman tarafından hazırlanan yeni bir rapor. (Kaynak 3)
Bu raporda deposit token kavramı anlatılıyor: Bu kavramı dilimize “mevduat karşılığı token” diye çevirebiliriz; bankada hesaplarda yatan mevduata karşılık blokzincir üzerinde oluşturulan token’lar diye tarif edebiliriz.
Mevduat karşılığı token, ya da kısaca mevduat token’ları, bankaların stabilparalara ve CBDC’lere rakip olarak ortaya çıkarttıkları yeni bir ürün olarak görüyoruz. Bunun denemelerini ilk defa yapıp test amaçlı çıkartan da JP Morgan bankasının sahibi olduğu Onyx Bank olacak sanıyorum. Şu anda JPM Coin System isimli bir yapıda bu token’ların saklandığı belirtilmiş raporda. Bu arada Onyx bankasının Deposit Token işlerinin başında bir Türk kadını, Başak Toprak var. Raporun yazarları arasında başka Türkçe isimler de olduğunu gözlemliyoruz.
Mevduat Token’ların Rekabet Alanı
Geçen senenin Aralık ayında BlackRock fonunun CEO’su Larry Fink bir konferans sırasında herkesi şaşırtan bir açıklama yapmıştı: “Bundan sonra menkul ve gayrı menkul değerler pazarlarındaki en önemli gelişme, varlıkların token’laştırılması olacak” demişti. Bu konuda daha önce BTCHaber’de yazdığım detaylı yazıya bakabilirsiniz (Kaynak 4)
Mevduat token’larını bize tanıtan makale/raporda da aynı cümleye atıf var, yani bu gelişmeler birbiri ile yakın alakalı. Sanıyorum varlıkların tokenize edilmeleri işine banka mevduatları ile başlayacaklar. Bu da zaten çok mantıklı olur, hem teknolojisi hazır altyapı var hem de regülasyon olarak bankaların mevcut mevduat kayıt ortamları sistemle uyumlu.
Şimdi bu gelişmenin önemini daha iyi anlamak için mevduat token’larının rekabet alanını çizelim:
1) Stabilparalar: Fiat paraya endeksli bu kriptovarlıkların geleceği belirsiz, şu anda 140 milyar dolarlık toplam pazar payları var ama regülatörlerin dengesiz kararlar vermesi ile kullanıcıların gözünde değerleri tehlikeye girebilir. Bu durumda da yerlerini muhtemelen hemen başka stabilparalar alacaktır.
2) CBDC’ler: Merkez bankalarının dijital paraları da hem stabilparalarla hem de mevduat token’larıyla rekabet edebilir. Bu üçlü arasında halk tarafından adapte edilme açısından en az şans verdiğim dijital para kategorisi bu, ancak önümüzdeki aylarda eğer örneklerini görmeye başlarsak daha net konuşabiliriz. Şu anda dünyadaki en ileri örneği Çin merkez bankasının çıkardığı dijital yuan. Eski bir Biden danışmanının CBDC’lerin kriptolara büyük rakip olacakları yönündeki fikirlerine ise kesinlikle katılmıyorum. (Bkz. Kaynak 5)
3) Mevduat token’ları: Daha yeni ilan edilen bu kategorinin en önemli dayanağı bankaların zaten mevcut regülasyon ve kanunlarla işlemekte olması ve bu token’ların da zaten bankalarda yatan mevduata endeksli olarak ihraç (mint) eidlecek olmaları. Yani yeni bir altyapı veya teknoloji geliştirmek gerekmeyecek. En önemli soru işareti ise nasıl bir altyapı üzerinde çalışacakları, zira raporda bu konu net olarak açıklanmıyor.
DLT dediğimiz ve aslen kamusal olmayan, özel ağların kullanılabileceğini ifade ediyor rapor. Ancak kullanım avantajları olarak da, blokzincirlerinin avantajlı tarafları olarak bildiğimiz, programlanabilir olma özelliği, 7/24 işlem yapılabilmesi ve diğer varlıklarla hızlı değiş-tokuşlarının yapılabilmelerini mevduat token’lar için de belirtmişler. Bu durumda hem kamusal hem de özel ağlarda mı işleyecek acaba bu token’lar? Akıllı kontratlar ile mint edilecekleri belirtilmiş raporda, ancak mevduat token’larının çıkmasını takiben, kaputlarını kaldırıp da motorlarını kurcaladığımız ilk fırsatta sizlere pratik olarak işe yarayacaklar mı yaramayacaklar mı söyleyebiliriz. Kullanana kadar bunları anlamaya uzağız.
Sonuç:
Karşımıza yeni çıkan mevduat token’larının, herşey iyi giderse rekabet edebilecekleri asıl ürün stabilparalar olacak gibi görünüyor. CBDC’leri bu alanda rakip olarak göremiyorum henüz. Özel kanun veya düzenleme gerektirmeyecek olmaları ve blokzincir teknolojisinden ve onun nimetlerinden faydalanacak olmaları gibi nedenlerle bu yeni token’lara da şans veriyorum. Ancak uygulamaya bakmak herşeyden daha önemli. En ufak bir kullanım zorluğu veya kötü ün yaratacak bir hikaye, mevduat token’larının yaygın adaptasyonlarını imkansız kılabilir.
Kaynak:
1- https://tr.cointelegraph.com/news/do-stablecoins-explode
2- https://tr.cointelegraph.com/news/is-this-the-year-stablecoins-explode
4- https://www.btchaber.com/menkul-kiymetlerin-tokenlastirilmasi-kurumsal-defi/
