Tokenomik, bir token’ın ekonomisini ele alan bir terimdir. Token’ın oluşturulması ve dağıtılması, arz ve talep, teşvik mekanizmaları ve token yakma programları dahildir ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere, bir token’ın kullanımını ve değerini etkileyen faktörleri de açıklar. Kripto projeleri için, iyi tasarlanmış bir tokenomik, başarı için kritik öneme sahiptir. Yatırım yapmaya karar vermeden önce o projenin tokenomikini değerlendirmek, yatırımcılar ve paydaşlar için çok önemlidir.
Giriş
“Token” ve “ekonomi”nin bir birleşimi olan tokenomik, bir kripto projesi üzerinde temel araştırma yapmanın önemli bir bileşenidir. Teknik incelemeye, kurucu ekibe, yol haritasına ve topluluğun büyüme oranına bakmanın yanı sıra; tokenomik, bir Blockchain projesinin gelecekteki beklentilerini değerlendirmenin merkezinde yer alır. Kripto projeleri, sürdürülebilir uzun vadeli kalkınma sağlamak için tokenomiklerini dikkatlice tasarlamalıdır.
Bir Bakışta Tokenomik
Blockchain projeleri, çeşitli kullanıcı eylemlerini teşvik etmek veya caydırmak için token’leri etrafında tokenomik kuralları tasarlar. Bu, bir merkez bankasının harcamayı, borç vermeyi, tasarrufu ve para hareketini teşvik etmek veya caydırmak için para basmasına ve para politikaları uygulamasına benzer. Buradaki “token” kelimesinin hem coin’leri hem de token’ları ifade ettiğini unutmayın. İkisi arasındaki farkı buradan öğrenebilirsiniz. İtibari para birimlerinin aksine, tokenomik kuralları kod aracılığıyla uygulanır. Şeffaftır, öngörülebilirdir ve değiştirilmesi zordur.
Örnek olarak Bitcoin’e bakalım. Toplam Bitcoin arzı, 21 milyon token olacak şekilde önceden programlanmıştır. Bitcoin’lerin yaratılma ve dolaşıma girme şekli madenciliktir. Madencilere, her 10 dakikada bir blok çıkarıldığında ödül olarak bir miktar Bitcoin verilir.
Blok sübvansiyonu olarak da adlandırılan ödül, her 210.000 blokta bir yarıya indirilir. Bu programa göre, her dört yılda bir halving gerçekleşir. Bitcoin ağında ilk bloğun veya Genesis bloğunun oluşturulduğu 3 Ocak 2009’dan bu yana, blok sübvansiyonu şu anda 50 BTC’den 25 BTC’ye, 12.5 BTC’ye ve 6.25 BTC’ye üç kez yarıya indirildi.
Bu kurallara dayanarak, yılın toplam dakika sayısını 10’a bölerek (çünkü her 10 dakikada bir blok çıkarılır) ve ardından 6,25 ile çarparak (çünkü her blok 6,25 BTC ödül verir) 2022’de yaklaşık 328.500 Bitcoin çıkarılacağı hesaplanabilir. Bu nedenle, her yıl çıkarılan Bitcoin sayısı tahmin edilebilir. Son Bitcoin’in 2140 yılı civarında çıkarılması bekleniyor.
Bitcoin’in tokenomiki, madencilerin yeni bir blok doğrulandığında aldıkları işlem ücretlerinin tasarımını da içerir. Bu ücret, işlem boyutu ve ağ tıkanıklığı arttıkça artacak şekilde tasarlanmıştır. Aynı zamanda spam işlemleri önlemeye yardımcı olur ve blok sübvansiyonları azalmaya devam etse bile madencileri işlemleri doğrulamaya teşvik eder.
Kısacası, Bitcoin’in tokenomiki basit ve ustacadır. Her şey şeffaf ve tahmin edilebilirdir. Bitcoin’i çevreleyen bu teşvikler, katılımcıları ağı sağlam tutmaya ve bir kripto para birimi olarak değerine katkıda bulunmaya itiyor.
Tokenomics’in Temel Unsurları
Bir kripto para biriminin değerini etkileyen birçok çeşitli faktörleri kapsayan bir terim olan “tokenomik”, her şeyden önce kripto para biriminin yaratıcıları tarafından tasarlanan ekonomisinin yapısını ifade eder. İşte bir kripto para biriminin tokenomikine bakarken göz önünde bulundurulması gereken en önemli faktörlerden bazıları.
Token Arzı
Arz ve talep, herhangi bir mal veya hizmetin fiyatını etkileyen birincil faktörlerdir. Aynı şey kripto için de geçerlidir. Bir token’ın arzını ölçen birkaç kritik ölçüm vardır.
İlki “maksimum arz” olarak adlandırılır. Bu, kripto para biriminin ömrü boyunca maksimum ne kadar adedinin olacağı anlamına gelir. Örneğin Bitcoin’in maksimum arzı 21 milyon token’dır, Litecoin’in 84 milyon token’lık sabit bir sınırı vardır ve BNB’nin maksimum arzı 200 milyondur.
Bazı token’ların maksimum arzı yoktur. Ethereum ağının Ether arzı her yıl artmakta. USDT, USD Coin (USDC) ve Binance USD (BUSD) gibi stablecoin’lerin de maksimum arzı yoktur, çünkü bu paralar onları destekleyen rezervlere dayalı olarak verilir. Teorik olarak sınırsız oranda artmaya devam edebilirler. Dogecoin ve Polkadot, arzı sınırsız olan diğer iki kripto para birimi örnekleridir.
İkincisi, dolaşımdaki token sayısını ifade eden “dolaşımdaki arz”dır. Token’lar basılabilir ve yakılabilir veya başka şekillerde kilitlenebilirler. Bu da token fiyatını etkiler.
Token arzına bakmak, size nihayetinde kaç tane token olacağına dair iyi bir fikir verir.
Token’ın Faydası
Token’ın faydası (utility), bir token için tasarlanmış kullanım durumlarını ifade eder. Örneğin, BNB’nin faydası, BNB Zincirini güçlendirmeyi, işlem ücretlerini ödemeyi, BNB Zincirinde işlem ücreti indirimlerinden yararlanmayı ve BNB Zinciri ekosisteminde topluluk token’ı olarak hizmet etmeyi içerir. Kullanıcılar ayrıca ek gelir elde etmek için ekosistemdeki çeşitli ürünlerle BNB stake edebilir.
Token’lar için başka birçok kullanım durumu vardır. Yönetişim (governance) token’ları, sahibinin bir token protokolündeki değişikliklere oy vermesine izin verir. Stablecoin’ler para birimi olarak kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Menkul kıymet token’ları ise finansal varlıkları temsil eder. Örneğin, bir şirket, bir İlk Para Arzı Teklifi (ICO) sırasında, sahibine mülkiyet hakları ve temettüler vererek tokenize edilmiş hisseler çıkarabilir.
Bu faktörler, bir token için potansiyel kullanım durumlarını belirlemenize yardımcı olabilir ve bu, token ekonomisinin muhtemelen nasıl gelişeceğini anlamak için gereklidir.
Token Dağıtımını Analiz Etme
Arz ve talebin yanı sıra, token’ların nasıl dağıtıldığına bakmak da önemlidir. Büyük kurumlar ve bireysel yatırımcılar farklı davranırlar. Ne tür kurumların hangi token’a sahip olduğunu bilmek, size token’lerini nasıl alıp satabilecekleri konusunda fikir verecektir ve bu da token’ın değerini etkileyecektir.
Token’ları piyasaya sürmenin ve dağıtmanın genellikle iki yolu vardır: adil bir lansman ve madencilik öncesi lansman. Adil bir lansman, bir token basılmadan ve halka dağıtılmadan önce erken erişim veya özel tahsislerin olmadığı zamandır. BTC ve Dogecoin bu kategoriye örnektir.
Öte yandan, ön madencilik, kriptonun bir kısmının halka sunulmadan önce basılmasına ve belirli bir gruba dağıtılması anlamına gelir. Ethereum ve BNB, bu tür token dağıtımının iki örneğidir.
Genel olarak, bir token’ın ne kadar eşit dağıtıldığına dikkat etmek isteyebilirsiniz. Bahsi geçen token’ın büyük bir kısmını elinde tutan birkaç büyük kuruluş olduğunda, o token’lar genellikle daha riskli kabul edilir. Büyük ölçüde sabırlı yatırımcılar ve kurucu ekipler tarafından tutulan bir token, paydaşların çıkarlarının uzun vadeli başarı için daha iyi hizalandığı anlamına gelir.
Ayrıca, çok sayıda token’ın dolaşıma girip girmeyeceğini görmek için token’ın kilitlenme ve serbest bırakma planına bakmalısınız, bu da token’ın değeri üzerinde bir etki oluşturur.
Token Yakımlarını İnceleme
Birçok kripto projesi düzenli olarak token yakar, bu da token’ları dolaşımdan kalıcı olarak çıkarılması anlamına gelir.
Örneğin BNB, kripto paraları dolaşımdan çıkarmak ve toplam token arzını azaltmak için token yakma yöntemini benimser. Önceden kazılmış 200 milyon BNB ile Haziran 2022 itibariyle BNB’nin toplam arzı 165.116.760’tı. BNB, toplam arzın %50’si yok olana kadar daha fazla token yakmaya devam edecek. Bu da BNB’nin toplam arzının 100 milyon BNB’ye düşeceği anlamına gelir. Benzer şekilde Ethereum, toplam arzını azaltmak için 2021’de ETH yakmaya başladı.
Teşvik Mekanizmaları
Bir token’ın teşvik mekanizması çok önemlidir. Bir token’ın, katılımcıları uzun vadeli sürdürülebilirliği sağlamak için nasıl teşvik ettiği, token ekonomisinin merkezinde yer alır. Bitcoin’in blok sübvansiyonunu ve işlem ücretlerini nasıl tasarladığı, zarif bir modelin mükemmel bir örneğidir.
Proof of Stake mekanizması, yaygınlık kazanan başka bir doğrulama yöntemidir. Bu tasarım, katılımcıların işlemleri doğrulamak için token’larını kilitlemelerine olanak tanır. Genel olarak, ne kadar çok token kilitlenirse, doğrulayıcı olarak seçilme ve doğrulama işlemleri için ödül alma şansı o kadar yüksek olur. Bu ayrıca, doğrulayıcıların ağa zarar vermeye çalışması durumunda kendi varlıklarının değerinin riske atılacağı anlamına gelir. Bu özellikler, katılımcıları dürüst davranmaya ve protokolü sağlam tutmaya teşvik eder.
Birçok DeFi projesi, hızlı büyüme sağlamak için yenilikçi teşvik mekanizmalarını kullandı. Bir kripto ödünç verme ve ödünç alma platformu olan Compound, yatırımcıların Compound protokolüne kripto para yatırmasına, bunlardan faiz toplamasına ve ek ödül olarak COMP token’ları almasına olanak tanır. Ayrıca, COMP token’ları, Compound Protokolü için bir yönetişim token’ı olarak hizmet eder. Bu tasarım seçenekleri, tüm katılımcıların çıkarlarını Compound’un uzun vadeli beklentileriyle uyumlu hale getiriyor.
Tokenomics için Sırada Ne Var?
Bitcoin ağının Genesis bloğu 2009’da oluşturulduğundan beri, tokenomik önemli ölçüde gelişti. Geliştiriciler birçok farklı tokenomik modeli araştırdılar. Başarılar ve başarısızlıklar oldu. Bitcoin’in tokenomik modeli, zamanın ayak uydurarak hala dayanıklı olmaya devam ediyor. Kötü tokenomik tasarımlara sahip diğerleri ise sendelemeye devam ediyor.
Değiştirilemez Token’lar (NFT’ler), dijital kıtlığa dayalı farklı bir tokenomik model sağlar. Gayrimenkul ve sanat eserleri gibi geleneksel varlıkların tokenleştirilmesi, gelecekte yeni tokenomik yenilikler üretebilir.
Kapanış
Tokenomik, bir kriptoya girmek isteyip istemediğinizi anlamak için temel bir kavramdır. Bir token’ın değerini etkileyen ana faktörleri yakalayan bir terimdir. Tek bir faktörün her şeyi açığa çıkarmadığına dikkat etmek önemlidir. Değerlendirmeniz mümkün olduğu kadar çok faktöre dayanmalı ve bir bütün olarak analiz edilmelidir. Tokenomik, bir projenin gelecekteki beklentileri ve token fiyatı hakkında bilinçli bir karar vermek için diğer temel analiz araçlarıyla birleştirilebilir.
