Laissez-faire (Bırakınız yapsınlar) ilkesi, 18. yüzyılda Fransız Fizyokratlar tarafından ortaya atılan ve devletin iş dünyasına müdahalesine karşı çıkan bir ekonomik teoridir
Fransızca bir terim olan ve “bırakınız yapsınlar” anlamına gelen laissez-faire‘in arkasındaki itici ilke, hükümet ekonomiye ne kadar az müdahil olursa, iş dünyasının ve dolayısıyla bir bütün olarak toplumun o kadar iyi durumda olacağını savunur.
Laissez-faire İlkesi
- Laissez-faire, 18. yüzyıldan kalma, ticari işlere herhangi bir hükümet müdahalesine karşı çıkan bir ekonomik teoridir.
- Laissez-faire ekonomisi serbest piyasa kapitalizminin önemli bir parçasıdır.
- Laissez-faire, hükümetler iş dünyasına ve piyasalara karıştığında ekonomik başarının engellendiğini savunur.
Bırakınız Yapsınlar ilkesine yönelik eleştiriler de yok değil. Öyle ki muhalifler, ekonominin belirli bir ölçüde devlet düzenlemesine ve müdahalesine ihtiyaç duyduğunu savunmaktadır.
Bırakınız Yapsınlar İlkesini Anlamak
Laissez-faire ekonomisinin temellerini oluşturan temel inançlar, ekonomik rekabetin dünyayı yöneten “doğal bir düzen” oluşturduğu fikrini içerir. Bu doğal öz-düzenleme, en iyi düzenleme türü olduğu için, bırakınız yapsınlar ekonomistleri, iş ve sanayi işlerinin devlet müdahalesiyle karmaşık hale getirilmesine gerek olmadığını savunuyorlar.
Sonuç olarak, her türlü yasama veya denetim dahil olmak üzere ekonomiye her türlü federal müdahaleye karşı çıkıyorlar; asgari ücrete, harçlara, ticaret kısıtlamalarına ve kurumlar vergisine karşıdırlar. Aslında, bırakınız yapsınlar ekonomistleri bu tür vergileri üretimin cezası olarak görürler.
Bırakınız Yapsınlar İlkesinin Tarihi
1700’lerin ortalarında popüler hale gelen laissez-faire doktrini, ilk eklemlenmiş ekonomik teorilerden biridir. 1756’dan 1778’e kadar Fransa’da gelişen Fizyokratlar olarak bilinen bir grupla ortaya çıktı.
Bir hekimin önderliğinde, zenginlik araştırmalarına bilimsel ilkeleri ve metodolojiyi uygulamaya çalıştılar. Bu “ekonomistler” (kendilerine verdikleri adla), serbest piyasa ve serbest ekonomik rekabetin özgür bir toplumun sağlığı için son derece önemli olduğunu savundular. Hükümet ekonomiye yalnızca mülkiyeti, yaşamı ve bireysel özgürlüğü korumak için müdahale etmelidir; aksi takdirde, daha sonra İngiliz iktisatçı Adam Smith’in “görünmez el” olarak adlandırdığı piyasa güçlerini ve ekonomik süreçleri yöneten doğal, değişmeyen yasaların engellenmeden ilerlemesine izin verilmelidir.
Efsaneye göre, ekonomik bağlamda “bırakınız yapsınlar” ifadesinin kökenleri, Fransız maliye bakanı Jean-Baptise Colbert ile Le Gendre adlı bir işadamı arasındaki 1681 tarihli toplantıdan gelmektedir. Toplantı devam ederken, Colbert Le Gendre’ye hükümetin ticarete en iyi nasıl yardım edebileceğini sordu ve Le Gendre bu soruya “Bırakınız yapsınlar” cevabını verdi. Fizyokratlar, temel ekonomik doktrinlerini adlandırmak için bu ifadeyi popüler hale getirdiler.
Ne yazık ki, bırakınız yapsınlar teorilerini test etmek için erken bir çaba iyi gitmedi. 1774’te bir deney olarak, Louis XVI’nın Maliyeden Sorumlu Genel Müdürü Turgot, ağır bir şekilde kontrol edilen tahıl endüstrisi üzerindeki tüm kısıtlamaları kaldırarak, iller arasındaki ithalat ve ihracatın bir serbest ticaret sistemi olarak çalışmasına izin verdi.
Ancak yetersiz hasat kıtlıklara yol açtığında fiyatlar tavan yaptı; binlerce Fransız vatandaşı açlıktan ölürken, tüccarlar daha iyi kar için ülke dışında bile stratejik alanlarda erzak biriktirmeye veya tahıl satmaya başladı. Ayaklanmalar birkaç ay sürdü. 1775’in ortalarında düzen yeniden sağlandı ve bununla birlikte hükümet tahıl piyasasını kontrol etti.
Bu uğursuz başlangıca rağmen, Smith ve David Ricardo gibi İngiliz iktisatçılar tarafından daha da geliştirilen laissez-faire uygulamaları, 18. yüzyılın sonlarında ve 19. yüzyılın başlarında Sanayi Devrimi sırasında hüküm sürdü. Ve onu eleştirenlerin de belirttiği gibi, güvensiz çalışma koşullarına ve büyük servet boşluklarına neden oldu.
ABD gibi gelişmiş sanayileşmiş ülkeler ancak 20. yüzyılın başında işçileri tehlikeli koşullardan ve tüketicileri haksız ticari uygulamalardan korumak için önemli hükümet kontrolleri ve düzenlemeleri uygulamaya başladı; ancak bu politikaların ticari uygulamaları ve rekabeti kısıtlamayı amaçlamadığını belirtmek önemlidir.
Bırakınız Yapsınlar İlkesine Yönelik Eleştiriler
Laissez-faire’in başlıca eleştirilerinden biri, bir sistem olarak kapitalizmin içinde yerleşik ahlaki belirsizlikler olduğudur: Toplumdaki en zayıfları doğası gereği korumaz. Laissez-faire savunucuları, bireyler önce kendi çıkarlarına hizmet ederse, toplumsal faydaların ardından geleceğini savunurlar.
İtiraz edenler laissez-faire’in aslında yoksulluğa ve ekonomik dengesizliklere yol açtığını düşünüyor. Bir ekonomik sistemin düzenleme veya düzeltme olmadan işlemesine izin verme fikrinin, yardıma en çok ihtiyacı olanları işten çıkardığını veya daha fazla mağdur ettiğini söylüyorlar.
20. yüzyıl İngiliz iktisatçısı John Maynard Keynes, bırakınız yapsınlar ekonomisinin önde gelen eleştirmenlerinden biriydi ve piyasa çözümüne karşı hükümet müdahalesi sorununun duruma göre kararlaştırılması gerektiğini savundu
Avantajları & Dezavantajları
| Avantajları | Dezavantajları |
| Devletin iş dünyasına müdahalesinin verimsiz ve boğucu olduğu düşünülüyor | Düzenleme eksikliği tüketicilere ve çevreye zarar verebilir |
| Serbest piyasaları ve rekabeti teşvik eder | Rekabet doğal olarak servet eşitsizliğine yol açar |
| Öz sorumluluk ve yenilikçiliği teşvik eder | Kötü aktörleri teşvik edebilir |
