20 Milyar $’lık Luna ekosistemi ve onun değeri 1$’a ‘sabit’ olması gereken koini UST patladı. Kriptoparalarda büyük düşüşler yaşandı. Bu olaylar ‘Kara Perşembe’ olarak kriptovarlıklar tarihinde yerini alacaktır. Sonunda bugün Luna büyük borsalarda işleme kapatıldı.
Durumu fırsat bilen Bitcoin ve kriptopara düşmanları ise hemen olumsuz propagandaya başladı. Neymiş işte kripto buymuş. Merkeziyetsizlik kötüymüş ya da yalanmış. Bitcoin enflasyona karşı çare değilmiş. Kriptolar çökmüş.
Bu fırsatçı propagandanın arkasında üst tarafta bürokrat ve bankacılar; onların altında ise klasik iktisatçı ve merkez medya mensupları var. Aslında Luna’nın gerçekte ne olduğunu bilirseniz, koparılan yaygaranın da ne kadar boş olduğunu anlarsınız.
Luna’nın sabit kriptoparası UST en büyük diğer sabitcoin’ler USDT ve USDC’nin ardından 3. sıradaydı. Bu vb sabit kriptovarlıklar aslında blockchain üzerinde adeta klasik merkez bankacılığı yapan, merkezi güvene dayalı sistemler. Yani merkeziyetsiz Bitcoin’in tam tersi.
Klasik Merkez Bankaları iki modelde rezerv para üretir:
1-İlk modelde merkez bankası kendi portföyünde başta altın olmak üzere çeşitli varlıklar bulundurur ve sadece bu varlıkların değeri kadar rezerv para üretip sisteme sokar. 1914 Öncesi tüm dünya merkez bankaları bu şekilde çalışıyordu. Kasalarında ne kadar altın varsa ancak o kadar rezerv para birimi üretebiliyorlardı. Günümüzde kripto dünyasında USDT ve USDC bu modelde çalışıyor. Elbette bu varlığa dayalı kripto merkez bankaları daha çok dolar tutuyor.
2-İkinci modelde ise merkez bankası hiçbir dayanak varlık olmadan, sadece borç karşılığı olarak para birimi üretir. Bu da 1971’de ABD’nin dolarla altının bağını koparmasının ardından uygulamaya başladığı modeldir. Bu modelde ABD Hazine Borçlanma Senetleri (bonolar) çıkarır. Bunu merkez bankası Fed’e verir. Fed karşılığında bildiğimiz $ (USD) üretir. USD ne kadar çok kullanılırsa faizler düşer bonolar sürekli değer kazanır. USD’nin kullanımını garantilemek için ABD dünyada petrol alım-satımında $ kullanımını şart koşmuştur. Günümüzde bütün merkez bankaları da bu modeli kullanır.
İşte Luna ekosistemi bu modelin kopyasını kripto dünyasına taşımıştı. Luna bedavaya üretilen, arkasında hiçbir şey olmayan, sınırsız bir parabirimiydi. Adeta Luna bir çeşit bonoydu. 1 UST her zaman 1 $’lık Luna’ya çevrilebiliyordu ve tam tersi de geçerliydi. Yani bonolar gibi hareket eden Luna karşılığında, USD’yi taklit eden UST dolaşıma giriyordu. Dolaşımda UST sayısı arttıkça Luna’nın değeri yükseliyordu. Tıpkı USD kullanıldıkça ABD hazine bonolarının değerinin artması gibi. Tabi ki Luna ekosistemi tıpkı ABD’nin “petrol ticareti USD ile yapılacak” şartı gibi kendi UST’sine bir kullanım alanı da oluşturmuştu. UST tutanlara yıllık %20 faiz veriliyordu. Klasik piyasalarda şu an USD faizinin daha yeni %0,75’e çıkarıldığı bunun dışında uzun yıllar %0-0,25 bandında gittiğini düşünürsek bu müthiş yüksek bir orandı.
Böylece sürekli UST talebi arttı ve Luna kıymetlendi. Bir ara Luna’nın piyasa değeri 40 milyar $’ı aştı. Ancak klasik piyasalarda Rusya’ya konulan ambargolar yavaş yavaş emtia ticareti yapan bazı fonları çok zor duruma soktu. Klasik piyasalarda savaşın ardından satış baskısı arttı. Emtia ticareti yapanlar dijital emtia olarak görülen Bitcoin ile de çok ilgileniyor. Böylece kriptovarlıklarda da satışlar arttı.
UST Satışları hızlanınca ve %20 getiri ödenemez duruma gelince Luna yöneticileri bu sefer 1. Modele dönme kararı aldı. Yoktan var ettikleri kriptoparalar ile Bitcoin vb varlıklar almaya, çıkardıkları UST’lere karşılık bir rezerv oluşturmaya çalıştılar.
Ancak 4 Mayıs’ta Fed karalarının ardından klasik piyasalarda zorlanan fonlar şoka girdi. Başka yerlerdeki yükümlülükleri karşılamak için ellerinde ne varsa hisse, teknoloji hissesi, bono ve kripto her şeyi satmaya başladılar. Bu satış dalgası çoktan kırılgan hale gelen UST’ye vurunca büyük çöküş de başladı. UST’nin değeri 1$’da tutulamayınca panik satışlar ortaya çıktı. UST’ler satıldıkça sürekli daha fazla Luna piyasaya sürüldü ve 100 $’larda dolaşan 1 Luna’nın değeri sonunda sıfıra düştü…
Gördüğünüz gibi Luna’da çöken sınırsız yarı merkezi bir para üretim modelidir. Oysa Bitcoin modeli tam merkeziyetsizdir. Luna’nın bir yöneticisi vardı: Do Kwon. Bitcoin’de bir merkez veya bir yönetici yoktur. Luna ve UST tıpkı ABD Bonoları ve USD gibi maliyetsiz ve sınırsız üretilebilen varlıklardır. Oysa bugün bir Bitcoin üretmenin elektrik maliyeti 20-25 bin $ arasında değişiyor. Ve tabi USD ve UST’nin aksine Bitcoin sınırlı bir parabirimidir.
Bugün Luna çöktü diye sevinen kriptopara düşmanlarını uyaralım: Luna’nı çöküşünün benzeri gelecek yıllarda ABD ve Fed’in başına gelebilir! Nasıl mı?
Luna’nın kendisini o kadar kıymetli kılacak gerçek bir iş modeli yoktu. ABD’de de bugün müthiş bütçe ve dış ticaret açıkları var. Yani ABD nette üretici bir ülke değil. Doların gücünü çıkartın bazı ekonomik değerleri Türkiye’den bile kötü. Örneğin Devlet Borcu/Bir yıllık üretim (GSMH) oranı Türkiye’de %42, ABD’de %137’dir. Üstelik tıpkı Luna’da UST’den çıkış yapılması gibi dünya rezerv tutma aracı olarak USD’yi terk ediyor. IMF verilerine göre dünya merkez bankaları döviz rezervleri içinde doların payı 1999’da %71 iken bu oran 2021’de %59’a düştü.
Ayrıca USD’nin kullanım alanı olan $ ile petrol ticareti gittikçe geriliyor. Daha önce bu kuralı delmeye çalışan Saddam ve Kaddafi feci şekilde cezalandırılmıştı. Oysa bugün Rusya ambargolara rağmen petrol ve doğal gazını Ruble ile satmaya başladı. Çin 2018’de USD’ye rakip olarak Yuan cinsi vadeli petrol kontratları çıkardı ve Yuan’ın altın karşılığını garanti etti. Rusya 1 haftalığına altın standardına dönmeyi denedi. Çin Suudi Arabistan ile Yuan üzerinden petrol ticaretini görüşüyor. Suudiler ABD’nin tehditlerine rağmen bu görüşmelerden vazgeçmedi.
ABD 2008’e kadar 200 yılda ürettiği 1 trilyon USD rezerv paranın tam 8 katını son 14 yılda üretti. Artık ABD ve dünya piyasaları, sürekli sınırsız şekilde üretilen bu rezerv paranın bağımlısı oldu. Her yeni durgunluk ya da krizde yeniden, eskisinden daha fazla rezerv USD üretilmek zorunda. ABD’de gerçek enflasyon %16-17 bandında. Fed enflasyonu düşürmek için çok daraltırsa ABD ve dünya piyasaları çöker. Mecburen bir süre sonra tekrar rezerv USD üretmeye başlayacak. Piyasada gerçek üretim azalırken sürekli daha fazla USD ve başka sınırsız rezerv paraların çıkması sonuçta Luna’cıların UST satmaya başlaması gibi tarihin bir noktasında USD satışlarını hızlandırabilir. Böylece açıkları daha da artan ABD aşırı fazla bono üretmeye başlar. Tıpkı UST satıldıkça önce milyarlarca sonra trilyonlarca Luna üretilmesi gibi. Böylece ABD hazine bonolarının değeri hızla düşer ve sonuçta tütevlerle birlikte 700 trilyon $’lık küresel bono piyasası çöker. Luna’nın çöküşü kriptolara ne yaptıysa bono balonunun patlaması dünya ekonomilerine bin beterini yapar.
Sizce böyle bir senaryoda kim ayakta kalır? Elbette doğal ve dijital tam merkeziyetsiz sınırlı paralar. Yani: Altın, Gümüş ve Bitcoin…
Bu senaryo asla gerçekleşmez mi diyorsunuz? Bence dünyanın en büyük ‘hedgefonu’nun kurucu ve yöneticisi Ray Dalio’nun ‘Uluslar Neden Başarılı Olur ya da Çöker?’ kitabına bir göz atın…
Ve bakın 1999-2005 arasında arka arkaya her sene SP500’den daha fazla getiri elde etmeyi başaran ve 200-300 $ bandından bu yana Bitcoin alan efsane yatırımcı Bill Miller tam da bugün ne dedi:
“Finansal felakete karşı sigorta olarak Bitcoin tutuyorum”
