Size Vitalik Buterin’in Soulbound Token girişimini daha önce yazmıştım. (Ref:1)
Bu hafta ise çok önemli başka bir token geliştirme çalışmasından bahsedeceğim. Ve bu defakinde geliştirmenin dünyada en faal olduğu yerlerden birisi Türkiye!
Enterprise dediğimiz halen faal durumda olan şirketler tarafından çıkarılan token’lar, gelin EnT diye kısaltalım bunları, 2017’de patlama yapmış olan ICO’larda çıkartılan token’lardan önemli farklar içeriyor.
Daha önce ICO’larla, yani token arzı furyasında çıkan security (ve az sayıda utility) token’lar sıfırdan yeni kurulacak şirketler içindi. Daha önceki yazılarımda aşağıdaki şekli görmüştünüz, bu şekilde yeşil renkle boyalı olan kutular işte bu ICO’larla ve daha sonra STO’larla halka arz edilip satılmış olan token’ları gösteriyor. Bu yazıda ise etrafı kırmızı çizgi ile işaretli olan bölgeye dikkat çekmek istiyorum.
Varlığa dayalı token’lar henüz yeni yeni anlaşılmaya başlıyor, enterprise token ise muhtemelen daha önce hiç duymadığınız bir tabir. Bu gördüğünüz kısaltma, EnT de bizim ekip içinde uydurduğumuz bir şey. Vitalik Buterin Soulbound Token diye bir şey çıkartır da biz durur muyuz?
Enterprise token tabiri, varlığa dayalı token’ları çıkartan yapının yeni kurulan bir start-up olmadığını, faal durumda olan halka açık ya da özel bir şirket olduğunu ifade ediyor. Benim için de 2014 ortasından bu yana, 8 yıldır devam etmekte olan blokzincir maceramda adım adım oluşan ilerlemeler içinde en yeni aşama EnT’ler.
Fenerbahçe Token ile Başlayan Akım
Türkiye’de herkesin gözünü açan faaliyet Paribu’nun büyük desteğiyle Fenerbahçe kulübünün çıkartmış olduğu token’lar oldu. Bu token’larla kulübe 400 milyon TL’nin üzerinde mali kaynak aktarıldı. Alan da almayan da, kulübü tutan da tutmayan da bu gelişmeyi yakından izledi. İşte bu izlemenin sonucunda ülkemizde halka açık kuruluşlar bile birden uyandı ve “Neden biz de Fenerbahçe gibi bir token çıkartmıyoruz?” sorusunu kendilerine sordular.
Bu sorgulamanın sonucunda, token çıkarmayı hayal eden Türk şirket patronları, SPK’nın tavrının ne olacağını da yakınen izlemekle birlikte çevrelerinde token imalatından anlayan kim varsa onları arayıp yardım istediler. Bunun neticesinde de deneysel bazı girişimler oldu. Bu deneysel girişimlerin çıkarttığı token’lar bazı merkezi borsalarda listelendi. Paribu da neredeyse sadece oyun ve metaverse işlerine sınırlı olmakla beraber yeni kurulan girişimlerin token’larını Box isimli yeni borsasında listelemeye başladı.
İşte bu olaylar girişimci bazı patronların kutunun dışında (out-of-the-box) düşünmesine vesile oldu ve sınır tanımayan Türk şirket patronları global açılımlarını yeni çıkaracakları Enterprise Token’larla yani EnT’lerle finanse etmeyi düşünmeye başladılar. Ülkemizin finans ile ilgili bir çok konuda, özellikle KOBİ’lerimizin girişimleri ile lider olduklarını biliyorsunuz, vadeli çekleri zaten defalarca yazdım. Bu defa da yeni bir finansal liderlik alanı doğmuş durumda ve Türk şirketlerinin bu alanda da lider olmaları muhtemel, yeter ki bu gelişmeler daha baştan engellenmesin. Belki devletimiz, bu alana ilgi gösterir ve “sand box” dediğimiz kum havuzu kurulup gelişmeyi yerinde ve yakından izlemeye karar verir. Belki de sessiz olarak izler, bilemiyorum. Ancak tüm bu gelişmelerin dünya çapında finansın ve ekonomilerin geleceğini etkilemek açısından çok önemli olduğunu söylememe gerek yoktur sanıyorum.
Asset Tokenization: Varlıkların Tokınlaştırılması (Ref:2)
Varlığa dayalı tokınlaştırma iki çeşit olabiliyor: Fiziksel ve finansal. Enterprise token’lar her iki çeşitten de olabilir, EnT’lerin en önemli ayıracı daha önce de belirttiğim gibi bunların faal durumda olan, hatta halka açık (public) şirketler tarafından çıkartılmalarıdır.
Ayrıca varlık tokınlaştırmasını bireyler de yapabilir, örneğin bir sanatçının kendi eserini NFT’lemesi bu tür bir bireysel tokınlaştırma eylemidir, oysa EnT dediğim zaman özel bir kategoriyi kastediyorum ve sadece firmalara has bir kalkışımı kastediyorum.
Çok yakında emtia karşılığı token’lar, şirket hisse senetleri ve bonoları gibi ihraç edilebilir token’lar ve az daha sonra da vadeli çekler gibi şirketlerin kendilerine arada bir aracı kurum veya merkezi borsa olmadan kredi yaratabildikleri “vadeli token’lar” ortaya çıkacak.
Tüm bu gelişmeler tek tük kuruluşlar dışında kamuoyunda henüz fazla ilgiyle karşılanmıyor ama bunların ne derece tehlikeli olduğunu şimdiden farkeden Basel’deki dünya merkez bankalarının merkez bankası gibi yapılar tarafından tehdit olarak algılanıyorlar. CBDC gibi şık isimli ama merkezi dijital paralar çıkartmak, bu arada yeni inovasyonları daha başlamadan savuşturmak istiyorlar.
Emtia’ya dayalı token’lar
Varlığa dayalı olarak çıkartılan EnT’lerin bir alt kategorisi olan Emtia Token’larının (EmT) geleceğini en çok etkileyen hadise Rusya’ya uygulanan yaptırımlar oldu. Bu EmT kısaltmasını bu yazıda ilk kez görüyorsunuz; bir işi ilk defa ortaya çıkaranların (ve/veya yapanların) ismini koymaları da adettendir. Hatta yeni bir bilgi ortaya çıkaran bilim insanlarının isim koyma adetleriyle ilgili rahmetli Oktay Sinanoğlu Hocamızın kitaplarında önemli bilgiler ve gözlemleri vardır.
Bu EmT’lerin özelliği, tablodaki yeşil renkli kutulardan farklı olarak arkalarında fiziksel, gerçek ekonomik varlıkların olması. Mesela buğday, mısır, arpa ve hatta gübre. Az ileride gaz ve petrol için de EmT’ler görecek olursanız sakın şaşırmayın. Bu konuların hepsinin ülkemizde şu aralar çalışıldığına eminim. Arkalarında fiziksel bir varlık olduğu için bu token’lar SPK’nın gözlemine ve alanına da girmiyor olabilir. Bu varlıkların hangi kurumun alanına gireceği konusu da ülkemizde bir an önce tartışılıp bir sonuca, nasıl olursa olsun bir karara varılması ülkemiz için çok hayırlı olacaktır.
Emtia, yani commodity’lerin temel alınacağı, bankaların dışında işleyen yeni bir ödeme sistemi kurulması yolunda Rusya’da şimdiden çalışmalar başlatıldı. Bu çalışmaları yürüten Rusya devlet kurumları eğer bu çalışmalarını hızla ilerletip “friendly” tabir ettikleri ülkelerle aralarındaki ticareti bu sisteme taşıyabilirlerse o zaman doların global ödemelerdeki tekeli ve hakimiyeti sekteye uğrayacak. Sadece Rusya’nın böyle bir sistemi kullanmaya başlaması çok önemli olmayabilir ama onunla ticaret yapan üçüncü ülkeler de bu sistemi benimserlerse o zaman doların global rezerv parası olma durumu orta vadede tehlikeye girebilir.
Sonuç ve özet:
1- Tokınlaştırmanın birinci dalgası, yeni kurulan riskli start-up’ların yatırım almak için yaptıkları token ihracına dayalıydı. 2016 ile 2019 arasında white paper yazabilen herkes bir token çıkardı ve sattı.
2- Tokınlaştırmanın ikinci dalgasında ise varlığa dayalı token’lar çıkartılıyor. NFT’ler bunun ilk kategorisi oldu. Şimdi de sırada kurumların çıkartacağı EnT’ler var. Bu enterprise token’ları, hem utility hem de security formunda olabilir.
3- Emtia token’ları ise üst kategori olarak EnT olmakla beraber başlıbaşına farklı bir kategori oluşturuyorlar.
4. EmT’ler, bugüne dek bildiğimiz arkası boş token’lardan farklı olarak elle tutulur varlıklara endeksliler.
Referanslar:
