Bu hafta sizlere FTX borsasının çöküşünü anlamamıza yardımcı olabilecek bir kaynaktan söz edeceğim. Bu kaynak, yazar Michael Lewis tarafından 33 yıl önce yayınlanmış olan bir kitap, orijinal başlığı “Liar’s Poker”, bizdeki ismiyle “Yalancının Pokeri”. Yazarla ilgili detaylı bilgiyi yazının sonuna ekledim. Bu kitabın da filminin yapılmış olmasını dilerdim ki herkes ibret için izlesin, ancak henüz yapılmadı. Buna karşılık yazarın daha yeni bir kitabı, “The Big Short” filme çekildi. Adına artık kısaltma yaparak GFC dedikleri, 2008 Küresel Finansal Krizinin (Global Financial Crisis) yaklaşmakta olduğunu tahmin eden fon sahiplerinin gerçek hikayelerini onların içinden bakarak anlatmıştı Lewis. Henüz izlemediyseniz izlemenizi hararetle tavsiye ederim.
İlk baskısı 1989 yılında yayınlanan “Yalancının Pokeri”, yazarın, içlerinde çalıştığı için ciğerlerini bildiği Wall Street bankerlerinin hayatlarını ve kafa yapılarını bizlere lezzetli fakat bir o kadar da acılı ciğer tava şeklinde sunduğu eseridir. İlk okuduğumda hem güldüğüm hem de ara sıra karakterlere çok sinirlendiğim bir kitaptır.
“Yalancının mumu yatsıya kadar yanar” diye harika bir atasözümüz vardır, aslında şu anda fiat para ile bankacılığın ve simsarlığının geldiği yeri bu söz çok iyi anlatıyor. Ancak bu kitabın başlığına ismini veren “yalancının pokeri” yazarın 80’lerde bono alım-satımcısı olarak on yıl çalışmış olduğu Salomon Brothers isimli yatırım bankasında üst düzey yöneticilerin oynadığı bir oyunun adı. Oyunu oynayan 2 ila 10 kişi ayakta dairesel bir grup oluştururlar. Sonra oyuncular, ceplerinden çıkardıkları birer 100 doları, seri numarası arkada kalacak şekilde göğüslerine bastırırlar. İlk başlayan kişi herkesin elindeki dolarlarla ilgili bir iddia ortaya atar: Örneğin, “herkesin elindeki paralarda 3 rakamı en az 3’er defa yer alıyor” gibi bir şey söyler. İkinci kişi ya bu söyleneni kabul edecek ya da potu yükselterek “sıfır rakamı 4 defa yer alıyor” veya “6 rakamı her parada 3’er defa var” diyerek iddiayı yükseltecektir. Ya 3 rakamından daha büyük başka bir rakam 3 defa tekrar ediyor diyebilirsiniz ya da 3’den küçük mesela 0-1-2 rakamları için 4 defa var diyebilirsiniz. Kağıtla oynanan pokerdeki gibi her el yükseltilerek ilerleniyor ve ne zaman ki herkes son iddiayı kabul edip “bob” derse tüm paralara o zaman açılıp bakılıyor. Kazanan herkesin 100 dolarlarını topluyor.
Bu oyunda bir elde iddialar yüzlerce hatta bazen binlerce dolarlık olabilir. İddia edilen şeyler de çok farklı olabilir ve kişilerin yaratıcılığına kalmıştır. Ama bu oyunda ihtimalleri hesaplama becerisi işin en önemli kısmı değildir, bunu zaten hepsi kolayca yapmaktadır. Asıl mesele işin psikolojisindedir; örneğin rakibinin blöf yapıp yapmadığını anlamaktadır. Ya da rakiplerine karşı ne kadar dik bir duruşla ne derece büyük yalanlar söyleyebildiğindir önemli olan. Oyun, adı üzerinde yalancının pokeri. İş saatleri süresince yaptıkları blöflerin ve söyledikleri yalanların pratiklerini yaptıkları bir oyun değildir bu sadece, adeta bir karakter testidir. Wall Street trader’ı olmak için, dünyanın en iyileri arasında alım-satım işi yapmak için yeterince keskin zekalı ve arsız-yüzsüz olup olmadığınızın da test edildiği bir hayat oyunudur “yalancının pokeri”.
İşte Michael Lewis’in bu best-seller kitabında ustalıkla işlediği konu, Wall Street bankerlerinin, yüksek derecelerle en iyi okullardan mezun bu iddialı gençlerin o yüksek camlı binalarda nasıl bir oyun oynamakta olduklarıdır. Onlar için bir alım-satım oyunu olan işlerinde yaptıklarının sonuçlarının, dışarıda, sokaklarda yürüyen milyonların hayatını nasıl etkilediğini hiç umursamıyor olmalarının ve kendilerini üstün zekalı bir sınıfın ayrıcalıklı insanları olarak gördüklerinin anlatıldığı çok çarpıcı ve öğretici bir eserdir.
Lewis FTX Çöküşünü de Kitap Yapacak mı?
FTX isimli merkezi kripto borsasının çökmesinin 2008 benzeri çok büyük bir krizi tetiklediğine inananlardanım. Üstelik bu defa sadece finansal sistem çökmüyor; finansal sistemin batışını geciktirmek için karşılıksız dolar basan merkezdeki elitist bankerlerle Davosçu çıbanbaşlarının, onların rüşvet ve lobicilikle destekledikleri siyasilerin, yıllarca finanse ettikleri tüm pis işlerin, ahlaksızlıkların, pedofili hikayelerinin, çıkarılan sanal savaşların, girişilen renkli veya renksiz darbelerin tamamı hem açığa çıkıyor hem de parçalanıyor.
Bu defaki çöküşün özellikle Batı dünyasında çok daha gerçek sıkıntılara yol açabileceğini söyleyebilirim. Michael Lewis’in bundan altı ay öncesinden Sam Bankman-Fried ile iletişime geçerek, onunla bir gazeteci gibi buluşup söyleşiler yaptığını duydum. Eğer bu doğruysa Lewis karakteristik öngörüsüyle yeni hikayesini çoktan yazmaya başlamıştır. Hatta düşüncem o ki, şu önümüzdeki bir iki hafta daha olayları izleyecek ve ardından yeni kitabının duyurusunu yapacaktır. Doğru zamanlama ile film haklarını da kitapla beraber satmış olacağına kuşkum yok. Dediğim gibi bu adam İngilizce dilinin yaşayan en büyük yazarlarından biri olarak kabul ediliyor. FTX batışını, bu batışın kahramanlarını, onların aralarındaki “yalancının pokeri” oyuncularını bulup çıkaracağına, bizlere de ifşa edeceğini, bu önemli anı kaçırmayacağına inanıyorum.
Michael Lewis Kimdir?
Michael Lewis kurgu olmayan, gerçek hadiselerden yola çıkan yazarlar arasında dünyada belki de en önemli yere sahiptir. Kendisi, Wall Street’in kurt, yani en acımasız bankerleri ile beraber aynı odalarda yıllarca çalışmış biri. Zaten bu adamı daha sonra İngilizce dilinin en müthiş yazarı yapan özelliği de, önceden bir grup insanı ve yeni bir şeyi keşfedip, onların aralarına girip muhabbet ederek yakaladığı olayları detaylarıyla, güzel bir dille hikaye etmesidir. The Big Short’tan daha önce, Netscape’in ve Silicon Graphics’in kurucusu Jim Clark’ı işlediği kitabı “The New New Thing” bu şekilde yazılmış çok ilginç eserlerdir. Eserlerinden “The Big Short”, “Moneyball” ve “The Blind Side” filme de çekildiler ve en çok izlenen yapımlar arasında yer aldılar.
Herhalde söylememe gerek yok, Lewis benim de en sevdiğim yazarlar arasında. Onun en beğendiğim ve kendisini de ilk tanıma fırsatı bulduğum eseri “Yalancının Pokeri” olarak Türkçe’ye de çevrilmiş ve Scala yayıncılık tarafından yayınlanmıştı. (Ref:1)
Not 1: FTX ile ilgili yeni çıkan makaleler
Her geçen gün FTX çöküşünü anlatan birbirinden ilginç makaleler yayınlanıyor. Bunlardan birini bu yazıyı yazarken okudum ve inanamadım: Özet olarak FTX pisliğine bulaşan idareye yakın kişilerin ahlaksızları ile sergiledikleri aptallıkların büyüklük olarak birbiri ile yarıştığını söylemeliyim. Örneğin, ikinci referanstaki makalede Amerikan devlet kurumlarının, MIT, Stanford gibi üniversitelerin hocalarının ve yönetimdeki siyasi partinin üyelerinin bu çılgınlıktan paylarına düşeni almak için FTX’in kriptopara yağmasına katıldıkları ve eninde sonunda blokzincirinin şeffaf muhasebesinin hepsini içeriden patlatacağı analizi yapılmış. (Ref:2)
Not 2: Bu yazıyı yazarken “Margin Call” isimli yine 2008 kriziyle ilgili diğer bir filmi de izledim. Filmin yazarları, 2008 batışına yol açan olaylar silsilesini son derece soğuk ve hesaplanmış bir şekilde işlemişler ve batışı başlatan yatırım bankasının, muhtemelen Goldman Sachs’ın “içinden”, hiç isim vermeden, olayın ahlaksızlık taraflarına girmeden steril bir şekilde anlatmışlar. Sanki orası milyarlık yatırım bankası değilmiş de alelade bir şirketmiş gibi anlatmışlar. The Big Short filmi ile kıyaslama yapmak isteyenler için tavsiye ederim.
Referanslar:
