İktisatta rezerv para, merkez bankalarının rezerv parası olarak kabul edilir. Dünya merkez bankalarının genel olarak kasalarında biriktirdikleri yabancı para birimi ne ise o devrin küresel rezerv parası da odur.
Bugün dünyanın hakim rezerv parası dolardır. Hemen tüm merkez bankaları kasalarında dolar bulundurur. Başta enerji ticareti olmak üzere uluslararası alışverişlerde fiyatlar dolar ile belirlenir ve ödemelerin çoğu da dolar ile yapılır.
Bu anlamda baktığımızda Bitcoin bir rezerv para birimi değildir. Sadece birkaç ülkenin rezervinde Bitcoin vardır. (Resmi olarak sadece El Salvador BTC tutuyor. İran, Venezuela vb ülkelerin gayriresmi olarak Bitcoin sahibi olduğunu varsayıyoruz.) Daha çok ambargoları delme amaçlı ve yine çok çok küçük miktarda dış ticaret o da belki (yine büyük oranda gayriresmi şekilde) Bitcoin ile yapılmaktadır. Üstelik Bitcoinin değeri uluslararası ticarette fiyatlama yapılamayacak kadar aşırı oynaktır.
Klasik iktisadın tanıdığı bir de banka rezervleri bulunur. Ticari bir bankanın müşterilerin aşırı para talebinde bulunması tehlikesine karşı tuttuğu nakit varlıklara, banka rezervi denir. Bir çok ülkede merkez bankaları zaten ticari bankaların belirli oranda rezerv tutmasını zorunlu kılar. Bu nedenle bankalar büyük oranda rezervlerini merkez bankasındaki hesaplarında saklamak durumunda kalır. Çoğunlukla banka rezervleri o ülkenin para biriminde tutulur. Döviz olarak tutulan banka rezervleri de olabilir. Hatta Türkiye’de bankalar altın olarak da rezerv tutabiliyor.
Bitcoin banka rezervi alanında daha da geri bir konumdadır. Dünya üzerinde hemen hemen hiçbir banka, rezervlerinde Bitcoin tutmaz. Bitcoinin banka rezervi olabilmesi için büyük ihtimalle bankaların günümüzde kriptovarlık borsalarının verdiği hizmetleri, yaygın bir biçimde veriyor hale gelmesi gerekir.
Öyleyse Bitcoin merkez bankası ya da banka rezervi değildir. En azından bugün için durum böyle. Peki Bitcoin ya da diğer kriptovarlıklar yatırımcılar için rezerv para mıdır?
Merkez bankaları ve ticari bankalar özellikle acil durumlara karşı rezerv bulundurur. Ödemeler dengesi krizi ya da müşterilerin büyük çoğunluğunun panik ile paralarını talep etmesi vb ihtimallere karşı nakit veya nakit benzeri varlıklar saklanır. Yatırımcılar neden rezerv tutar? Piyasalar herhangi bir nedenle türbülansa girdiğinde varlıkları erimesin diye bir güvenli liman ararlar.
Hiç uzatmaya gerek yok: Bitcoin kısa vadeli şok ya da türbülanslarda da sınıfta kalır. Bir günde değeri çok rahat %10-%20 düşebilir. 2020 Krizi’nde hisse borsaları erirken Bitcoin 2 günde %50 değer kaybetmişti. Kısa vadede Bitcoin yatırımcı için de güvenli liman anlamında bir rezerv para olamaz. Bu noktada da yatırımcı rezerv para olarak daha çok dolara ya da doların yerini tutması beklenen stablecoinlere yönelir.
Peki ya uzun vadede durum nasıldır? Uzun vadeli sorunlara karşı Bitcoin özellikle küçük yatırımcılar için rakipsiz bir rezerv paradır. Nasıl mı?
Dünyanın üretim biçiminin kapitalist sanayi ekonomisinden, bilgi ekonomisine geçişi; demografik bozulma ve sürekli enflasyon gibi ağır ilerleyen ancak çok daha güçlü etkiye sahip sorunlara karşılık varlıklarınız için en güçlü korumayı Bitcoin ve kripto arkadaşları sağlar. Dolar vb sınırsız üretilen rezerv paralar burada yaya kalır.
1971’den Bu yana tamamen sınırsız üretilen rezerv para dolar, 2008 Krizi’nden itibaren resmi olarak %40 gerçek enflasyon hesaplamalarına göre ise yaklaşık %80 değer kaybetti.(1) Sınırlı üretilen bir rezerv para olan Altın aynı dönemde dolar bazında %153 değer kazandı. Bitcoin ise borsalarda fiyatlanmaya başladığı 2010 yılından bu yana değerini 0,05 $’dan (Son dönem düşüşlerine rağmen) 30 bin $’a yükseltti. Yani 600 bin kat değer kazandı! İlerleyen aylarda Bitcoin volatilitesi aşağı yönlü devam etse ve fiyat 10 bin $’a düşse bile BTC yatırımcısı yine de varlıklarını son 12 yılda 200 bin kat yükseltmiş olur. Daha yakın bir tarihten örneğin 2017 başından itibaren ele alsak bile bugün Bitcoin ile rezerv tutan yatırımcı son 5 yılda varlıklarını yaklaşık 30 kat arttırmış durumda.
Oysa aynı dönemde dünyada rezerv para kabul edilen dolar, euro, sterlin, yen ya da yuan vb tüm fiat paralar ve elbette bunlarla tutulan banka rezervleri bırakın kat kat değer kazanmayı tamamı az ya da çok değer kaybetti.
Bu durumda Bitcoin şu anki yapısı ile bir uluslararası rezerv para, banka rezervi ya da kısa vadeli güvenli liman rezervi değildir. Ancak çok kuvvetli bir uzun vadeli rezerv paradır.
Elbette Bitcoinin sınırlı para yapısından gün ışığı görmüş vampir gibi korkan bir kısım bankacı, bürokrat, akademisyen ve eski tip iktisatçıya göre Bitcoin para bile değildir. Nerede kaldı rezerv para olsun. Bu arkadaşlar için Bitcoini rezerv para yapmak yani örneğin bir ülkenin merkez bankası kasasına koymak, vampirin kalbine kazık çakmak gibidir. Onlara göre rezerv para sınırsız olmalıdır. Çünkü rezerv para istenildiği anda sınırsız bir şekilde üretilemeseydi 2008 Krizi’nde ekmek kapıları olan bankalar kurtarılamazdı. Yani ölmesi gereken vampirler sınırsız para ile ayağa kaldırılıp enflasyonla ekonomik aktörlerin kanını ememezdi. İşte meselenin özü budur.
Bunlar Bitcoini kabul etmedikleri gibi Altını da sevmezler. Bu müthiş zekalara göre Altın da para değildir. Ama her ne hikmetse bütün dünya merkez bankalarının kasasında dolar yanında rezerv para olarak Altın da bulunur. Hatta bazı merkez bankaları doları terk eder ama altını asla terk etmez. Çünkü bilirler ki dolar sınırsız ama Altın sınırlıdır.
Sınırlı rezerv paralar Altını ve Bitcoini dışlamak ve doların sınırsız basılabildiğini örtmek için bu kendini akıllı sanan arkadaşlar son yıllarda yeni bir formül uydurdu: Banka rezervlerini para saymamak. Bu komediye göre bankalar rezervleri ile bir şey satın alamaz. Çünkü bunlar rezerv olarak tutulmak zorundadır. Öyleyse merkez bankaları QE yaptığında yani bankalardan tahvil satın alıp yerine nakit banka rezervi verdiği zaman aslında para basmış da olmaz. Tabi tersi durumda QT yaptıklarında bu tahvillerin borç ödemelerini nakit olarak alıp yok ettiklerinde de aynı şekilde ortadan kaldırılan banka rezervidir. Banka rezervi de para olmadığına göre para yakma diye bir şey de yoktur. Müthiş değil mi?
Bu harika ‘hokus pokus’a göre Fed örneğinden yola çıkarsak dolar olarak tutulan banka rezervi para değildir. Öyleyse doların para bile olmaması gerekir. Ama yine bu arkadaşlara göre dolar rezerv paradır ama Bitcoin ya da Altın para bile değildir. Sırf Fed’in para bastığını ya da yaktığını gizlemek için işte böyle zırvalıyorlar.
Fed ya da herhangi bir merkez bankası para bastığında ya da yaktığında toplam para arzının artmaması ya da düşmemesi başka bir olaydır. Çünkü paranın %90’ından fazlasını bankalar kredi olarak üretir. Küçük bir bölümünü merkez bankası basar. Ancak toplam para arzının değişmeme ihtimali var diye merkez bankalarının para basabildiği ve yakabildiği gerçeğini yok saymak en büyük komedidir. Bir de bu gerçeği örtmek için dil oyunları var: “Biz ona merkez bankası bilanço genişletiyor ya da bilanço daraltıyor diyoruz” diye güya profesyonel jargon satıyorlar. Türkçe kitaplarım ve yayınlarım şöyle bir kenarda dursun senelerce Dow Jones – Wall Street Journal grubunda İngilizce ekonomi haberleri yazdım. Ben bilmiyor muyum “bilanço daraltıyor” demeyi? Özellikle anlaşılsın diye ‘para yakıyor’ diyorum.
Merkez Bankası örneğin Fed, istediği gibi sınırsız şekilde rezerv para yani dolar üretir. Bu dolar ile piyasa yapıcı bankalardan tahvil ve emlak varlıklarına dayalı borç kağıtları (MBS) alır. Dolar banka rezervi olarak bankaların kayıtlarına geçer. Evet bunlar banka rezervi olduğu için kullanılamaz. Ancak bankanın zaten bu alışverişten önce de dolar rezervleri vardı. İşte bu rezervler kanuni gerekliliklerden fazla hale gelir ve banka bunlar ile istediği gibi satın alma yapar. Yine kanuni sınırlamalar nedeniyle banka eline geçen bu fazla nakit ile ancak yine bazı tahviller satın alabilir. Fakat sonuçta dolaylı da olsa bu nakit piyasaya çıkar. Fed’in QE ile ürettiği bu dolar finans sektörüne gittiği için büyük oranda hisse senedi ve emlak piyasalarına akar ve bu alanlarda finansal balonları şişirir.
İstedikleri komik senaryoları uydurup Erşan Kuneri, Gibi, Seinfeld ya da Big Bang Theory’e rakip olamaya çalışsınlar, seyri eğlenceli oluyor ama gerçekleri saklayamazlar. Bitcoin bugün için uzun vadeli rezerv paradır fakat gün geçtikçe daha yakın vadeleri de kapsamaya başlayacaktır. Komedi senaryoları yerine kaçınılmaz sonlarına odaklansınlar bence…
(1) Tüm dünyada olduğu gibi Amerika’da da enflasyon rakamları ile 1980’lerden itibaren oynanmıştır. Bu yüzden her yerde halk sokakta resmi enflasyonun en az iki katını hisseder. ABD’de Shadow Stats 1980 öncesi yöntem ile enflasyonu hesaplamaya devam ediyor. 2008-2022 Döneminde ABD’de gerçek enflasyonu hesaplamak için kullandığım kaynaklar şöyle:
ABD resmi kümülatif enflasyon: https://data.bls.gov/cgi-bin/cpicalc.pl?cost1=190%2C000.00&year1=201101&year2=202104
ABD Yıllık resmi enflasyon oranları: https://www.thebalance.com/u-s-inflation-rate-history-by-year-and-forecast-3306093
Shadow Stats ve enflasyon: http://www.shadowstats.com/alternate_data/inflation-charts
