Merkezsiz Finans konusunda son dönemde piyasaya çıkan deneysel projeler, Merkez Bankalarının yakın gelecekte bu kadar merkezi kalamayacaklarının öncü sinyallerini veriyor.
Ulusal ve uluslararası para sistemindeki teknolojik dönüşümün 20. Yüzyılın ortalarında bilgisayarların ilk ortaya çıkışından itibaren başladığı ve bugüne kadar da küresel finans sisteminin arzu ettiği evrimsel çizgide ilerlediği, hepimizin malumu. “Bir ülkenin elindeki Hazine Bonoları, altın vb. finansal varlıkları ile ülkenin tüm üretim ile hizmet hasılasının toplamı oranında paranın Merkez Bankalarınca basılarak banka, vb. finansal kuruluşlar tarafından maaş, kredi gibi araçlar yoluyla birey ve kurumlara aktarılarak ülkede ticari ve ekonomik piyasaların yaratılması ve bu piyasaların ulusal/uluslararası performansları nispetinde sisteme yeni para aktarılması veya sistemdeki paranın çekilmesi” şeklinde kısaca özetleyebiliriz bu işleyişi.
Söz konusu işleyişin teknolojik dönüşümünü de kabaca ”Öncelikle bilgisayarlaşma sayesinde finansal varlıkların dijital ortamda yeniden (hatta sıfırdan) üretilip saklanabilmesi, ardından gelen İnternet sayesinde bu varlıkların her zaman, her yerden erişilebilirlik/güncellenebilirlik özelliği kazanarak ışık hızında bir küresel dolaşım avantajı yaratması ve nihayet tüm bu akışın her anının gözlenebilir ve denetlenebilir olması” biçiminde tanımlayabiliriz.
İşte küresel finans ve ekonominin tüm hasılasını sevk ve idare etme gücüne sahip Merkez Bankaları ile ulusal/uluslararası finansal kuruluşlarının oluşturduğu bu geleneksel yapıya karşı, adını ilk kez 2008 yılında duyduğumuz Bitcoin ile birlikte İnternetin herhangi bir merkeze bağlı olmadan çalışabilmesi avantajını kullanarak işleyen bir alternatif oluşmaya başladı. Aslında Bitcoin’in mümkün kıldığı ilk aşama dönüşüm, Blokzincir olarak bildiğimiz işleyiş üzerinden hesap açma, para yatırma, çekme, saklama ve havale gibi temel finans hizmetlerinin yapılabilmesi idi.
İkinci aşamada da, Bitcoin’den ilham alan Ethereum platformu tarafından Blokzincir’in üzerinde geliştirdiği Akıllı Sözleşme özelliği sayesinde ticari alım-satım ve taahhüt içeren sözleşme işleyişlerinin dönüşümünü sağlandı ve bu aracılık hizmetlerinin noter, banka gibi güvenilir bir kuruma ihtiyaç kalmaksızın sevk ve idare edilebilmesinin önünü açtı.
Üçüncü aşamada ise, Blokzincir+Akıllı Sözleşme özellikleri üzerinden geliştirilen ve kişiler arası aracısız kredilendirme ile borç alma/verme işlevlerini yerine getirebilecek bir Merkezsiz Finans (DeFi) ekosistemi kuruldu. Son birkaç yıldır Ethereum platformu üzerinde önce MakerDAO uygulaması ile başlayan ve son dönemde DAI, ChainLink ve Compound gibi onlarca deneysel örneklerini görmeye başladığımız DeFi ekosistemi sayesinde dünyanın dört bir yanında borç vermek ve borç almak isteyen birey ve kurumlar birbirleriyle en uygun faiz oranı, risk teminatı ile maliyet üzerinden algoritmik olarak buluşturulabilmesi ve birbirlerine verdikleri taahhütlerin de, aralarında oluşturulacak akıllı sözleşme yazılımı üzerinden otomatik olarak sevk ve idare edilebilmesi artık mümkün.
Aslında bu üç aşama üzerinden bankacılık ve finans kuruluşlarının hemen hemen tüm işlevlerini yerine getirebilen bu alternatif işleyiş, artık tüm bunların da ötesine geçerek, son dönemde geliştirdiği Merkezsiz Maliye (Public DeFi) deneyleriyle Merkez Bankalarının kamu maliyesi işlevinin de merkezsiz biçimde yapılabileceğini gösterme uğraşında. Bu bağlamda Ampleforth, YearnFinance ve YAM gibi Defi projeler, adeta “merkezsiz bir merkez bankası” rolünü üstlenerek belirlenen bir para politikası üzerinden sistemdeki para dolaşım/kredi/borç/getiri değişkenlerinin performanslarını ölçümleyerek sonuçlara göre sisteme esnek bir para arzı veya para çekimi yapılarak piyasa değerinin gerçeğe yakın istikrarda oluşmasını çaba gösteriyor. Projelerin, kısmen veya tamamen, topluluk üyelerinin katkı veya katılımlarının alındığı merkezsiz bir yönetişim biçimiyle ilerlediğini de önemli bir not olarak ekleyelim. Bu ve benzeri deneylere ileri aşamalarda, senyoraj, vergi gibi daha gerçek faktörlerin de eklenmesiyle birlikte giderek daha da organikleşecek bir merkezsiz Merkez Bankası deneyi yaşanabilecek. Bitcoin’in sınırlı para deneyimini daha esnek bir arz-talep dengesi üzerinden sentetik bir para arzı üzerinden ilerletebilecek böyle projelerin, halihazırda emekleme aşamasında olması ve hatta kimilerinin başarısızlıkla sonuçlanması kimseyi yanıltmasın.
11 yıllık Bitcoin deneyiminin sonucunda dünya, mevcut finansal düzenin dışında herhangi bir aracı kuruma gerek duymadan, herkesin denetimine açık şeffaflıkta ama kişisel bilgi mahremiyetini koruyan ve güvenli bir merkezsizlik anlayışının mümkün olabildiğini ve aksaksız çalışabildiğini gördü. Hatta milyonlarca insan, bu işleyişe bir değer atfederek Bitcoin’in fiyatının da yükselmesini sağladı.
Şu anda da başta Ethereum ekosistemindekiler olmak üzere yüzlerce DeFi projesine yoğun ilgi söz konusu.
Kuşkusuz bunların bir kısmı, 2017 yılındaki kriptopara projelerine benzer biçimde başarısız olacak. Ancak başarılı olanlar da, temel bankacılık, ticari bankacılık, yatırım bankacılığı ve hatta Merkez Bankacılığı gibi finans hizmetlerinde yıkıcı dönüşümlere neden olacak.
