Geçen hafta işlemeye başladığım DAO konusuna bu hafta da devam edip, DAO’ların üzerinde durduğu üç kavramı ayrı ayrı anlamaya ve nihayet “Sosyal Kapitalizm” ile ne anladığımı anlatmaya çalışacağım.
İngilizce Decentralized Autonomous Organization kelimelerinin kısaltması olan DAO şöyle tanımlanıyor: “Merkezi bir otoritenin olmadığı, tamamen üyeleri tarafından oluşturulan ve denetlenen idari yapılara DAO diyoruz.” (Ref:1)
Sondan başa gidelim…
1. DAO’daki O harfi ne anlama geliyor?
Organizasyon kelimesi ile DAO’lar bağlamında bürokrasi içermeyen bir yapı anlatılmak isteniyor. Organizasyon belli bir amaç için bir araya toplanmış insan gruplarına deniliyor. 2016’da icat edilen DAO kavramındaki Organizasyon kelimesi ile ilk aşamada şirket ve risk sermayesi fonu gibi yapılar anlaşılmış. Ancak zamanla bu kelime daha geniş anlamda kullanılır oldu, şu anda sadece şirket değil, her türlü insan gruplarını hatta en uç noktada devlet organizasyonunu da bir DAO olarak anlamaya başladık.
Bir DAO organizasyonuna üyelik, o DAO’nun token’larından bazılarına sahip olunduğunda otomatik olarak gerçekleşiyor. Bu token’lar da örneğin Ethereum ağı gibi bir blokzincir platformunda kayıtlı oluyor ve bir tür özel kulübe üyelik kartı gibi kullanılarak, oy vermek, dışarıya kapalı içeriğin izlenmesi gibi özel hakları beraberinde getiriyor. Örneğin bir futbol kulübü DAO kurduğunda, kulüp taraftarlarının DAO token’larını satın alması ile kulübe özel hakları da taraftarlarına kazandırmış oluyor. Elinde token olan taraftar, belli bir maçın yayınını kendi telefonundan izleyebilir, hatta hangi maçların hangi TV kanallarından yayınlanacağına da oylama yoluyla karar verebilir.
2. DAO’daki A harfi ne demek?
İkinci harf, “Autonomous” yani kendi kendine işleyen anlamına gelen kelimenin baş harfi olarak duruyor. Bu kelimeyi Türkçe’de “otonom” ile karşılamaya çalışıyoruz, ama bu kavramı kendi başına buyruk deyimi ile de pekala açıklayabiliriz. Kendi kararlarını kendi veren, bu konuda özgür olan anlamına geliyor.
Kendi başına buyruk tabirindeki “özgürlük” kavramına dikkatinizi çekmek istiyorum. Biz otonom kelimesini duyunca robot gibi kendi kendine hareket eden anlıyoruz. Oysa ki kendi başına buyruk dediğimde kararlarını kendisi alan, başka bir kurumun boyunduruğunda olmayan anlamı da bunda gizli. Sadece robotik olarak kendi kendine işleyen değil, bu ikinci manada otonom olmak da kastediliyor DAO’larda.
Geleneksel kurumlarda, örneğin şirketlerde, devlet otoritesinden alınmış bir hak kullanımı söz konusudur, bir hiyerarşi içinde devredilmiş haklar vardır. Bu haklar neticesinde şirketin bankalarda hesabı açılır, şirketin bulunduğu ilde ticaret odasında kaydı tutulur, şirketin ortaklarının kimler olduğu pay defteri isimli dökümanda kaydedilir. Ancak bunların hepsi birbiri ile ilişkisi olmayan, analog yapılardır ve şirket tüzel kişiliği şu anda böyle dağınık ortamlarda temsil edilmektedir.
DAO’larla beraber bir grup insan artık bir şirket kurmak istediğinde, gidip önce bir DAO oluşturacaklar. Bu DAO’nun kendi başına buyruk olan bir akıllı kontratı olacak. Bu akıllı kontrat içinde o “şirket”in kuralları tanımlanmış olacak. Bu DAO’nun tüm kanunu ve kuralları dünyanın çeşitli yerlerine dağılmış bilgisayarlar üzerinde işleyen bir yazılım içine işlenmiş olacak. Bu bilgisayarlar ve üzerindeki yazılımlar hiçbir devletin denetiminde ya da erişiminde olmayacak. Dolayısıyla DAO’lar başlarına buyruk bir şekilde işliyor olacaklar.
Sakın DAO’ların kanunsuz ya da kuralsız oldukları aklınıza gelmesin. Her DAO, aynı şirketlerde olduğu gibi ana sözleşmesinde yazan maddeleri ve kuralları uygular, sadece bu kurallar yazılım olarak kodlanmıştır ve otonom işlerler. Yazılım programı, token sahiplerine, yani ortaklara nasıl haklar tanımlandığını keskin bir dille söyler. Oynaklık ya da belirsizlik olamaz bu yazılımlarda. Eğer bir token sahipliği bir oy demekse bu net bir şekilde tanımlanmıştır. Yazılım içinde kodlanmış kuralların bir de insanların okuyacağı metni vardır ve bu metin ile yazılım birbiri ile örtüşür.
3. DAO’daki D harfi…
D ile başlayan kelime “decentralized” olup merkezsizliği ifade eder. Bu merkezsiz olma durumu birden fazla özneye sahiptir. Sıralayalım:
- DAO’lar merkezsizdir çünkü aynı anda binlerce ve dağıtık olarak dünyanın her yerinde işleyebilen makinelerde çalışan yazılımlar üzerine inşa edilmişlerdir.
- Merkezsizdirler çünkü isteyen herkes bir DAO token’ı satın alıp o organizasyonun üyesi ya da ortağı olabilir. Kimse başkasının DAO ortaklığına engel olamaz. Sadece token satın almak bir DAO’ya üye olmaya kafidir.
- DAO’lar merkezsizdir çünkü organizasyonun ortasında bir yönetici sınıfı yer almaz. DAO’larda karar alma işlemi de üyelerin kararıyla belirlenmiştir ve üyeler arasında oylama ile ne yapılacağı ve ne yapılamayacağı kararlaştırılmıştır. Tüm kararlar herkesin katılımıyla alınır, asla merkezde bir kişi veya küçük bir grup buna karar veremez.
- İsteyen her üye kendi fikrini topluluğun görebileceği şekilde oylamaya sunabilir. Yeterince ilgi gören her fikir oylama yoluyla katılımcılarını ve onaylayıcılarını büyütebilir. Dolayısıyla fikirlerin yeşermesi ve büyümesi için de DAO’larda dağıtık bir tasarım vardır.
- DAO’larda fikir tartışmaları yapmak serbesttir. Ancak kimse zorla bir konuda fikrini belirtmeye zorlanamaz. İsteyen üyenin çekimser kalma hakkı saklıdır. Yani katılmak kadar katılmamak da kişilerin kendi inisiyatiflerine kalmıştır. İsteyen üye token’ını satarak DAO’da çıkabilir. Bu manada da merkeziyetsizlik ideolojisi hakimdir. Hiçbir üye DAO’dan ayrılmamaya zorlanamaz. Kimse zorunlu olarak ortaklık içinde tutulamaz.
- DAO’lar dünyanın her yerinden emek ve fikir işçilerini kendisine çekebilir, istihdam yaratabilir, çalıştırabilir, veya üye olarak alabilir. Coğrafi bölge, ülke sınırı ya da milliyet açısından herhangi bir merkeziyetçilik söz konusu değildir.
Sosyal Kapitalizm Geliyor Mu?
Sosyal Kapitalizm kavramını ilk defa geçen haftalarda duydum ve kullanmaya başladım. Son aylarda DAO’larla birdenbire yeni bir sosyal kontrat biçimi olarak önümüzde beliriverdi, ve bunun sosyal tarafının açıkça ağır bastığı anlaşıldı. Ancak, kapital ya da kaynak bulmakta da sosyal adaletli bir yapı getirdiği için buna “kapitalizm” kelimesini ekledim. Yani, bu yeni kavramla, DAO’larla kaynak toplama işi tabana yayılmış olsa da sonuçta sermayenin oluşturulmasında yeni bir şekil-şart ortaya çıkmış durumda. Bu durumda, acaba gelecekte DAO’larda hangisi ağır basacak? Tabana yayılmışlık ve sosyal fonksiyonlar mı, yoksa kapital akümülasyonu için pazarda hakimiyet ve/veya rekabet fikri mi? Yani Sosyal- Kapitalizm teriminin birinci kelimesi mı hakim olacak ikinci kelimesi mi? Yoksa bu iki kavram denge içinde mi yaşayacak? Bunu yaşayıp göreceğiz sanırım.
tl;dr
Bu yazıda DAO’ların yapısını ve Sosyal Kapitalizm kavramını daha iyi anlamaya ve sizlere de anlatmaya çalıştım. Kullandığım iki temel kaynak şunlardı: aragon.org sitesi (Ref:2) ve Hackernoon’dan bir makale (Ref:3). Sosyal Kapitalizm kavramını ben uydurdum ama eminim bu iki kavramı yanyana önceden kullananlar olmuştur. Eski kullanımları hakkında bilgi vereceklere şimdiden müteşekkirim.
Referanslar:
1) https://a16z.com/wp-content/uploads/2021/10/DAO-Legal-Framework-
Jennings-Kerr10.19.21-Final.pdf
2) https://blog.aragon.org/what-is-a-dao/
3) https://hackernoon.com/what-is-a-dao-c7e84aa1bd69
