Klasik ekonomi dünyasında klişeleşmiş önermelerden bir tanesi de “Merkez Bankası bağımsız olmalıdır” savıdır. Aslında bu görüşün satır arasında söylediği şey şudur: Hükumetler halk dalkavukluğu ya da popülizm yapmaya meyillidir o nedenle atanmış Merkez Bankası, seçilmiş hükümetlerden bağımsız olmalıdır.
Hayır, hayır. Seçilmiş hükümetlerin popülizm yapmayacağını savunacak kadar pembe dünyalarda yaşamıyorum. Fakat bu “bağımsızlık” lafına inanacak kadar da saf değilim. Merkez bankası bağımsız olmalıdır sözü genelde temel olarak şunu ifade eder: Merkez Bankası hükümet‘ten bağımsız ama özellikle bankaların ve elbette bankaların sahibi olan büyük sermayenin çıkarlarını koruyan bir yapıda olmalıdır. Yani büyük sermayeye bağımlı olmalıdır.
Örneğin dünyanın en “bağımsız” merkez bankalarından biri ABD merkez bankası FED’dir. FED, 1913 sonunda bankacı ve büyük sermayedarların baskısı ve çok gizli toplantılarla kurulmuştur. Güya bankacılık sistemine ve ekonomiye istikrar getirecekken 1920’lerde devasa bir kredi balonu şişirmiş ve 1929 Krizi’nde vatandaşların borsada soyulmasına neden olmuştur. 2008 Krizi’nde ise Amerikan ve dünya ekonomisini batıran bankaları korkunç miktarlarda para basarak kurtarmıştır. Hatalı hareket edip inanılmaz riskler alan banka yöneticilerini adeta on milyonlarca dolarlık yeni bonuslarla ödüllendirmiştir. Oysa krizin altında kalan ortahalli ve düşük gelirli insanlar işlerini ve evlerini kaybetmiştir.
Türkiye’de de konu haklı olarak çok tartışılıyor. TCMB’nin uzun süre direndikten sonra bu hafta 200 baz puan faiz arttırması politika iflası olarak değerlendiriliyor. Bu inat devam ederken 100 milyar dolara yakın rezerv yakıldığı ifade ediliyor. TCMB Bağımsız olsaydı faizi çok önce arttırır dolat kurunun patlamasına ve rezervlerin erimesine engel olurdu deniliyor.
Hükümeti savunanlar ise zamanında sert faiz artışı yapılsaydı ekonominin bugün içinde olduğu durgunluktan da daha kötü bir çöküş yaşayacağını, işsizliğin bugün olduğundan da çok daha fazla olacağını ileri sürüyor.
Merkez Bankalarının ‘bağımsız’ olmadığı ülkelerde para politikaları başarılı olamıyor mu? Örneğin Çin. Merkez Bankası kesin olarak hükümetin emri altında. Adeta ömür boyu devlet başkanlığına seçilmiş bir lider var. O nasıl bir politika çiziyorsa onu uygulamak durumunda. Ancak başarısız olduğunu da söylemek güç. Yuan dolara karşı dar bir aralıkta dalgalanıyor. Adeta sabit. Çin 10 yıllardır, dünyanın en büyük dış fazla ve döviz rezervlerine sahip en hızlı büyüyen ekonomisi. Demek ki para politikası başarısı sadece Merkez Bankası’nın sözde bağımsızlığı üzerinden işlemiyor.
Ancak bizim çağımızda para ekonomisinden bilgi ekonomisine geçerken yapılması gereken tartışma bu değil. “Merkez bankası bağımsız mı olmalı yoksa hükumete bağımlı mı?” Asıl soru artık bu değil.
Geldiğimiz noktada asıl soru şu: “Merkez Bankası hala doğrudan insanların etkisi altında mı olmalı? Yoksa mesela merkez bankası otomatik bir yazılım olamaz mı?”
Blokzincir teknolojisi sayesinde parapolitikası önceden değiştirilemez şekilde belirlenmiş, herhangi bir sosyal grubun etkisine göre değişmeyen, kimseye iltimas geçmeyen bir otomatik küresel Merkez Bankası çoktan icad edildi: Bitcoin.
Para üretimini borç ve faize dayanarak gerçekleştirmeyen, hükümet ya da bankalar ya da çeşitli sermaye gruplarından gelen baskılara aldırış etmeyen, kimseye dini, dili, ırkı, siyasi görüşü vs ye göre farklı muamele yapmayan bir otomatik merkez bankasıdır Bitcoin.
Üstelik klasik, insanların etkisi altında çalışan merkez bankaları ürettikleri para birimlerinin değerini sürekli düşürürken Bitcoin kendi parasının değerini katlamış durumda. Dünyanın şu anda rezerv parası olan en güvenilir dövizlerin başında gelen dolar bile son yüzyılda satın alma gücünün %95’inden fazlasını kaybederken, Bitcoin 11nyıllık ömründe kendi para biriminin değerini yaklaşık 200 bin kat arttırmayı başardı.
Ayrıca Bitcoin bir genel müdürlük ya da şube binalarına, oralarda çalışan ve yetiştirilmesi en az 20-30 yıl süren, yüksek maaşlı ve yüksek maliyetli personele vb ihtiyaç da duymuyor. Bitcoin’in bir yönetim kurulu, başkanı, CEO’su vs yok. O nedenle her ay, her hafta ya da her gün Bitcoin başkanı ne diyecek, para politikası nasıl değişecek diye stres yapmamıza da gerek yok. Önümüzdeki 100 yıl boyunca Bitcoin’in para politikası olarak ne yapacağı şimdiden ortada; açık ve net bir şekilde belirtilmiş. Para üretimi 21 milyon ile sınırlandırılmış. Üretim miktarının her 4 yılda bir yarıya düşeceği (halving) önceden belli.
Elbette Bitcoin’in dışında başka tip politikalara sahip olan başka kriptopara birimleri de var. Böylece dünya çapında her insan kendi ihtiyaçlarına uygun olarak kendine özel, otomatik ve insan etkisinden uzak otomatik yazılım merkez bankasını kendisi seçme özgürlüğüne artık teknolojik olarak sahip.
Elbette milli merkez bankaları varlığını devam ettirecek. Ancak yazılım merkez bankalarının da artık ekonomilerde önemli rol alacağı Bitcoin sayesinde kesinleşti. Böyle bir ortamda kısır Merkez Bankası tartışmalarından kafayı kaldırıp teknoloji dünyasında neler oluyor ve biz bundan ülke, şirket ve birey olarak nasıl faydalanabiliriz konularına dikkatle eğilmek hayati bir zorunluluk.
