Kriptoparalar henüz 2009 yılında Bitcoin’in geliştirilmesi ile hayatımıza girmiş oldukça yeni varlıklardır. Bitcoin’in benimsenme oranının, itibari para birimleri karşısında değerinin ve toplam piyasa değerinin hızla artması Bitcoin’i ve Bitcoin özelinde diğer kriptoparaları ekonomik, siyasi, hukuki açıdan önemli bir tartışma konusu haline getirdi. Bu tartışmaların başında da kriptoparaların yasaklanması ya da sıkı bir şekilde düzenlenmesi tartışmaları yer alıyor.
Kriptoparalar Neden Yasaklanmak, Sıkı Bir Şekilde Düzenlenmek İsteniyor?
Satoshi Nakamoto’nun finansal işlemlerde güven kavramını yeniden inşa ederek aracıları ortadan kaldırdığı Bitcoin blokzincir teknolojisi, geleneksel finansal araçlara kıyasla bireylere son derece önemli imkanlar, fırsatlar sunmaktadır. Kriptoparaların üzerine inşa edildiği blokzincir teknolojisi bireylere, kişiden – kişiye, merkeziyetsiz, güvenli, hızlı, düşük maliyetli, izin gerektirmeyen, sansürlenemeyen, coğrafi sınırları olmayan bir işlem deneyimi sunmakta ve sahip oldukları özel anahtarlar ile varlıkları üzerinde %100’e varan kontrol sağlamaktadır.
Blokzincir tabanlı kriptoparaların taşıdığı tüm bu özellikler merkezi kurumları halihazırda önemli ölçüde sistemin dışına iterken aynı zamanda bu varlıkların mevcut kurumları dönüştürme potansiyeli de oldukça güçlüdür. Bu yönüyle kriptoparalar mevcut ekonomik, siyasi kurumlara önemli bir meydan okuma teşkil etmektedir. Birçok devlet bu nedenle kriptoparalara dair tehdit okuması yapmakta, yenilikçi yönüne ve potansiyeline odaklanmaktan ziyade yasaklama dahil sert politikalar takip etmektedir.
Diğer yandan kriptoparaların yukarıda sayılan özellikleri, Bitcoin’in geliştirildiği ve piyasaya sürüldüğü 2009 yılından bu yana suçluların da dikkatini çekmekte ve kriptoparalar, özellikle ek güvenlik protokolleri ile gizliliği artırılmış kriptoparalar, suçlular tarafından kullanılmaktadır.
Kriptoparaların suçla ilişkili kullanımı konusunda önemli başlıkları şöyle sıralayabiliriz; DarkNet pazarlarında (uyuşturucu, silah vb.) illegal mal ticareti, kara para aklama, fidye yazılım gibi siber saldırılarda saldırganlar tarafından ödeme aracı olarak kullanılması, terörizmin finansmanı vs. Devletler, kriptoparaların suçla ilişkili, illegal amaçlar için kullanımını engellemek için de kriptoparaları yasaklama ya da sıkı bir şekilde düzenleme politikası takip edebilmektedir.
Bununla birlikte kriptoparaların terörizmin finansmanında, kara para aklamada yoğun bir şekilde kullanıldığına dair somut, güçlü bir veri bulunmamaktadır. Diğer suçlar ile ilişkili de itibari para birimlerine nazaran kriptopara kullanımı mevcut verilerle oldukça sınırlıdır. Blockchain analiz şirketi Chainalysis, geçtiğimiz günlerde yayımladığı raporda 2019 yılında toplam kriptopara işlem hacminin yalnızca %2.1’inin illegal işlemlerle ilişkili olduğu bu oranın 2020 yılında %0.34’e düştüğü verisini paylaşmıştır.
Kriptoparalar Yasaklanabilir Mi?
Yukarıda ifade edilen, siyasi ve ekonomik açıdan tehdit algılaması ve suçlular tarafından illegal işlemlerde kullanılması gibi gerekçelerle birçok devlet geçtiğimiz yıllarda kriptoparalara karşı yasaklayıcı politikalar takip etmiştir. Çin, 2017 yılında hem ICO (Initial Coin Offering – İlk Para Arzı) kampanyalarını hem de finans kuruluşlarının kriptopara hizmet sağlayıcılarına hizmet vermesini yasaklamıştır.
Rusya’da kriptoparaların yasaklanacağına dair üst düzey çok sayıda açıklama yapılmasına rağmen kriptoparalar yasaklanmamakla birlikte Pakistan, Vietnam, Nepal ve Cezayir gibi ülkeler kriptoparaları yasaklamıştır. Ülkelerin büyük çoğunluğunda ise kriptoparalar ne yasal ne de yasak, düzenlenmemiş gri alanda varlığını sürdürmektedir.
Blokzincir tabanlı kriptoparalara erişimin, kriptopara blokzincir ağlarının yasaklanması, kriptoparaların merkeziyetsiz, izin gerektirmeyen, sansürlenemez, güvenli teknolojik altyapısı nedeniyle teorik olarak mümkün değildir. Bu nedenle kriptoparaları yasaklamak isteyen ülkeler itibari para birimi – kriptopara birimleri arasında köprü olan aracı hizmet sağlayıcıları ve kriptopara ilişkili kuruluşlara hizmet sunan finansal kuruluşları düzenleyerek kriptoparaların kullanımını yasal zeminde sonlandırmaya çalışmaktadır.
Uzun bir süredir yatırımcıların ana korkularından biri olan kriptoparaların yasaklanması ya da sıkı bir şekilde düzenlenmesine ilişkin endişeler kriptoparaların potansiyelinin fark edilmesi, benimsenme, kullanım oranının hızla artması, ekosistemin hızlı büyümesi ve birçok devletin de yasaklamak ya da sıkı bir şekilde düzenlemek gibi girişimlerde bulunmaması tam aksine daha uyumlu düzenleyici gelişmelerin hız kazanması gibi nedenlerle azalmışken geçtiğimiz günlerde Nijerya’nın kriptoparaları yasakladığı, Hindistan’da da kriptoparaları yasaklamak için bir düzenleme teklifi sunulduğu haberleri kriptopara yasaklarını yeniden gündeme getirdi.
Nijerya
Nijerya, kriptopara kullanıcı sayısının oldukça hızlı arttığı bununla birlikte kriptopara pazar payı da artan bir ülkedir. Statista tarafından 2020 yılında kriptoparaların yaygınlığı ile ilgili “How Common Is Crypto?” başlıklı çalışmada %32 oranı ile Nijerya birinci sırada yer almaktadır.
Ocak 2020 itibariyle We Are Social ve Hootsuite Research tarafından yapılan kriptopara sahipliği ile ilgili bir çalışmada da Nijerya %11 ile 5. sırada yer almaktadır.
Son yıllarda kriptoparaların yasal statüsü, artan kullanıcı sayısı bağlamında Nijerya’da tartışma konusuydu ve geçtiğimiz haftaya kadar da belirsizliğini koruyordu. Geçtiğimiz hafta Nijerya Merkez Bankası, bankalara ve finansal kuruluşlara kriptopara hizmet sağlayıcılara ve kriptopara ilişkili işlemlere izin vermemeleri yönünde bir talimat yazısı gönderdi. Aksi durumda ciddi düzenleyici yaptırımların uygulanacağı bildirilen talimat yazısı ile birlikte Nijerya’da kriptoparalar dolaylı olarak yasaklanmış oldu.
Nijeryalı kriptopara kullanıcıları bu gelişme ile birlikte kişiden – kişiye (Peer-to-Peer / P2P) kriptopara ticareti işlemlerine imkan sağlayan platformlara yöneldi. Yasak sadece finansal kuruluşları kapsıyor ve blokzincir teknolojisi itibariyle kriptoparaları doğrudan yasaklamak yukarıda ifade edildiği üzere kullandığının tespit edilmesi halinde kişilere verilecek cezalardan öte bir anlam taşımıyor. Ayrıca Nijerya Merkez Bankası’na karşı kriptopara politikası nedeniyle bir dava da açılmaya hazırlanılıyor.
Hindistan Kriptopara Düzenleme Teklifi
Hindistan, kriptopara kullanıcı sayısının ve pazar hacminin hızla arttığı, hem nüfusu hem de ilgisi nedeniyle kriptopara ekosistemi açısından oldukça önemli bir ülkedir. Geçtiğimiz haftalarda Hindistan Ekonomi Bakanlığı tarafından sunulan düzenleme teklifinde, devlet tarafından piyasaya sürülen sanal varlıklar hariç olmak üzere tüm gizli kriptoparaların, sanal varlıkların yasaklanması hususları yer aldı.
Hindistan’da daha önce de kriptopara yasakları gündeme gelmiş ancak bu konuda önemli bir adım atılmamıştı Hindistan hükümeti bu düzenleme teklifi ile kriptopara ilişkili yatırım, ticaret ve madencilik faaliyetlerini de yasaklamayı planlıyor. Ülkede hizmet veren çok sayıda kriptopara borsası, borsaların yöneticileri ve kriptopara ekosisteminin önde gelen isimleri bu düzenleme teklifi ile Hindistan’ın, hızla büyüyen ve ülke ekonomisine katkı sunacak, potansiyeli oldukça güçlü bir piyasaya sırtını dönerek irrasyonel bir tutum benimsemeyeceğini düşündüklerini ifade etti.
Hindistan’da gündeme gelen düzenleme teklifinde, “devlet tarafından piyasaya sürülen sanal varlıklar hariç diğer tüm kripto varlıkların yasaklanması”nın öngörülmesi ve yasaklama girişiminin Hindistan Merkez Bankası’nın dijital parasını piyasaya sürme hazırlığı öncesi gündeme gelmesi Hindistan hükümetinin kriptoparalara rekabetçi bir bakış açısıyla yaklaştığını gösteriyor.
Sonuç
Kriptoparalarla ilgili yatırımcıların en büyük korkusu yapılan birçok araştırmanın da gösterdiği üzere yasaklar ya da sıkı düzenlemeler içeren olumsuz düzenleyici gelişmelerdi. ABD, Rusya ve Çin başta olmak üzere birçok ülkede kriptoparalarla daha uyumlu düzenleyici gelişmelerin hız kazanması ile birlikte kurumsal yatırımcıların sayısı ve yatırımlarının miktarı artarken piyasanın büyüme hızı ve düzenleyici gelişmelerin olumlu olacağına dair inanç da pekişti.
Nijerya ve Hindistan ise böyle bir atmosferde kriptoparaları yasaklayıcı bir yaklaşımla yasakları yeniden gündeme getirdi. Her ne kadar kriptopara piyasasının büyüme hızı ve diğer olumlu gelişmeler piyasanın geleceğine dair umut verse de devletler tarafından blokzincir tabanlı varlıklar ile ilgili çözülmeye çalışılan önemli problemler de var. Bununla birlikte Nijerya ve Hindistan’ın, bölgelerinde, benzer muhafazakar, dışa kapalı ekonomilere sahip ve kontrol yanlısı ülkelerin kriptopara politikalarını etkileme potansiyeli de var.
Kriptoparalar, altyapı ve ekonomik gerekçelerle birçok finansal araçtan mahrum insanlar için finansal araçlara erişim ve uluslararası para havalesi işlemleri, yüksek enflasyon oranlarından muzdarip insanlar için enflasyona karşı bir koruma, ülkeler için hızla büyüyen ve potansiyeli güçlü bir yatırım alanı olarak sermaye çekme aracı olmasına rağmen yasaklar hâlâ sınırlı da olsa gündem olmaya devam ediyor.
Nijerya’dan sonra Hindistan da kriptoparaları yasaklayacak mı yoksa hem sektör temsilcilerinin uyarıları hem de kriptopara ekosisteminin işlevselliğine, potansiyeline bağlı olarak daha rasyonel bir tutum mu benimseyecek önümüzdeki günlerde göreceğiz.
