Bitcoini resmi para birimi haline getiren ve 150 milyon dolarlık Bitcoin satın alacağını açıklayan El Salvador hiç kuşkusuz dünya para tarihine geçecek adımlar attı. Ancak El Salvador’un 39 yaşındaki genç Başkanı Nayib Bukele ve başlattığı Bitcoin deneyine ihtiyatlı yaklaşmamız gerekiyor.
Elbette IMF ve Dünya Bankası bu deneyi sevmedi diye değil. El Salvador’un sosyolojik yapısı ve Bukele’nin olası niyetleri açısından dikkatli olmalıyız.
Reklamcılık kökenli ve Başkent San Salvador’un eski Belediye Başkanı olan Bukele, 20. yüzyılın başında Filistin topraklarından Orta Amerika’ya göç etmiş bir aileden geliyor. Babası tanınmış bir müslüman iş adamı. Sosyal medyayı çok iyi kullanan genç Başkan, ülkeyi son 25 yıldır yöneten aşırı eğilimli sağ ve sol politikacılara yönelik yaptığı eleştiriler ile popüler oldu. Önceleri sol eğilimli FMLN partisinde yer alarak belediye başkanlıkları yaptı. Sonradan kurduğu kendi partisinin adı ise ‘Yeni Fikirler’.
Eski sağ ve sol partiler özellikle yargısal müdahaleler ile adaylığını engellemeye çalışsa da Bukele ve müttefikleri 2019 Şubat ayında yapılan Başkanlık seçimlerini %54 oyla daha ilk turda kazandı.
El Salvador halkı sadece aşırı eğilimli eski politikacılardan değil ülkeyi kasıp kavuran suç çetelerinden de bıkmıştı. El Salvador mafya ve çeteler nedeniyle 67,84 puan ile dünyanın suç oranı en yüksek 9. ülkesi. 6,5 milyon nüfuslu El Salvador’da 9 bini hapiste olmak üzere 25 bin mafya üyesi var. 60 bin genç ise sokak çetelerine girmiş durumda.
Bukele Haziran 2019’da iktidara gelir gelmez mafyaya karşı ‘Saha Kontrol Planı’nı devreye soktu. Çetelerin etkili olduğu bölgelerde polis ve askerin gücünü arttırdı. Hapishaneleri sıkı denetim altına aldı. Mafya liderlerinin birbiriyle ve alt kademe çete üyeleriyle hapiste ve dışarda iletişimini kesti. Gençleri çeteler dışında faaliyetlere yönlendirdi.
Ancak ‘Saha Kontrol Planı’ maliyetli bir uygulamaydı. ABD bu konuda yardım için El Salvador’a 109 milyon dolar kredi gönderecekti. Şubat 2020’de Muhalefet parlementoda kredinin alınmasını engellemeye kalktı. Bunun üzerine Bukele meclise ordu birliklerini gönderdi!
Bukele pandemiye karşı da çok sert önlemler aldı. Mart 2020’de Anayasa Mahkemesi kapanma kurallarına uymayanların tutuklanamayacağına dair karar verince Bukele bu kez de güvenlik kuvvetlerine yüksek mahkemeyi dinlememeleri emrini verdi.
Ancak Başkan Bukele’nin sert politikaları işe yaradı. Bukele iktidara geldikten sonra ülkede suç
oranı içinde önemli yeri olan cinayet oranı %60 düştü. Covid-19 Salgınına karşı sert önlemler de karşılığını verdi. Bukele tüm Latin Amerika’nın en büyük hastanesini açtı ve Haziran 2021 itibariyle nüfusun %30’unu aşıladı.
Demokrasi konusunda endişelere rağmen halk Bukele politikalarından son derece memnun. Çeşitli kuruluşların yaptığı çalışmalara göre Bukele’nin ‘Başkanlık Onay Oranı %85’lerin altına hiç düşmedi. Mart 2021’de düzenlenen Cid-Gallup anketinde ise %96 ile rekor kırdı.
Halkın yüksek desteği sayesinde Şubat 2021’de yapılan parlemento seçimlerinde de Bukele ve müttefikleri meclisin 3’te 2’sini ele geçirdi. Seçimin ardından kendileri hakkında yolsuzluk soruşturmaları yürüten yüksek yargıçları görevden aldılar.
İşte kritik Bitcoin hamlesi de tam bu andan sonra geldi. Bukele’nin Bitcoin politikasını doğru değerlendirmek için El Salvador’un ABD ile ilişkilerine de bakmak gerek.
Önceleri Bukele’nin ABD ile arası iyiydi. Kasım 2019’da El Salvador, Venezuela’nın Başkanı olarak ABD destekli Guaido’yu tanıdı. Fakat sonra ABD otokrasi endişelerini ileri sürerek Bukele’ye karşı cephe aldı. Yardımları ve kredileri hükümete değil sivil toplum kuruluşlarına göndereceğini açıkladı.
ABD, ‘Üçgen’ olarak nitelenen El Salvador, Honduras ve Guetamala kaynaklı suç örgütlerinin ülkeye uyuşturucu göndermesinden yıllardır rahatsızdı. Ancak son yıllarda sorunun boyutu değişti. Bu üçgende yaşayan milyonlar yoksulluk ve çete şiddetinden bıkarak ABD’ye kalabalık dalgalar halinde yasa dışı yollardan göç etmeye başladı.
El Salvador ekonomisi ABD ve IMF’den gelecek yardımlara ihtiyaç duyuyor. Ayrıca halen ABD’de yaşan El Salvador vatandaşlarının memleketlerine gönderdikleri paralar da Bukele için çok çok önemli. Bu para 25 milyar dolar yıllık üretimi olan El Salvador ekonomisinin %20’sini oluşturuyor.
İşte Bitcoin, Nayib Bukele için hem ABD ile kötüleşen ilişkiler, hem dış yatırım ihtiyacı, hem de gurbetçilerin ülkeye para göndermesini teşvik için müthiş imkanlar sunuyor.
El Salvador’un 150 milyon dolarlık bitcoin yatırımı 4-5 sene içinde klasik bir Bitcoin performansı ile yaklaşık 3 milyar dolara yükselebilir. Şu an Bukelenin IMF’den 3 yıl için almaya çalıştığı kredi miktarı ise sadece 1 milyar dolar. Ayrıca El Salvador tam bir Bitcoin ülkesi haline gelmeyi hedefliyor. Bitcoin sahiplerinden hemen hiç vergi alınmayacak. 3 Bitcoin yatırım yapanlara vatandaşlık ya da süresiz oturma izni verilecek. Volkanlardan temiz jeotermal enerji ile Bitcoin madenciliği teşvik edilecek. Bu koşullarda ülkeye ek olarak milyarlarca dolar daha yatırım geleceğini tahmin etmek güç değil. Gurbetçilerin ülkeye Bitcoin-Lightning ile para göndermeleri de halen kullanılan yöntemlerden çok daha ucuza gelecek.
Başkan Bukele Bitcoin politikası ile başarılı olursa, halkın gözünde tam bir kahraman haline gelecek. Ayrıca uluslararası ortamda kendisine yöneltilen otokrasi suçlamalarına karşıda sağlam bir mevzi elde etmiş olacak.
Umarım Bukele’nin Bitcoin deneyi El Salvador halkı ve tüm insanlık için faydalı sonuçlar doğurur. Ancak ihtiyatlı olmamız gereken konu şu: Son olayların ardından Bukele’nin iktidarını sınırlandıracak ya da denetleyecek bir mekanizma pek kalmadı. Güç yozlaştırır, mutlak güç mutlaka yozlaştırır deyişini unutmamalıyız.
Bukele Bitcoini ülkesinde şeffaflık, özgürlük ve güven ortamı sağlamak için kullanabilir. Akıllı olan lider bu şekilde davranır. Ancak Bitcoinle elde edeceği olası ekonomik gücü kendisi ve müttefiklerinin şahsi çıkarları için kullanırsa bu konu Bitcoinin imajına da zarar verir.
Bukele’nin gelecekte yapacağı davranışlar elbette El Salvador‘un bugün attığı adımın tarihi niteliğini değiştirmez. Mutlaka başka ülkeler de El Salvador‘u takip edecek. Nijerya ve Paraguay’ın isimleri şimdiden gündemde. Ayrıca Norveç varlık fonu Yatırım yaptığı bazı hisse senetleri ile dolaylı olarak 30-35 milyon dolarlık Bitcoin almış durumda. Yine Fransa’da bazı milletvekilleri ‘Merkez Bankası Bitcoin Alsın’ imza kampanyası başlattı. Norveç ve Fransa gibi demokratik standartları daha yüksek görülen ülkelerin Bitcoin alması ekosistemin gelişimi ve özellikle fiyat anlamında çok daha faydalı olacaktır.
Merkeziyetsiz dağıtık defter teknolojilerinde, blokchainde ya da Bitcoinde kişilere değil, herkese açık yazılım kodlarına güven esastır.
