Mart 2020 ortasından bu yana küresel boyutta bir mali yıkım hazırlanmakta. Amerikan merkez bankası Fed’in son dönemde almış olduğu kararların sonucunda dünya para sistemi bilinmez sularda yol alıyor. Aşağıdaki tabloya baktığınızda sorunun boyutu bir nebze anlaşılabilir.
Şu anda Google’da Fed bilançosu ne kadar diye aradığımızda karşımıza çıkan rakam 5,3 trilyon dolar. Oysaki gerçek bilanço bugün itibariyle 7,2 trilyon dolar düzeyinde ve bu sayı her gün artmakta, Google yetişemiyor buna. Sene sonunda bilançonun 10 Trilyon doların altında olmayacağı düşünülüyor uzmanlarca. Peki bu ne demek?
Paranın Karşılığı Yok mu Gerçekten?
Çevremde arada sırada yoklama yapıyorum, insanlar acaba dünyadaki paraların karşılıksız basılmakta olduğunu biliyorlar mı diye! İnsanımızın %80’i, ki buna üniversite okumuşlar da dahildir, paranın arkasında altın var sanıyor. Arkasında destek yok dediğimde, az bir kısım arkadaşım ise; “Yanılıyorsun Cemil, tüm paraların arkasında dolar var, doların arkasında ise 13 uçak gemisi ile Amerikan ordusu var” diye cevap veriyor.
Bu arkadaşlar yanılıyorlar mı? Yani doların arkasında güç olduğu, Pentagon’un gücü olduğu konusunda yanlışlık içindeler mi? Hayır, değiller. Bu düşünceleri yanlış değil, mantıklı. Ancak onlarla aynı panele beni konuşmacı olarak çıkarırsanız, yapacağımız tartışma yukarıdaki tabloyla ilgili olacaktır, doların arkasında ne olduğu değil. O panelde, doların bundan sonraki dönemde ne kıymette olacağını tartışırız. 1971’de Nixon döneminde verilen kararla tüm dünya paralarının endeksi haline getirilmiş olan Amerikan doları, gerçekten de bugüne kadar Amerika’nın askeri ve ekonomik gücü ile korunuyordu. Mantık buydu. Ancak aynı düz mantık, dünya paralarının arkasından sınırlı miktarda olan ve değeri maddi varlığına bağlı olan altın madenini kaldırdıktan sonra Fed’e, bu dolarlardan sonsuz miktarda basma onayı vermemişti.
Ekonominin mantığı, dünyada üretilen mal ve hizmetlerle onları ödemekte kullanılan dolarlar arasında belli bir oran olmasını gerektiriyor. Aklı başında hiçbir insan bu ilişkide taraflardan birinin sınırsız miktarda kağıt bastığında, her şeyin olduğu gibi değişmeden kalabileceğine inanmaz. Onların ne düşünüyor olduğuna az sonra geleceğim.
Dünyada yapılan uluslararası ticaretin %50’si dolarla faturalanmaktadır. Bundan başka, gelişmekte olan ülke borçlarının üçte ikisi de dolarla. Dünya milletlerinin tuttuğu döviz rezervlerinin de üçte ikisi dolar cinsinden. Hal böyle iken, yani global ekonomilerde doların en azından muhasebesel önemi ortadayken Fed’in sınırsız dolar basması sadece ABD ülkesini ilgilendirmiyor, gördüğünüz gibi tüm dünyanın meselesi bu konu.
Gelelim 13 Uçak Gemisi Meselesine
Dünya ticareti deniz yolları üzerinden yürüyor. Bu deniz yollarının güvenliği, yani buradan geçen gemilerin soyulmamasını sağlayan güç Amerika’nın uçak gemileri ve Pentagon’un korku veren duruşu. Yani dünya ticaretinde doların kullanılmakta olmasının bir bedeli var. Bu bedelin büyük kısmını yine ABD ödüyor. Onca personelini dünyanın dört bir yanında beslemek ve uyanık tutmak, sürekli yeni teknolojilere yatırım yapmak zorunda. Bu manada ticaretin döndüğü parayı basan kurum olan Fed ile ticaretin jandarmalığı yapan Pentagon el ele çalışmak durumunda. Bu ikisi adeta birbirlerini var eder konumdalar.
Her türlü ekonomik mantığa aykırı olarak tüm tarihinde bastığı paranın %53’üne denk bir miktar doları son 4 ayda basan Amerikan merkez bankası Fed’in yöneticileri acaba bu davranışın, Pentagon’daki ve dünyanın geri kalanındaki uyanık insanlarının gözünde doların değer algısını düşürecek bir hareket olduğunu anlamıyor olabilirler mi?
Belli ki çaresizler. Çünkü bu seri para basımı hareketi geçmişi 2008 krizine kadar giden görünür bir çaresizliğin sonucunda oluyor. Peki, Amerikan ordusunun gücüne çok inananlar, kağıt paraların miktarının bollaşması sonucunda aşağı düşmesi kesin olan algısal değerin, maaşını o parayla alan asker ve subayların moraline ve çalışma azmine de tesir edeceğini düşünmüyorlar mı?
Tarihte bu olay defalarca yaşanmış, mesela Roma tarihinde… Merkezi hükümetin lejyonlara maaş olarak ödediği paranın gümüş miktarını düşürüp yerine çok daha ucuz bir maden olan kalay koyması sonucunda küresel bir imparatorluk olan Roma enflasyonla karşılaşıp hızla yıkılmadı mı? O dönemde köylü halk zaten kendi kendisinin geçimini topraktan sağlıyordu, paradaki enflasyon köylüyü etkilemedi, sadece lejyonlarda askeri hizmetlerin satın alınamaması sonucunu doğurdu ve Roma sonuna böyle yaklaştı.
Bence ABD yönetiminin ve Fed’in de elinde bundan sonra tek seçenek var: Para sistemini “restart” etmek ve fazlalık dolarlarını dünyanın her yerinden geri toplamak. Bunu nasıl yapacağını yakında, yani önümüzdeki bir yıl içinde göreceğiz. Sonucunda ya dijital bir başarı hikayesi çıkacak ya da büyük bir hüsran ve/veya dünya savaşı! Yazılarımı okuyanlar bir dünya savaşı daha çıkacağına inanmayanlardan olduğumu bilirler.
Peki, Bu Durumda Parada Altına Geri Dönüş Olur mu?
Lafı uzatmadan söyleyeyim: Hayır olmaz.
Çünkü:
- Kağıttan karşılıksız para basmaya alışmışlar, vazgeçemezler, bağımlılık yapan, uyuşturucu gibi bir hak bu! Bu hakkı terk etmeyip, sadece dijitalden devam etmek isteyeceklerdir. Yukarıda “restart” dediğim zaman bunu kastediyorum. Yani mesela kripto görünümlü (yani blockchain değil DLT temelli) yeni bir merkezi para yaparlar, FedCoin gibi, USCoin gibi bir isim de takarlar. Bu hareketin asıl gerekçesi de fazla basılan kağıt dolarları dünyadan toplamaktır. Yoksa kıymet gider kıyamet gelir.
- Fed, varsayalım ki altına bağlı sağlam paraya dönmeye karar verdi, dünyadaki tüm altın birdenbire onun elinde olmayacak ki. Tüm dünyada yaklaşık 10 trilyon dolarlık altın var, bunun sadece 3 trilyonluk kısmı ABD’nin elinde. Delirdiler mi, bunu niye kabul etsinler? Zaten şu anda yaptığının yanlış olduğunu kabul etseydi Fed, 2008’den bu yana altına geçmek için hazırlık yapardı, yapmadı. Çünkü yanlış yaptıklarını düşünmüyorlar. Kripto konusunu ise biraz çalıştılar: Satoshi’nin selefi olan mühendis Gavin Andresen ve başkaları MIT’de bir süre “FedCoin” üzerinde çalıştılar. Bu kesin bilgi; bu konuların uzmanı ve LSE hukuk profesörü olan Garrick Hileman’ın 3 yıl kadar önce İstanbul’da yaptığı sunumunun ardından kendi ağzından duydum “FedCoin” kod adlı bir coin’in üzerinde çalışıldığını. Hileman de New York Fed’e danışmanlık vermiş o dönemde.
- Altına endeksli para yapıldığında, dijital, daha doğrusu hesap verilebilir, şeffaf şekilde yapılması lazım. Tam olarak elindeki altına karşılık bastığını nereden bileceğiz? Nasıl denetlenecek bu? Zaten şu anda bile, altın fiyatının kağıt parayı sonsuz miktarda basan eller tarafından manipüle edilmediğini nereden biliyoruz?
Başka da gerekçeler sıralayabilirim ama yeterlidir sanırım, zaten en önemli gerekçe en baştaki: Altına endeksli para yapmak tüm dünyanın sorumluluğunu almayı gerektirir. Fed veya Amerikan devleti olarak, ekonomik kararlarını merkezden veriyorken, sınırsız para basabiliyorken ve tüm dünya milletlerinin parası onun parasına endeksli iken, şimdi bunu niçin terk etsin? Bunun cevabını siz bana verin, verebiliyorsanız.
