Bu hafta yeni nesil merkeziyetsiz borsaları (CLOB) kıyaslayıp fırsatları değerlendirmeye çalışacağım. Global likidite ve risk metriklerini bu haftalık es geçiyorum.
Geçtiğimiz haftaki yazımda otomatik piyasa yapıcı (AMM) ve merkezi emir defteri (CLOB) sistemlerinin nasıl çalıştığından bahsetmiştim. Dolayısıyla bu hafta proje analizi kısmına yoğunluk vereceğim.
Neden bu kadar önemli?
İlk olarak, al-sat işlemleri kriptonun en temel fonksiyonlarından biri. Birçok kişi ve kurum al-sat için borsaları kullanıyor ve gerçek anlamda para kazanan kripto projeleri bu alanda çıkıyor.
İkincisi, belki de işlemlerde kolaylık, şeffaflık ve takip özelliği olsaydı FTX ve benzeri çöküşleri görmezdik. Varlıkların ve işlemlerin kanıtlandığı bir ortam daha fazla kullanıcı ve likidite anlamını taşıyor.
2021’de bolca katman-1 savaşı (L-1 wars) konuştuk. Solana mı Avalanche mı Luna mı yoksa yeni alternatifler mi? Ardından monolitik ve modüler blokzincir savaşları başladı. Solana mı Ethereum mu Celestia mı? Şimdilerde bu tartışmaların biraz daha küçük ölçeklisini ama kâr potansiyeli yüksek bir tartışmayı yaşıyoruz (clob wars).
Öncelikle Hyperliquid ve Binance kıyaslaması yapalım. Hyperliquid her geçen gün işlem hacmini ve gelirlerini artırıyor. Yeni özelliklerle, listelenen token’ların artmasıyla ve airdrop fırsatlarıyla bu trendi devam ettirmeye çalışacaklarını görüyoruz.
Peki Hyperliquid eğer onchain Binance ise acaba onchain Bybit, Coinbase, OKX hangileri olacak?
Mevcut verilerle ve proje mimarileriyle Hyperliquid çok üstün görünüyor. Yeni teknolojilerle, farklı mimariyle, teşviklerle daha iyi alternatifler çıkabilir mi bakalım.
Genel kıyaslama
Global kaynaklardan derlediğim bilgilerle bir kıyaslama yaptığımda alttaki görseli elde ediyoruz. Bu projelerin sayısını artırabiliriz ama altı-yedi projenin kıyaslama için yeterli olacağını düşünüyorum.
Örneğin Bullet (Zeta Markets – ZEX) bir Solana katman-2 projesi (network extension) gibi konumlanıyor. Bu durumda çok hızlı ve ucuz işlem sağlayabiliyor. Ancak Solana ağının güvenliği için SOL stake edenlere gelir sağlamadıkları için Solana ekibi bu yaklaşıma pek sıcak bakmıyor.
Solana ekibi bu sene içerisinde yapacakları geliştirmelerle hız ve ucuzluğu geliştireceklerini ve türev işlemlerdeki talebi karşılayacaklarını belirtiyor. Ama aynı Solana blokları içerisinde NFT veya memecoin al-sat yapanlarla türev işlem yapanlar işlem geçirmeye çalışırsa işlem ücretleri şişebilir. Bu durum Solana’nın ve genel amaçlı tüm katman-1 projelerinin çözmesi gereken bir problem olarak karşımıza çıkıyor.
Modüler taraftan bakanlar “Bu iş genel amaçlı blokzincirlerle olamaz” diyor. Bu durumda elde edilen gelir düşük olsa da “zaten modüler olmasaydık bu likidite buraya gelmeyecekti” şeklinde bir bakış açısı var.
Modüler tarafın bu savaşı kazanacağını düşünenler, veri erişilebilirliği başlığında Celestia, Avail, EigenLayer ve sıfır bilgi kanıtı başlığında Succinct gibi altyapı projelerine dair gelişmeleri yakından takip edebilir. Bu projeler yeterli talep oluşması durumunda kâr elde edebilir ve token tutan, stake eden kullanıcılarla bu kârı paylaşabilirler.
Birkaç önemli teknik özellik
Escape hatch: Merkezi işlem sıralayıcı eğer birinin işlemini geçirmezse veya varlıklarına el koymak isterse bu mekanizmanın çalışması gerekir. Bullet, Hibachi, GTE (MegaETH) bu yapıyı benimsiyor. Öte yandan katman-1 özellikli Hyperliquid, Kuru (Monad) gibi borsalar escape hatch yerine validatörlere güvenmeyi tercih ediyor.
Finalite: Bu kavram için artık işlemin geri döndürülemez hâle geldiği an diyebiliriz. Soft finalite, işlemin sıralayıcıdan geçtiği ana işaret eder. Hard finalite ise ana zincirdeki blokta işlemin kayıtlara geçtiği anı temsil eder. Soft finalite birçok platformda birkaç milisaniyeyken, hard finalite Solana’da birkaç saniye, Ethereum’da 13 dakikayı bulabiliyor. Türev işlemler için soft finalite, köprülerden varlık aktarırken hard finalite daha önemli şeklinde düşünebiliriz.
MegaETH: Kaito üzerinden verilere baktığımızda MegaETH projesinin Monad’a karşı büyük bir üstünlük kurduğunu görüyoruz. Bunu hem etkileşim hem de teknik kapasite anlamında başardıklarını görüyoruz. Monad da güçlü bir proje olsa dahi sürekli ertelenen mainnet ve türev işlemler başlığındaki nispeten zayıf metrikler onu geri planda bırakıyor.
MegaETH ekosistemindeki Avon, Valhalla, GTE gibi projeler güzel ürünler sunup gelir elde edecekler gibi görünüyor. Eğer bu konuda başarılı olabilirlerse onları destekleyenleri de ödüllendirme ihtimalleri yüksek diyebiliriz.
Alternatif olarak Lighter, Rise gibi Ethereum katman-2 projeleri veya Hibachi gibi gizliliği ön plana çıkaran (cüzdan bilgilerini saklama imkânı) projeler kısmen farklı yaklaşımlar deniyor. Katman-1 alternatifi olarak da Fogo projesini örnek gösterebiliriz.
Kazanan kim olacak?
CLOB savaşlarında yalnızca üstün teknolojiyle öne çıkmak yeterli olmayacak. Bu yarışı kazananlar, merkezi borsaların sunduğu derin likiditeyi, kullanıcı dostu arayüzü ve güçlü risk yönetimini sunanlar olacaktır. Örnek görselde Celestia kurucusu Nick’in Rise ve Hibachi’yi öne çıkardığını görüyoruz.
Bu alanda rekabet sert ve inovasyon baş döndürücü hızda. Hangi projelerin öne çıktığını görmek için X üzerindeki gelişmeleri ve Kaito, Cookie gibi platformlardaki verilere bakmak önemli. Son bir-iki haftada Hyperliquid’la GTE, Lighter, Bullet gibi projeler ön plana çıkıyor.
Ne yapmalı?
Öne çıkan projeler arasından kazananlar ve kaybedenler çıkacaktır. Soft finalitenin 200 ms altında olması, derin likidite ve kullanıcı dostu arayüz gibi metrikler belirleyici olacaktır.
Biz de kullanıcı olarak platformları deneyimleyebilir, puan mekanizmaları varsa üst sıraları zorlayabilir, fark ettiğimiz sorunları veya beğendiğimiz özellikleri ekiple ya da sosyal medyada paylaşarak fayda sağlayabiliriz.
Siz de yorumlarda hangi projeleri yakından takip ettiğinizi nedenleriyle birlikte yazarsanız araştırmalarımızı derinleştirebilir, bu sayede gelir üretme potansiyelimizi artırabiliriz.
