Bu hafta size, geçen hafta yazmış olduğum yazının devamı sayılabilecek, daha açıklayıcı bir yazı kaleme aldım. Bu sefer her şeyi daha açık ve seçik anlatmaya çalışacağım…
Geçen yazımda artık poker oyununun anlamsız hale geldiğini, bu nedenle de bugüne kadar bu oyunda masada olan Çin’in artık bu masadan kalkıp yeni bir oyun kuracağını, kendisinin iyi bildiği (bizde de okey olarak bilinen) mahjong’a geçeceğini ve Asya’nın ve başka bir çok dünya ülkesinin de bundan sonra bu oyunu kabul edebileceğini ifade etmiştim. Şimdi bu cümleyi açalım…
Birinci Husus: Poker Anlamsızlaştı Ne Demek?
Sadece poker değil, Wall Street denilen kumarhanede oynanan tüm oyunlar artık anlamsız hale geldi. Çünkü, kumarhane sahipleri, (Yani FED, yani Amerikan Merkez Bankası) içerideki oyuncuların bazılarının kazandığı, buna karşılık da bazılarının kaybetmesi gereken oyunlarda (poker gibi) birdenbire masadaki herkesin kazandığını ilan etti. Oysa ki olması gereken kaybedenlerin oyun dışına çıkması, yani iflas etmeleriydi.
Bunu nasıl yaptı, ilk olarak bono piyasası oyuncularının, ardından da borsada hisseleri alınıp satılan şirketlerin hepsinin kurtarılmasına karar verdi. Bu kurtarma işi için de, tarihte eşi benzeri görülmemiş bir para basma operasyonuna girişti.
Geçen yazımın başında bir çizim paylaşmıştım; orada, dünyada yapılan tüm üretime karşılık oluşan borç aynı grafik üzerinde gösterilmekteydi. Duruma bu şekilde, yani bu iki veri üst üste olacak şekilde baktığınızda ortaya çıkan resim çok net oluyor. Birileri karşılıksız para basma oyununu kumarhanenin bozuk ahlakıyla birleştirmiş ve ipin ucu kaçmış durumda. Hele şu son bir ayda yaşananlara baktığınızda, dolar denilen parayı basan ellerin artık kendi güçlerini sınırsız zannettikleri ve oyunun kurallarını tamamen ihlal edip, Tanrı rolüne soyundukları ortada.
Hani Adam Smith’in “invisible hand” (1) yani piyasanın o görünmez eli nerede? Şu anda yaşadığımız olaylar, görünmez değil, apaçık görünür bir elin, yani FED’in, Kapitalizmin tüm temel kurallarını hiçe sayarak piyasanın karar vericiliğine son verdiğini, ortalığı kazanan ve kaybedenin belli olmadığı saçma bir oyun alanına çevirdiğini görüyoruz. Batması gerekenlerin batırılmadığı, hatalı karar vermiş olanlar da dahil tüm oyuncuların kurtarıldığı bir dönem yaşıyoruz. Üstelik bu kurtarma operasyonunun sonunda, doğal sonuç olan kamunun her şeyin sahibi haline gelmesi prensibinin de çalıştırılıp (kapitalist yerine sosyalist bir devlete mi) nereye varılacağını kimse bilmiyor. Kalkıp bu kararların sorumluluğunu almak durumunda kalacak olan Amerikan Hükümeti faturayı yine vergi topladığı halkının sırtına yüklemeye kalkacak mı? Yoksa Kapitalizmi ve kapitalistleri ters köşe edip, bir tür post-modern sosyalist devlete mi dönüşecek? (Son günlerde MMT diye bir şey duyuyorsanız bu o demek)
İkinci Husus: Çin’in Okeye Geçmesi…
Çin devletinin bundan sonra, akıbeti meçhul olan dünya rezerv parası dolar yerine başka bir rezerv paraya geçmesi, mesela Bitcoin’e veya ona benzer bir kriptoparaya ya da blokzinciri esaslı bir sisteme geçmesi. Bu olay için okeye geçme metaforunu kullanmıştım.
Bugüne kadar ben ve pek çok dostum Bitcoin (BTC) için her zaman iki temel varsayım üzerinden hareket ettik:
- BTC temelde bir yatırım aracıdır, dolayısıyla dolara ve diğer yatırım araçlarına alternatiftir.
- BTC, devlet organları dışında bağımsız olarak geliştirildiği ve üretildiği için devletler son tahlilde bunu (ülkeler arası alış-verişlerde) kullanmaya sıcak bakmayacaktır.
Bu iki varsayımın da corona virüs salgını sonrasında gözden geçirilmesi gerektiği düşüncesindeydim, son haftalarda da bu gözden geçirmeyi yaptım ve sonucunda bir düzeltme yapmak istedim ve Çin’in bundan sonra bu yeni oyuna geçebileceği sonucuna vardım.
Birinci varsayım yıkıldı, zira hepimiz FED ve tüm dünya merkez bankaları sisteminde işleyen doların rezerv para olma özelliği tehlikeye düşerse bunun algısının BTC üzerinde alım etkisi yaratacağını düşünüyorduk. Bu nedenle de 2020 krizi olduğunda BTC 100,000 dolarlar seviyesine gelir deniliyordu. Ben de bu fikre itiraz etmiyor, hatta içten içe şüphelerimle birlikte bunun olabileceğine inanıyordum. Ancak herkesi uyarıyordum, BTC 100,000 dolar olduğunda, dolar da aynı para olmaktan çıkmış, alım gücü düşmüş olacaktır.
Evet, geçen ay alınan kararlar sonucunda birdenbire evlerinden çıkamaz olan 65 yaş üzeri neredeyse tüm tanıdıklarım beni arayıp nasıl Bitcoin alabileceklerini sordular. Hadiseleri duyuyor ve doların (ve özellikle de Türk Lirasının) akıbetinden endişe duyuyorlardı, o nedenle bankadaki paralarının bir kısmı ile BTC almayı düşünmüşlerdi. İşte dedim, BTC’nin uçuşa geçme senaryosu başlıyor… Tüm bunlarla beraber yine beklenen bir gelişme olan altına hücum da gerçekleşecek gibi oldu. Ancak bu defa da fiziksel altın bulunmaz hale geldi. Kağıt üzerinde “sanal” altına da kimse itibar etmedi haklı olarak.
Tüm bu gelişmelere karşın, birinci varsayım olan BTC’nin, doların dünyada gözden düşmesine paralel olarak yükseleceği varsayımı şu anda beklemeye aldım, zira varsayımımda hata olduğu ortaya çıktı. FED’in son hareketleri ile kumarhanedeki tüm oyuncular kurtarıldı ama bu durum doların rezerv statüsünü hemen alaşağı etmedi. Bunun idrak edilmesi zamanla olacak ama o zamana kadar doların arkasında ABD sürekli durmaya devam edeceğini belli etti. FED ve Amerikan Hazinesi geçen hafta birleştirildi!.
Yani orada bir kırılma yaşanmadı, FED adeta Amerikan devletini de Wall Street’le birlikte satın aldı, arkanda ben varım, sonsuz para basabilirim dedi. Tabii bu söylem çok uzun vadede ne anlama gelir, nereye kadar dolar sağlam kalır onu yaşayıp göreceğiz. Ama şu son hareketleriyle Amerikan Devleti, kapitalizmden uzaklaştı ve bilinmeyen sulara yelken açtı. Normal olanı, kurala göre davranış, borsadaki batık şirketlerin batmasına izin verilmesi olurdu. Artık kurala göre gitmiyor hiçbir şey.
Gelelim ikinci varsayıma. Devletler, BTC ve ona benzer başka blokzinciri paralarına bu saate kadar itibar eder gibi görünmüyordu. Mesela bu yılın başında bana birisi “dünya ticaretinde BTC kullanılabilir” deseydi, önce bunu ben sorgulardım. Çünkü fiat paraların ve altının bu fonksiyonda daha öncelikli olacağını düşünürdüm. Ama şimdi bu son gelişmelerle şu yeni ihtimaller belirdi:
- Amerika Birleşik Devletleri, krizin sorumlusu olarak gördüğü Çin’e bu salgını bahane ederek ağır bir fatura çıkarabilir. Bu da, Çin’in elindeki Amerikan devlet tahvillerinin silinmesi ile hatta daha da fazla yeni borç çıkarılması ile sonuçlanabilir. Bu durumu bir savaş ilanı olarak bile algılayabilir Çin. Ama savaşa girer mi bilemiyorum.
- Rusya, bu olaylarda ABD tarafında kalabilir.
- Çin de, eğer bu ihtimaller gerçekleşirse, dünyaya mal satmayı durdurmayacağı için, dünyanın ülkeleri de alım yapmayı kesmeyecekleri için, dolara alternatif bir ticaret parası olması için diğer ülkelerle, Avrupa ile mutabakat yapılabilir.
- Brexit’in bundan sonra İngiltere ile Avrupa’nın yollarını her anlamda ayırması anlamına geldiğini unutmayalım. Alternatif hareket olarak İngiltere ile Çin bu anlaşmayı yapabilir.
- Altın, dünya ticaretinde kullanılabilir ama, altının ticaretin evreleri içinde ülkeler arasında gidip gelmesi bundan sonra riskli sayılacaktır. Bunun yerine, altına endeksli blokzinciri token’ları da kullanılabilir. Ancak bu tür tüm hareketlerde bir market maker olması gerekir.
Eğer bu ihtimallerin birisi ya da birkaçı aynı anda gerçekleşirse, o zaman Çin pokere alternatif (yani dolara alternatif) yeni bir oyun kurabilir ve yeni bir okey masası (yani kriptoparaya dayalı bir yeni rezerv para sistemi) açıyorum diyebilir. Çin’in de 5000 yıllık geçmişi ve kültürü olan bir ülke olduğunu unutmayalım. Çin parası yuan’ın ismi Cengiz Han’ın torunu tarafından yapılan ilk kağıt para denemelerinden geliyor. Kubilay Han’ın ve oğullarının Çin’de kısa süren imparatorluk dönemine, Yuan Hanedanı denilir.
BTC neden bu rezerv para olabilir? Bunun için önemli nedenlerin başında bu kriptoparanın üretiminin %65’inden fazlasının Çinli madencilerce yapılması ve BTC madenciliğinin teknolojik üretiminde ASIC denilen ve ana kıta Çin yapımı çiplerin kullanılması ve BTC’nin yaygın olarak kabulü ve tanınırlığı gelir. Çin bu temel kriptoparayı sahiplenerek, kendi ticaretinin aracısı haline getirebilir. Tasarımının temelinde Amerikalı core programcıların olması şu ana kadar onları geriyordu, belki bu gerekçe ile bir BTC çatallanması yapıp oradan da ilerleyebilirler.
Son iki yazımda Çin’in dünya ticaretinde dolara alternatif bir rezerv para arayışına neden girebileceğini gerekçeleriyle anlatmaya çalıştım. Bu konudaki düşüncelerinizi bana Twitter hesabım (@Jetwell) üzerinden iletebilirsiniz.
(1): [Adam Smith (1723-1790), “Ekonomi biliminin babası”, ya da “Kapitalizm’in babası” diye bilinen İskoç felsefeci ve ekonomisttir. Dünyadaki ekonomi ve finans eğitimi verilen tüm okullarda “Ulusların Zenginliği” isimli kitabı okutulur. Smith, serbest piyasa ekonomisi kavramının mucididir, bu bağlamda, kapitalist sistemin temelinde yattığı kabul edilen serbest piyasanın kendi kendisini adeta “görünmeyen bir el” ile düzenlemekte olduğunu bu ünlü kitabında ifade etmiştir.]
