Bu haber geçen Cuma manşetlere düştü. Ben de bu haftalık yazımı bu konuda yazmaya karar verdim ve Bitcoin’in fiyatının nasıl manipüle ediliyor olabileceğine ilişkin yazımı haftaya erteledim.
Bu haber neden çok önemli? Çünkü ilk defa bir devlet kendi eliyle ve isteğiyle gayri merkezi bir borsa açıyor, hem de blokzinciri üzerinde işleyen gerçekten “decentralize” bir borsa. Önce, Venezuela hükümetinin neden böyle bir hareket yapmaya gerek duyduğunu anlayalım:
Dünyadaki hemen hemen tüm ülke borsaları ve para sistemleri aynı merkezi sistemin bir parçası şu anda. Nasıl ki fiat paraların basımı, dağıtımı ve kontrolü merkezdeki bir grup bankanın denetiminde işlemekte, borsalarda yapılan bono ve tahvil satışı gibi işler, şirket hisselerinin el değiştirmesi ve ikincil pazarlar oluşturulması da hep benzer kurumların denetiminde ve sorumluluğunda gelişmiş bugüne kadar.
Bunun yararları olduğu çok açık: Eğer bir ülke kurulu merkezi düzene uyumlu bir şekilde borsalarını regüle etmiş, finansal kurumlarını inşa etmişse, o zaman ırmağın suyundan da yararlanması kolaylaşıyor ve ülkeye yatırım bu kanallardan akıyor. Yani, bir ülkeye sermaye girmesi demek, çoğunlukla borsalarda yapılan bono ve tahvil alım satım işlemleri ile yerli şirketlerin dışarıdan dövizle borçlanabilmesi demek. Ancak zararları da olduğu gerek Venzuela örneğinde gerekse de bizim ülkemizin şu anda geçmekte olduğu finansal darboğazda görülebiliyor. Para muslukları merkezi olarak açılabildiği gibi kısılabiliyor da.
Venezuela şu anda politik nedenlerden ABD’nin yaptırım uyguladığı ülkelerden birisi. Bu yaptırımların ve başka yapısal sorunların neticesinde petrol zengini olduğu halde şu anda halkı yoksulluk sınırında. Venezuela dünyanın bilinen ve ispat edilmiş petrol rezervleri açısından 302 milyar varil ile dünyanın BİR numaralı petrol üreticisi ülkesi, bunu bir hatırlayalım. Nasıl oluyor da bu ülke bu durumda, insan çok merak ediyor.
İşte Venezuela hükümeti, petrolünün dolarla fatura edilmesinin ve serbest piyasada satışının yasaklanması sonucunda mecbur kaldığı için enteresan yöntemlere başvuruyor. Hatırlayacaksınız, 2018 yılının başlarında bu ülke Petro isimli kendi petrolüne endeksli bir kripto para çıkarttığını ilan etmişti. Ancak 2018 yılının ortalarında yapılan araştırmalar bile Petro’nun bir para birimi olarak vatandaşlarca kullanılmadığını göstermişti.
Yeni çıkan bu yeni borsa haberi ise Petro adlı bir kripto para çıkarmaya kıyasla çok daha derin bir çalışmayı ortaya çıkarıyor.
Venezuela’nın BDVE isimli gayri merkezi borsası, çıkan basın haberlerine göre aracısız bir şekilde kullanıcıların bir Android uygulama indirmek suretiyle her türden bono-tahvil alım-satımını, hisse senedi alış-verişini ve hemen tüm borsa işlemlerini yapabilecekleri bir platform. Ayrıca indirdiğiniz uygulama birincil pazara, ikincil pazara ve bir de futures pazarına erişim imkanı veriyor. Yani hem kendiniz birinci elden bono, hisse senedi alabiliyorsunuz, hem de ikinci el olarak başkalarından bunları satın alabiliyorsunuz, ya da satabiliyorsunuz. Platform şu anda faal ve 90 günlük bir deneme süresi sonunda da devam ettirilip ettirilmeyeceğine karar verilecek. Bu kararı verecek olan Venezuela’nın SPK’sı olan SUNAVAL kuruluşu.
BDVE Bir DeFi Borsası mı?
Okuduğum haberlerin bir kısmında, BDVE’nin bir DeFi borsası olduğunu yazılmış. Yani online decentralized finans borsası Uniswap gibi! Bu haberi yapanlar, şu anda DeFi konusunun çok popüler olmasından yararlanmak istemişler sanıyorum. Aslında Venezuela’nın duyurduğu borsa, Uniswap gibi bir DeFi borsası olmanın çok ama çok ötesinde: Klasik borsada aracı kurumlar vasıtasıyla satın alabildiğiniz tüm yatırım araçları artık BDVE üzerinden hem fiat hem de ETH ve BTC gibi kripto paralar aracılığıyla alınabilecek. BDVE sitesinde yayınlanan bir de kullanım kılavuzu mevcut. İspanyolca olan bu kılavuzu google yardımıyla İngilizceye çevirdim.
Kılavuzun içinde yer alan madde 46, borsaya tabi olacak asset yani varlık türlerini de sıralamış:
– döviz derivatifleri: bunlar çoğunlukla “exchange rate swap”ları oluyormuş,
– her tür emtia: bunlara örnek olarak metaller, madenler, canlı hayvan, tarım ürünleri verilmiş,
– her tür emlak varlığı : her tür yapıyla alakalı menkul ve gayri menkuller, makineler ve kontratlar,
– ve ETF’ler de dahil olmak üzere her türden şirket hisse senetleri,
– SUNAVAL’in izin verdiği her tür bonolar ve tahviller.
Çok enteresan! Beni şaşırtan, bu kılavuzda klasik borsalarda yer alan ISIN kodları olmaması ve geçiş için bir stable coin tanımlanmamış olması oldu. Yani, muhtemelen bizim gibi dünya borsalarına entegre ülkeler aynı işe kalkışsalar, sistemlerine koymak isteyecekleri şeyler burada yok. Doğrudan doğruya gayri merkezi bir borsa nasıl olması gerekirse BDVE öyle tasarlanmış. Var olan aracı kurumları korumaya ya da onlara bir yer bulmaya çalışmamışlar, gerçek bir gayri merkezi borsa tanımlanmış kılavuzda.
Bakın örneğin, kılavuzdaki Madde 48 ne diyor:
BDVE, gayri merkezi bir pazar yeridir. Menkul ve gayri menkullerin efektif transferi peer-to-peer (p2p) yani eşten eşe olarak, aracısız olarak ve aynı isimli akıllı kontrat aracılığıyla yapılır. Bu kontrat bir “clearing house” gibi çalışır.
Benim kullanım kılavuzundan okuduğumda gördüğüm, tam anlamıyla blokzinciri üzerinde çalışan bir borsa inşa edildiği. Bu nedenle, eğer bu platform gerçekten çalıştırılıp, sorunsuz bir şekilde kullanıma alınırsa, DeFi devriminden çok daha büyük bir devrim başarılmış olacaktır.
Ethereum Üzerinde mi Kurulu?
Kullanım kılavuzunda platform adı belirtilmemiş, ancak geleneksel varlıkların tokınlaştırılması için kullanılan ERC-223 ve ERC-721 standartları bize bu gayri merkezi borsanın Ethereum üzerinde kurulu olduğunu anlatıyor. Kılavuzun başında, izleme için ve bir hack atağı olduğunda kullanılacak master key tarzı kontratların tarifi yapılmış. Buradan anlıyoruz ki, Venezuela’nın SUNAVAL veya benzeri izleme kuruluşları, kamusal bir blokzinciri üzerine kurulu olan BDVE borsası üzerinde izleme ve gerekirse müdahale hakkına sahip. Yine fikrimi belirteyim, bu örnekte gördüğümüz izleme araçları olsa bile, bizimki gibi ülkelerde bu tür bir borsanın kamusal ve açık Ethereum platformu üzerinde inşa edilmesine şu anda izin verilebileceğini sanmıyorum. Olsa olsa “private” dediğimiz ve aslında blokzinciri olmayan kapalı DLT benzeri yapılar üzerinde işletmeyi düşüneceklerdir.
Türkiye Bu Konuda Ne Durumda?
Türkiye’ye şu anda Amerika kaynaklı bir yaptırım gündemde değil. Ancak, TL üzerinde dünya para merkezleri üzerinden yapılan baskılar mevcut. Borsa aracılığı benim uzmanlığım olmadığı için bu konuda size daha derin ve faydalı bilgiler veremiyorum, ancak bizim ülkemizin de finansal yatırımı halka yaygınlaştırmak için BDVE benzeri bir gayri merkezi blokzinciri borsası yapması çok iyi olurdu. Sanırım bizde bu tür bir gayri merkezi borsa yapılsa, o zaman insanlar e-devlet üzerinden başvurur ve işlemler oradan başlardı. Aracı kurumların şu ana kadar yapmış oldukları tüm yatırım ve çalışmaların gayri merkezi bir blokzinciri borsası kurulması durumunda boşa gideceği görülebilir. İşte bu nedenle de, Venezuela gibi bize de ülke olarak varlığımızı sorgulatan yaptırımlar konulmadığı sürece böyle bir kalkışmanın devlet eliyle yapılabileceğini hayal edemiyorum.
