Blokzincir token’ları, para birimleri, menkul kıymetler, mülkiyet, sadakat puanları gibi çok çeşitli konuda az bulunan varlıkları temsil edebilir. Token’lar genellikle sabit bir kaynağa sahiptir veya şeffaf bir tedarik planını izler. Ayrıca, merkezi bir kuruluş olmadan taraflar arasında devredilebilir. Gelecekte her bir token’ın kendi sektöründe faaliyet gösterecek bir değer transfer aracı olacağı öngörülmektedir. Token ekonomisi de tamamen bunun üzerine kurulu bir bilim dalıdır.
Blokzincir token’ları hakkındaki literatür halen büyük ölçüde haber makalelerine, blog yazılarına ve sosyal medya kanallarındaki tartışmalara dayanmaktadır. Ancak tüm bunlar üzerinden yola çıkarak ortaya konulmuş sekiz maddelik deneysel bir token sınıflandırılması aşağıdaki gibidir:
Para birimi (Currency): Değer aktarımı ve servet depolama birimi olarak hareket eden token’lardır.
Eğer token’lar bir “currency” ise Paranın Miktar Teorisi uygulanabilir. Miktar Teorisine göre, para arzındaki artış er veya geç mutlaka fiyatlar genel düzeyini gösterir. “MV=PT” denklemi ile gösterilen bu ilişkiye göre para miktarı(arzı) (M) ile paranın dolaşım hızı yani ortalama el değiştirme (V) çarpımı malların ortalama fiyatı (P) ile para ile yapılan alışveriş(işlemler) (T) çarpımına eşittir. Bu hesaplama yöntemi, (T) süredeki işlemlerin değerinin, ekonomideki paranın miktarı (M) çarpı T süredeki para birimin el değiştirme sayısına (V) eşit olmalıdır.
T=MV
Yani eğer dolaşımda toplamda M kadar token var ise, her biri MV değerinde olmalıdır.
Örneğin, Bitcoin tamamen işlemsel (transactional) bir para birimidir. Bu nedenle, değeri Miktar Teorisini karşılamalıdır. Kısmen işlemsel para birimleri olarak hizmet eden tüm token’lar de bu denklemi karşılamalıdır.
Doğrulama Teşviki: “Konsensüs” ve veri tutarlılığını sağlama amacıyla dağıtılan token’lardır. Konsensüs algoritması, bir blokzincir ağının mutabakata varmak için kullandığı mekanizma olarak tanımlanabilir.
Kullanımın gelişmesi ve marketin büyümesi için, katılımcıların, kimlik bilgileri ve itibarı, değiştirilen varlıkların özellikleri ve sözleşme düzenlemeleri için sonuçları olan dış olaylar ve bilgiler dahil olmak üzere işlem özelliklerinin doğrulanması ve denetlenmesi gerekir. Blokzincirler dağıtılmış sistemler olarak oluşturulmuştur ve merkezi bir otoriteye dayanmamaktadır. Bu nedenle işlemlerin geçerliliği konusunda dağıtılmış node’lar fikir birliğine varmalıdır. İşte bu noktada konsensüs yani mutabakat algoritmaları devreye girmektedir. Protokol kurallarına uyulmasını sağlar ve tüm işlerin güvenilir şekilde gerçekleşmesini garanti eder ki bu sayede token’lar yalnızca bir kez harcanabilir olur. Bu doğrulamaya katkı sağlayan mekanizmalar ödül olarak token kazanabilirler. Bu da doğrulama için daha çok node’un sisteme katılmasını teşvik edecektir.
Kullanım Teşviki: Sisteme erişime izin veren veya platform kullanımını teşvik eden token’lardır.
Girişimler, şirketler veya topluluklar kolaylıkla token oluşturabilir ve bazı token’ları alıkoyarak kendisi ve yatırımcıları için değer yaratabilirler. Token’lar ne kadar yaygın kullanılırsa, o kadar değerleri artacaktır. Token’lar geliştiricileri, katkıda bulunanları, kullanıcıları ve yatırımcıları böylelikle teşvik eder ve projeye katkıda bulunmak isteyen herkese bu fırsatı vermiş olurlar.
Ayrıca, aktif kullanıcıları token’larla ödüllendirerek; kullanıcıları platformları daha sık kullanmaya teşvik etmek için token’lar kullanılabilir. Örneğin, bir mesajlaşma uygulaması, tokenını aktif kullanıcılarına kullanım hacimleriyle orantılı olarak dağıtmaktadır, böylece uygulamanın kullanımını teşvik eder.
Network Etkisini Hızlandırmak: Erken benimsemeyi teşvik edici token’lardır.
Bir platform ilk kez kullanıma başlandığında, genellikle çok az sayıda kullanıcıya erişebilir ve birkaç kullanım alanından ibarettir. Bu durum da ağ etkisinin sınırlı olması anlamına gelir. Yeni bir platform oluşturmanın en büyük zorluklarından biri, platform sınırlı ağ efektlerine sahip olduğunda daha çok kullanıcı çekebilmektir. Genelde en başarılı olan şirketler paydaşlar ile iş birliğini önemseyen çok taraflı platformlardır. Başarıları kritik olarak ağ etkisine bağlıdır.
Yeni bir platform ücretsiz hizmet sunarak veya büyük indirimler vererek erken benimseyenleri teşvik edebilir. Ancak, platform en erken aşamasındayken, ücretsiz hizmetler bile erken benimseyenler için çekici olmayabilir. Blokzincir token’ları, finansal avantajlar ve riskleri dağıtma yoluyla; platformların erken geliştiricilerini ve kullanıcılarını teşvik etmeleri için yeni bir yol sunar. Dağıtılan blokzincir token’ları ile erken geliştiriciler veya kullanıcılar ürünün ve topluluğun başarısından faydan sağlayabilirler. Böylelikle geliştiriciler ve kullanıcılar, ilk kurulan taban küçük olsa bile platform için ürün geliştirmeye istekli olabilirler. Örneğin, Bitcoin’i erken benimseyenler, Bitcoin’i başarıdan büyük ölçüde faydalanmış çok düşük ücretlere Bitcoin sahibi olmuşlardır.
Yönetişim Aracı: Spam göndermeyi önlemek veya platformun geliştirilmesine katılma hakları sağlamak amacıyla geliştirilmiş token’lardır.
İnsanlar, kendi toplulukları üzerinde, Ethereum’un veya başka bir temel blokzincirin küresel yönetiminden ayrı olarak yönetişim isteyebilirler. Bu alt yönetişim için bir token gereklidir. Token topluluk yönetiminde güvenliği sağlar. Herkes Ether kullanarak bir token satın alabilir ancak, daha fazla miktarda token bulunduran kişi topluluğun yönetimini bulundurduğu token oranında etkileyebilir. Bu iyi bir şeydir çünkü fazla miktarda token tutmak için satın alma gerçekleşirken fiyat da önemli ölçüde yükselecektir. Diğer taraftan token sahibi elindeki token’lar ile topluluğun aleyhine bir şeye oylama yapar ise sahip olduğu tokenin değeri düşeceğinden bunu yapmak istemeyecektir. Bu durum da yönetişimde tarafların söz sahibi olmasını adaletli hale getirir.
Varlık Sahipliğinin Temsili: Varlığa dayalı mülkiyet haklarını temsil eden token’lardır.
Konuya çok güzel bir örnek olarak, vizyoner bir yatırımcı olan Bradley Rotter Rivetz şöyle demiştir: “Gelecekte tokenize edilebilecek her şey tokenize edilecek. Empire State Building ‘de bir gün tokenize edilecek ve ben onun %1’ini alacağım ve kira gelirlerim cüzdanıma yatacak.”
Varlıkların mülkiyet haklarının tokenleştirilmesi ile varlıklar üzerinde çok küçük paylarda dahi hak sahibi olabilmeye imkan tanımaktadır.
Kar Paylaşımı: Temettü, yani elde edilen dönemlik karın token sahiplerine kazandırılmasını amacı taşıyan token’lardır.
Kripto token fiyatlarında görülen oynaklığın başlıca nedeni, sadece bir değişim aracı olarak kullanıldıklarında değerleri ile endeksli hiçbir şeyin var olmamasıdır. Ancak girişimler kar paylaşımında bulunmak için token’ları kullanmaktadır. Projeler, token satışları yoluyla sürekli gelişimlerini finanse edebilir ve başarılarını token’lar aracılığıyla tokena sahip olan topluluk, ürün geliştiricileri ve ekibi ile paylaşabilir.
Fonlama Aracı: Geliştiricileri veya topluluğu finanse etmek için bir token satışından elde edilen gelir kullanılabilir. Girişimciler blokzincir token’ları aracılığı ile doğrudan ve kolaylıkla dünya çapındaki yatırımcılardan fon toplayabilirler.
Ethereum bu konudaki en iyi örneklerden biridir. Ethereum projesi, Ethereum Vakfı tarafından yönetilmiştir. ICO aracılığıyla, Ethereum Vakfı, Ethereum projesinin gelişimini finanse etmek için önemli miktarda para toplamış ve Ethereum Vakfı büyük miktarda Ether’i korumuştur. Böylelikle ICO aracılığıyla para toplayarak ve Eter tutarak, Ethereum projesinin yarattığı değerin bir kısmını elinde tutabilmiştir. Bu durum da finansal bağımsızlığını korumasına ve Ethereum projesinin sürekli gelişimini desteklemek için yeterli kaynağa sahip olabilmesine imkan tanımıştır.
Sonuç
Blokzincir çalışmaları halen yolun çok başındadır. Bu nedenle bazı token modellerinin başarısız olması normal kabul edilir. Ancak toplulukların kararlarını ve ekonomilerini yönetmelerine izin veren token modellerinin temeli değerli ve güçlü fikirlere dayanmaktadır. Aynı zamanda büyük bir yenilik olarak; bir topluluğun, açık sistemlerin gelişmesine olanak sağlayacak şekilde bir araya getirilmesine olanak sağlarlar.
Referanslar:
Chen, Y., 2017, “Blockchain Tokens and the Potential Democratization of Entrepreneurship and
Innovation”. Business Horizons, Forthcoming; Stevens Institute of Technology School of Business Research Paper.
Conley, John P. , 2017, ”Blockchain and the Economics of Crypto-tokens and Initial Coin Offerings”, Vanderbilt University Department of Economics Working Papers, VUECON-17-00008.
Oliveria, L., 2018, “To Token or not to Token: Tools for Understanding Blockchain Tokens” University of Zurich
