Tarih boyunca bir ülke sağlam yani verimli maddi üretim yapıyorsa sağlam ya da üretimi sınırlı para talep eder. Zamanla ülkede sosyal ilişkiler bozulmaya ve üretim düşmeye başlayınca çare olarak karşılıksız para basılır. Bir başka deyişle paranın sınırı ortadan kaldırılır. Para sınırsız hale getirilir.
Örneğin kuruluş devrinde Roma’da %100 altın ve gümüş dinarus vardı. İmparatorluğun çöküş döneminde ise paranın içinde ki gümüş oranı sürekli düşürüldü. Bir başka deyişle aynı miktar gümüş ile çok daha fazla para basıldı. Grafikte net biçimde görebilirsiniz.
Aynı durum Çin’de defalarca yaşandı ya da bizde Osmanlı’da gümüş para ‘Akçe’nin başına geldi. Duraklama Devrinin başlamasından hemen önce 1586’da Osmanlı bir günde paranın içindeki gümüş miktarını %44 azalttı. (1) Yani bugünkü tabirle devalüasyon yaptı.
Bozulan maddi üretim, artan sosyal ve askeri harcamalar sonucu paranın sınırını kaldırma yani altın ve gümüş ile bağını koparma tüm Dünya İmparatorlukları’nın başvurduğu bir son çare olmuştur. Çoğumuz farkında olmasak da bu durum ABD’nin de başına geldi.
1.Dünya Savaşı öncesinde tüm dünya para birimleri %100 altın karşılığı basılmak zorundaydı. ABD 1914 itibariyle önce bu oranı %40’a düşürdü. 1944’te oranı kaldırdı ancak $’ın altına mecburi dönüşümünü sürdürdü. 1971’de ise $ ve altın bağını tamamen kopardı ve $’ı tam bir sınırsız para haline getirdi. ABD Yıllar içinde üretici ve ihracatçı konumunu kaybetti. Dış ticareti sürekli açık vermeye başladı. Sosyal ve askeri harcamalar inanılmaz boyutlarda arttı. Sonuçta 2008 Krizi’nde tüm mali sistem batınca, ABD 200 yıllık tarihinde ürettiği merkez bankası parasının tam 8 katını basarak son 14 yılda piyasaya sürmek zorunda kaldı.
Yine tarihe baktığımızda büyük oranda sınırsız para basmanın enflasyona yol açtığını ve sonuçta sınırlı paralara geri dönüş yaşandığını görüyoruz. Günümüzde bu geri dönüşte bir ülkenin çok kritik rolü olacak: Suudi Arabistan.
ABD 1971’de $ ve altının bağını kopardıktan sonra $’a bir kullanım alanı bulmak zorundaydı. 1974’te ABD Hazine Bakanı William Simon, Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’a gelerek ülkenin Petrol Bakanı Ahmed Zeki Yamani ile çok önemli bir anlaşma yaptı. Buna göre ABD, Suudilerden çok büyük miktarlarda petrol satın alacak, Riyad hükümeti ise elde ettiği $’ları başta ABD Hazine Bonoları olmak üzere çeşitli Amerikan menkul kıymet ve şirketlerine yatıracaktı. Ayrıca ABD, Suudi Arabistan’a son teknoloji Amerikan silahlarını da satacaktı. Bu anlaşma ile dünyada petrol ticareti artık sadece $ üzerinden gerçekleştirilecekti. Kurulan bu sınırsız dolar düzenine Petro-Dolar Sistemi adı verildi.
Amerika o tarihten sonra petrol ticaretini $ dışında bir para birimi ile yapmaya kalkışan İran, Irak ve Libya gibi ülkeleri feci şekilde cezalandırdı. Ancak cezalar her ülke için caydırıcı olmadı. Nüfusu, geniş toprakları ve sürekli artan maddi üretim gücü ile Çin ABD’nin devamlı karşılıksız $ basması nedeni ile yeni bir arayışa girdi.
‘Kızıl Dev’ olarak da adlandırılan Pekin yönetimi öncelikle ülkenin altın üretimini arttırdı. Çin, 2007 Yılı itibariyle 101 yıldır dünyanın en büyük altın madencisi olan Güney Afrika’yı geride bırakarak en çok altın çıkaran ülke haline geldi. (2) 2021’de Çin’in yıllık altın üretimi 332 tona ulaştı. (3) Pekin rezervlerini de arttırdı. 2022’nin Son aylarında yaklaşık 60 ton altın satın alan Çin Merkez Bankası rezervlerini 2010 tona yükseltti. (4)
Çin’in ABD ve Petro-Dolar sistemine karşı en önemli hamlesi ise 2018 yılı Mart ayında gerçekleşti. Pekin o tarihte kendi para birimi yuan cinsi bir petrol futures kontratı çıkardı. Buna göre Çin artık petrol satın aldığında ödemeyi $ yerine yuan ile yapabilecekti. Ve en önemlisi Pekin petrol satan ülkelere elde ettikleri yuanları Şangay Altın Borsası’nda altına çevirme garantisi verdi. Yani Amerika’nın 1971’de kopardığı altın bağını 47 yıl sonra Çin tekrar kurmuş oldu.
Pekin yönetimi, Petro-Dolar Sistemini kırmak için gerekli atlyapıyı kurmuştu ancak Petro-Yuan denilen bu yeni yapının kullanılması da gerekliydi. Bu amaçla Çin tıpkı ABD’nin zamanında yaptığı gibi dünyanın en büyük petrol üreticilerinden yani Suudi Arabistan’ı hedefliyor. Petro-Doları tam da kurulduğu yerde yıkamayı amaçlıyorlar.
Çin Devlet Başkanı Xi Jinping Aralık ayında Suudi Arabistan’ı ziyaret etti. Xi, 9 Aralık’ta Riyad’da tarihte ilk kez düzenlenen Körfez İşbirliği Teşkilatı (GCC) – Çin Zirvesi’ne katıldı. 2004 Yılında GCC ve Çin arasında bir serbest ticaret anlaşması yapılması için görüşmeler başlamış ancak 2009 yılında Suudi Arabistan ve Katar arasında problemler çıkması nedeniyle müzakereler yarıda kalmıştı. Zirvede söz konusu görüşmeler yeniden ele alındı. Ayrıca Pekin, Suudi Arabistan için 50 milyar $’lık bir yatırım paketi açıkladı. (5)
Suudiler artık çok kritik bir dönüm noktasında. Yakın gelecekte dünyada petrolün rolünün çok çok azalması hatta tamamen bitmesi bekleniyor. Bu durumda Riyad, petrol dışındaki sektörlerde de üretim yapmak amacıyla ‘Vizyon 2030’ ismini verdiği bir girişim başlattı. Aslında Suudiler daha Petro-Dolar Sistemi kurulurken ABD’den ülkelerinde sanayi kurulması için yardım talep etti. Elbette Amerika ipe un serdi ve Suudilere başka alanlarda üretim yapma izni vermedi. Suudi Arabistan, Çin ile işbirliği yaptığında kendi sanayi altyapısını kurma ve yüksek teknolojilerde iş birliği fırsatı elde etmeyi umuyor. Suudiler işte bu imkanlar karşılığında petrol ticaretini yuan ile yapma konusunda adım da atabilir. Bu konuda görüşmelerin çoktan başladığına dair haberler medyaya sızmaya başladı bile. (6)
Üstelik Suudi Arabistan, peşinden tüm Körfez Ülkelerini de yuan ile petrol ticaretine sürükleyebilir. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Suudi Arabistan’ın birden bire Türkiye’ye iyi davranmaya başlamalarının ardında da Körfez’in ABD’den uzaklaşma politikasının pay sahibi olduğunu düşünebiliriz.
Unutmayalım, Çin’in altına bağlı yuan projesinin blockchain ayağı da var. Çin mevcut para birimi ‘kağıt yuan’ı merkezi bir blokzincir üzerine taşıyarak ‘dijital yuan’ haline getiriyor. Böylece ABD dahil kimsenin teknik olarak kapatamayacağı bir küresel para sistemine kavuşacak. Kızıl Dev, Petro-Yuan ile Körfez Ülkeleri’ni de blokzincire yakınlaştıracaktır. Ancak bu yakınlaşma en azından başlangıçta daha çok merkezi sistemler yönünde olabilir. BAE, Merkeziyetsiz oluşumlara da serbestlik tanımasıyla burada istisna teşkil edecektir.
Tüm bu gelişmeler karşısında ABD ne yapabilir? Şu anda bu düşünceye çok uzaklar ama tek çıkış yolları yeni dönemde altın ve gümüşün yanında bir sınırlı para alternatifi olarak ortaya çıkan Bitcoin. Aksi halde bir de bakmışlar Suudi petrol devi Aramco Bitcoin madenciliğine de başlamış. Bir başka yazıda da bu ilginç konuyu ele alalım…
Kaynaklar:
(1) https://kabafii.com/osmanlinin-kurulusunda-para-ve-vergi-3665
(2) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Gold_mining_in_China
(3) https://www.gold.org/goldhub/data/gold-production-by-country
