Genelleme için bir örnek
Bir ülkenin ulusal parasının değeri ile rekabet gücü arasında nasıl bir ilişki olabilir? Bunu bir örnekle inceleyelim.
Tek işi gömlek üretmek olan bir ülke düşünün. Yerli pamuktan yine o ülkedeki fabrikalarda iplik yapılıyor: Kumaş üretimi ve gömlek dikimi de yerel olarak yapılıyor. Yatırım malları ve dolaylı etkilerden kaynaklı 100 birim maliyetin içinde yüzde 15 ithal girdi var. İşgücü yeterince var, eğitim düzeyi ve hareketliliği düşük. Ülkenin gömlek üretim kapasitesi mevcudun birkaç kat üstünde ve gömlekleri dünyada beğenilse de rakip ülkelerden kayda değer bir farkı yok.
Gömlek ülkesinde ulusal para birimi dünyadaki diğer paralara karşı yüzde 100 değer kaybederek 1.50’den 3.00’e düşüyor. Yani 1 dünya parası önceden 1.5 ulusal para alırken şimdi 3 alıyor. Gömlek işinde ne oluyor?
Üretim maliyeti ulusal para cinsinden ithal paydan dolayı yüzde 15 artıyor. Gömlek artık 115’e mal oluyor ama kur 3’e çıktığı için yaklaşık 38 dünya parası ediyor maliyet. Kurdaki değer kaybı öncesi 66 dünya parası maliyet olduğunu hesaplarsak ciddi bir fark var.
Gömlekler 66 dünya parasına üretilirken satış fiyatları 100 dünya parasıysa ve 1 milyon gömlek üretiliyorsa, ülkenin ihracat geliri 100 milyon gömlek parasıdır. Değer kaybı sonrası ne olur?
Eğer ihracat fiyatı değişmezse ve satış miktarı artmazsa ihracat geliri değişmez. Fakat ihracat gelirinin ülke içinde dağılımı değişir. İthal girdisiyle fiyatlanan maliyet unsurları (enflasyon etkilerini göz ardı ederek) aynı gelirde kalırlar. Ulusal para cinsinden maliyetin içine giren başta emek olmak üzere diğer unsurlar dünya parası cinsinden kayba uğrarlar. Gömlek üretim işinin ulusal para cinsinden karlılığı ithal girdi kadar düşer fakat geriye kalan yüzde 85 maliyetin avantajıyla dünya parası cinsinden geliri artar.
Özetle ulusal paranın değer kaybı, ülke içindeki dünya parası cinsinden gelir dağılımını değiştirmekle kalmıştır.
Bunun üzerine gömlek üretimi 2 katına çıkartılır. İthal girdi sağlayanların işi de aynı şekilde büyür. Ülkede istihdam da 1.5 kat artar. Düz çalışanların daha az, kalifiye çalışanların daha çok olmak üzere gelir düzeyi yükselir. Gömlek şirketi kârını arttırır. Ülkenin döviz girişi 200 milyon dünya parasına çıkar, ithal payını düşünce 85’den 170’e bir yükseliş olmuştur.
Bu aşamada artan üretim, düşük ithalat payı sayesinde ulusal paranın değer kaybından ülkeye giren dövizi artırmayı sağlamıştır. İstihdam da artmış ama çalışanların dünya parasıyla alım gücü genelde düşmüştür. Kalifiye işçiler, sermaye ve ithalatçılar avantaj sağlamışlardır.
Bir sonraki aşamada artan refah ithal talebini arttırır ve nihayetinde ithal girdi payı yüzde 15’ten yüzde 50’ye çıkar. Diğer her şey sabit kalarak gömlek işinden kazanılan dünya parasının yarısı artık dışarıya harcanmaktadır. Ülkenin döviz dengesi en başa döner. Sermayenin dünya parası cinsinden kazancı azalır ama iç dengeler ve artan istihdam önceki gibi sürdürülür.
Bu arada komşu ülke bu işe girmeye karar vermiş ve 2 milyon gömlek kapasitesiyle pazara girmiştir. Küresel gömlek fiyatları birim başına 100 dünya parasından 50’ye düşer.
Gömlek ülkesi durumdan oldukça kötü etkilenir. 38 dünya parasına üretip 100’e sattığı gömlekleri artık 50’ye satacaktır. Sermayenin karı oldukça düşer. Brüt döviz girişi de artan üretime rağmen en baştaki düzeye geriler. Fakat ithalat payı arttığı için net döviz girişi başlangıç düzeyinin de altına gelmiştir.
Bu arada kalifiye işçilerin bir kısmı da komşu ülkeden gelen daha iyi teklifi kabul edip gittiklerinden üretim kalitesinde aksama olmaktadır.
Kur düzeyi ile döviz girişi ilişkisine üretim açısından bakınca, nihai sonucu üretimdeki ithal girdi, üretim kapasitesi, küresel talep, küresel rekabet, üretim adedi ve üretim fiyatı arasındaki dinamik denge belirliyor. Denklemin bu örnekte olmayan finansman ve finansmanın maliyeti kısmı da var. Denklemde ülkedeki diğer faaliyetlerinin bu durumla etkileşiminin etkisi de var. Kısacası ulusal paranın değer kaybının döviz girişi üzerine pozitif etkisi kısa dönemde görülmekle birlikte sonraki aşamalardaki etkiyi en baştan öngörmek düşük olasılıklı tahminde kalmaktadır.
