Bu yazımda, öbürleştirme diye adlandırdığım bir olguyu sizlere anlatacağım. Bu tüm dünyada birçok ülkede dev bir sorun haline geldiği hâlde pek fark edilmeyen bir olgu ve tabii ülkemizde de tüm gücüyle faaliyette.
Siz kendi şehrinizde (mesela İstanbul) taksiye biniyorsunuz, taksi yerli, şoförü yerli, siz de Türk’sünüz ama ikinizin arasındaki ilişkiyi düzenleyen yabancı bir şirket. Bu yabancı şirket sizden zaten sokağınızda dolaşmakta olan lisans sahibi taksiyi sizinle buluşturmak karşılığında her ikinizden de esaslı komisyon kesiyor. Geçenlerde Uber’i kullanarak bir taksi çağırdım, yolculuk 240 liralık bir yere idi, indiğimde fark ettim ki Uber benden 240 liranın üzerine 30 TL, şoförden de seyahat bedelinin yüzde 11’ini yani 26,4 lirayı tahsil etmiş.
240 liralık yol için toplam 56 lira!
İnternetten yaptığım hızlı bir araştırma sonucunda Uber şirketinin Türkiye’de hizmet yetkisi olduğuna ama resmi olarak burada yerleşik olmayıp vergi de vermediğine kanaat getirdim: Bkz. aşağıdaki not. Tahsil edilen paraların da doğrudan şirketin California’daki bankasına gittiğini düşünüyorum. (Eğer bu konularda yanılıyorsam beni X.com üzerinden uyarabilirsiniz. Orada hesap ismim Jetwell.)
Şimdi Öbürleştirme ne demek onu açıklayayım:
Herhangi bir ülkede verilen bir hizmette, hizmeti alan ile veren arasına dijital olarak girerek hariçten komisyon alınmasına, bu sömürgeci soyguna Öbürleştirme adını verdim.
Yani, sadece Uber şirketine özgü bir durum değil bu. Dünyada bunun daha pek çok örneği var: Google, Facebook ve benzeri BigTech firmaları bunu onlarca yıldır yapıyorlar. Örneğin Türkiye’de tüm reklam pastasının en az yarısını bu iki firmanın yediğini düşünebilirsiniz. İkisinin de ülkemize yıllardır bir kuruş vergi ödemediğini biliyoruz. Ta 2015 yılında o zaman Google şirketinin ülke müdürü olan kişi tanıdığımdı, kendisine şirketinin Türkiye’den ne kadar ciro yaptığını sorduğumda, bana bunun şirketin gizli bilgisi olduğunu söylemişti. Sonra o sıralarda Google ile en çok işi yapan SEO şirketinin kurucusu olan eski öğrencimden bir ciro tahmini yapmasını rica ettim: “900 milyon dolardan az değildir” cevabını vermişti. (Sonradan bu rakamı Google’daki tanıdığımdan da kontrol ettiğimde, beni yalanlamadı.)
Yani 2015 yılında Türkiye’nin tüm televizyonlarında, tüm billboard’larında, gazetelerinde, radyolarında, sinemalarında yapılan tüm reklamların toplam cirosu 2,5 milyar dolar iken Google firması sadece online mecralardan 1 milyar dolara yakın para kazanıyordu ve bir kuruş vergi vermiyordu. Facebook o dönemde şimdikinden çok daha az ciro yapıyordu ama onun da o zamanlar cirosu tahminen 125 milyon dolarlardaydı.
Tüm Türkiye’nin toplam reklam harcamasının daha 2015 yılında yarısı kadar ciro yapan, üstelik bunu da kimsenin haberi olmadan yapan, ayrıca vergisiz kazanç elde eden bu uluslararası tekellerin acaba 2024 yılında Türkiye’deki sömürü ciroları ne boyuttadır?
Bizim şirketlerimizin yine bizim insanımıza pazarlanmasında aracılık yapıp bizi hariçten gelip soyup giden bu uluslararası tekeller sadece Türkiye’yi değil tüm dünya ülkelerini birer dijital sömürge haline getirdiler.
Şimdilerde ise kripto dünyası global olarak kazanç kapısı oldu malumunuz. Ülkemizde geçen sene yürürlüğe giren kripto yasası ile tüm yabancı borsaların yerleşik olması ve vergi mükellefi olmaları kuralı getirildi. Ondan önce, mesela Binance (global) şirketi kendi beyanları ile tüm dünyada en çok parayı ülkemizden kazanıyordu. Ve tabii bir kuruş vergi vermiyordu onlar da. Diğer yabancı borsalar da ülkemiz insanını komisyonlarla silkelerken yerli borsalarımız en azından kendi kazançlarının vergisini tıkır tıkır ödüyor ve hatta vergi rekortmenleri arasında yer alıyorlardı.
Modern sömürgecilik
Gördüğünüz gibi, Öbürleştirme ile yapılan yeni tür bir sömürgecilik. Bunun şimdi size daha pek çok örneğini vereceğim. Ardından da Öbürleştirmenin artık sadece dijital alanda kalmadığını anlatacağım.
- Başlıca öbürleştirme, Alphabet ve Meta şirketlerinin reklam araçları ile yapılıyor. Onların ardından gelen Hotels.com ve sahibi Expedia grup da tüm Türkiye turizminden esaslı bir haraç alıyor. Her otel rezervasyonu üzerinden yüzde 20-30’lar seviyesinde dijital sömürge komisyonu kesiyor bu firmalar. Bu grubun da ülkemizde vergi vermediğini sanıyorum.
- Online yemek alışverişleri için kullandığımız uygulamaların da belli başlıcası Türk şirketi görünümünde ama 2015 yılında yabancı Delivery Hero şirketine satılmıştı. En azından onlar vergi veriyorlardır.
- Ekonomik sömürünün bir başka türlüsü, bir başka tür Öbürleştirme, tüm dünyada gıda ve sağlıkta (hastane makineleri ve ilaç lisansları) yaşanmakta. Türkiye şu son dönemde gıda ürünlerinde dünyanın en yüksek fiyat artışına (enflasyonuna) sahip ülke sıfatını aldı. Çok yazık değil mi? Brezilya, Arjantin ve Hindistan gibi ülkeler ilaç konusunda kendi halklarını global tekellere yedirmiyorlar. Ama ne yazık ki ülkemizde de bu konuda bir hassasiyet yok. Dünya ilaç tekellerinden full lisans bedellerini ödeyerek pahalı ilaçları satın almayı ayrıcalıklı bir hak sanıyoruz. Çok hastanemiz var diye övünüyoruz ama içindeki makinelerin sarf malzemesine her yıl milyarlarca dolar ödüyoruz. Üstelik bu sarf malzemesi bir savaş durumunda kesildiği takdirde ne yapacağımız meçhul. Tüm bu makineler, kan ölçme cihazları, tomografi cihazları, hassas bin türlü makine çalışmaz hale gelecek. Üstelik, eski usuller de tıp fakültelerinde öğretilmiyor on yıllardır, öyle bir felakette basit bir kan sayımı bile yapamayacak durumda genç doktorlarımız.
- Gıdada yaşadığımız Öbürleştirme, buğday fiyatlarından, et fiyatlarına, yem ve gübreden patatese her şeye sirayet etmiş durumda. İthal et yiyoruz, ithal buğday tüketiyoruz. İthal ilaçlarla ithal yemlerle tavuklarımızı, hayvanlarımızı besliyoruz. GDO’lu mısır şurubu ile tüm gıdamızı ve içeceklerimizi kendimiz mahvediyoruz ve bunun için de yabancı tekellere senede milyarlar ödüyoruz.
- En acıklı ve acılı Öbürleştirme ise bankalar ve finans sistemi vasıtasıyla yaşanıyor. Duymuş olabilirsiniz, CDS primi diye bir şey var: Bu Türkiye’nin devleti ve şirketlerinin yabancı bankalardan aldığı döviz kredilerinde ödemek zorunda olduğu EK risk primi anlamına geliyor. Şu anda 2020’den beri azalmış seviyelerde olsa da 263,5 puanla yine de yüksek seyrediyor. 2022 yılında Türkiye’nin beş yıllık risk primi, yani beş yıllık CDS primi 885’i görmüştü. O dönemde, örneğin 15 Temmuz 2022 itibarıyla Hollanda’nın CDS primi 13, İngiltere’nin 18, Amerika Birleşik Devletleri’nin 20 olurken 2010 yılında iflasın eşiğine gelen komşu ülke Yunanistan’ın risk primi azami 180 olmuştu. (Kaynak:1)
Yani Türkiye’nin şirketleri ve devleti yabancı kaynaklı para bulmak istediğinde örneğin Hollanda’ya göre 20 kat fazla risk primi ödemek zorundaydı.
Peki bu globalist soygunu, bu feci emperyal oyunu nasıl bozarız? Öbürleştirmeden, sömürgecilerden yakamızı nasıl kurtarırız? Bir sonraki yazımda da bu konuyu ele alacağım.
Not: X yani Twitter’dan bulduğum 2023 tarihli bir haberde şöyle yazıyor: Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, Uber’in Türkiye’de hizmetine devam kararı aldı. 2014-19 arası hizmet veren UberXL ve UberTaksi ürünlerine ilişkin yapılan yargılama, UberTaksi’nin hukuka uygun bulunması ile sonuçlandı. Uber, UberTaksi ile Türkiye’de hizmet vermeye devam edecek.
