Kripto Teknolojisinde Yeni Dönem: Kripto Ver. 4.0

Kripto teknolojisinde yeni bir döneme geçişin başladığını görmekteyiz. Bu durumda kriptoda bile bazı oyuncuların (global olarak da yerel olarak da) legacy, yani yüzü eskimiş kalacaklarını görebiliriz. Zira, yepyeni bir oyun kuruluyor şu anda…

“Kripto versiyon 4.0” geliyor! Silikon Vadisinin kendileri de “legacy” kalan yatırımcıları, mesela a16z (Andreesseen-Horowitz) gibi risk sermayesi şirketleri bu yeni versiyonun gerisinde kalmamak için çok çaba sarfediyor. Silikon Vadisi yatırım şirketleri Facebook ve Google gibi Web2 oyuncularının ana yatırımcılarıydı. Ardından Web3 geldi, hatta bu ismi koyan da yine a16z ekibinden Chris Dixon oldu. Bir an evvel ismini koyup yerleri önceden kendileri kapmak istediler.

Ne var ki, onların Web3 diye isimlendirme yaptıkları ile, şu andan itibaren başlayan yeni dönem arasında da çok net bir fark var. Zira, bu yeni dönemin başlamasını Silikon Vadisi yatırımcıları tetiklemedi. Bu yeni dönemi tetikleyen FTX borsasının batışı oldu. Daha doğrusu, FTX borsasının batışının da sebebi olan ve daha derinde bir fay hattı kırılması gibi gerçekleşen global konjonktür değişikliği (bakınız Ref.1’deki yazım), kriptoda da Versiyon 4.0’a dolaylı olarak yol açtı. Dikkat Web3’ün bir sonraki versiyonu demiyorum Kripto sistemlerinin kendi teknolojisinde versiyon arttırmasından bahsediyorum. Lütfen ikisini birbirine karıştırmayalım. Ben Web4 geliyor demiyorum, Kripto Versiyon 4.0 yüklenmeye hazır diyorum.

Kripto Versiyon 4.0

Kripto teknolojilerinde ilk versiyon, yani Kripto 1.0 Bitcoin makalesi ile başladı. Ardından 2014’deki Mt. Gox hack’lenmesi ve çöküşü geldi. Bu çöküşün ne kadar büyük olduğunu anlamanız için, o zamanlarda dünyadaki TEK borsanın Tokyo’daki Mt. Gox olduğunu bilmeniz yeterli olacaktır. Tek borsa var ve içinden bitcoin’ler çalınıyor ve borsa kapanıyor. Olay bu kadar vahim.

Bunu takiben yeniden küllerinden doğan kriptoda 2015’de yenilik olarak çıkan Ethereum platformu, EVM ve akıllı kontratlar devri Kripto 2.0’ı getirdi. Bu noktada merkezi borsalar da dünya çapında, özellikle Çin tarafında yaygınlaştı, Asya’da yüksek sayıda kullanıcıyı kripto sahibi ve alım-satımcısı yaptı. İnovasyonlar o dönemde Asya borsalarından geldi. Sonra 2017 yılında müthiş bir token inşası ve yatırım çılgınlığı başladı. Tüm 2017 bu çılgınlık ile geçti. Türkiye de o yıl dünyanın yükselen yıldızlarından oldu, Avrupa’nın en büyük kripto yatırımcı kitlesinin ülkemizde oluştuğu görüldü. Sonra 2018 kripto çöküşü oldu. İşte bu çöküşü takiben yine teknoloji insanları kapalı kapılar ardında çalışmaya başladı. 2017’de sokaktan gelen yeni yatırımcıdan toplanan token paraları ile girişimciler yenilikçi şirketler oluşturmaya başladılar. Hatta bunların bazıları artık şirket bile değil DAO olarak kuruldu. Kasım 2018’de kurulan UniSwap de bunlardan birisiydi ve Kripto 3.0’ı işte bu merkeziyetsiz borsalar ve merkezi olmayan finansal araçlar tanımlıyordu. UniSwap ve Sushi gibi gıda ürünlerini kendine isim olarak seçen benzerlerinin, bir bahçeyi saran sarmaşık gibi ortalığı sarması 2019’de gerçekleşti: O yıl artık herkes token’ını bir DeFi borsasında swap yapmaktaydı. Bunu 2020’de NFT çılgınlığı takip etti. Bu arada farkettirmeden Luna ve FTX gibi merkezi finans benzeri faaliyet gösteren, yüksek faizl ve kredi veren yapılar oluştu. Bu yapılara gerçek teknoloji okuyucuları hiç itibar etmedi, ama gelişmekte olan ülkelerin fiat paralarından kazıklanan aç kripto yatırımcıları, ülkemizde ve tüm dünyada 2017’yi kaçıran ve kriptoyu bir kumar gibi algılayan insanlar bu defa da paralarını FTX ve Luna’ya kaptırdılar.

İşte 2022 yılının son çeyreği tarihte kriptonun (2014 ve 2018’den sonra) üçüncü çöküşü olarak anılacak. Demek ki, bunun ardından aynı 2019’daki UniSwap ve arkadaşları gibi, 2015’deki Ethereum ve arkadaşları gibi şimdi de yeni bir akım, yeni bir teknolojik atılım gelmekte.

2023’ün yeniliği olacak olan Kripto 4.0 da şu anda yola çıktı…

Yeni Kripto 4.0’ı Karakterize Eden Ne Olacak?

Gelin bunu bulmaya çalışalım. Adaylarımıza tek tek bakalım:

1– 8 trilyon dolarlık Blackrock fonunun CEO’su Larry Fink’in 1 Aralık 2022’de new York Dealbook Konferansında yaptığı konuşmanın videosunda 10:45 dakikadan itibaren söylediği “tokenization of securities” geliyor cümlesi ilginç mesela (Ref:2). Söylediği menkul kıymet varlıklarının token’laştırılması. Bu birinci adayım.

Bunu tercüme edeyim: Security tabiri, gayri menkul (taşınamayanlar) dışındaki menkul kıymetler, yani bir yerden bir yere taşınabilen varlıklar için kullanılır. Bunlar, şirket hisse senetleri, bonolar, tahviller ve sukuk gibi borç enstrümanlarıdır. Bunların token formuna çevrilmesinden bahsediyor Rockefeller’ın en büyük fonunun CEO’su! Kriptocu gençler şimdi de merkezi finansın ana enstrümanlarını çıtır çıtır yiyecekler demeye getiriyor, duyuyor musunuz?

Bu finansal enstrümanlara emtiayı, yani ticarete konu olan depolanabilir malları da ekleyebiliriz. Emtia örnekleri nedir? Petrol, gaz, kömür, buğday, pirinç, fındık, mısır, gübre… Bunların hepsi depolanabilir ve ölçümlenebilir ticari metalardır, eski dilde metalar anlamına gelen kelime olan emtiadırlar. Bu tabirin İngilizcesi de commodity’dir.

Bunu biraz daha genişletirseniz, yeni yapılan binaların ve sitelerin mülkiyetinin token’laştırılmasını da dahil edebilirsiniz. Bu taşınmaz varlıkların birden fazla kişi tarafından ortak satın alınması, kiralanması vb. islami finansta zaten yapılan uygulamalar. Murabaha, müşareke vb. gibi isimleri var. Bunları yakında daha iyi tanımamız, token dünyasına da tanıtmamız gerekecek. Zira Fink’in bahsettiği “security tokenization” İslam coğrafyasında bu araçların da token’laştırılması olacaktır. Bu islami araçlar zaten öz yapıları itibariyle token ve kripto dünyasına çok yakınlar.

2– İkinci adayım da DeFi 2.0. Merkezi borsalar, yakında düzenlemeler her ülkede birer birer çıktıkça devletlerle ve onların düzenleme kuruluşları ile barış içinde çalışacaklar. İşte tam da o sırada arka planda yeni ve disruptive, DeFi 2.0 devreye girecek.

İkinci nesil DeFi, merkezi yönetimler saklama lisansını hangi banka alacak gibi mühim konularla uğraşırken çaktırmadan başlayacak. Bu yeni DeFi’nin açılımı Decentralized Finance olmayacak, Deconstructed Finance olacak. Yani eski finansın yıkılıp yeniden yapılması (Rusya burada önemli bir rol üstlenecek gibi duruyor. Bkz: Ref.3) . Merkezi finans yapısı tamamen yıkılıp yerine merkeziyetsiz olarak yeni ve kamusal bir başka para sistemi kurulacak. Ve evet, tüm bu yeni kurulum hepimizin gözü önünde ve açıkça olacak. Bu ikinci nesil merkezsiz finans elimizdeki cep telefonları içine girecek ve gündelik ödemelerimize kadar işleyecek. Bunların da hazırlığı şu anda yapılıyor. Kripto 4.0 kavramını taşımak için bu da ikinci adayım. Gelelim üçüncü adayıma:

3– Bunlar olurken, oturmuş şirketler de gerçekçi token işleri yapmaya girişecekler. Enterprise token örnekleri çıkacak ve yukarıdaki ikinci maddede bahsettiğim DeFi 2.0 araçları üzerinde işleyecekler. Şirketler iş modellerini bu yeni nesil araçlar vasıtasıyla kripto cüzdanlar üzerinde çalıştıracaklar. Ticaret ve üretim hayatı biz bile farketmeden bu cüzdanlar üzerinde önce B2B olarak sonra da B2B2C olarak tüketicilerin hayatına girecek. Tüm bunlar yeni nesil “enterprise token” sistemleri olarak inşa edilecek.