Gelişmekte olan ülkelerin yeni finansal teknolojilere, blokzinciri ve kripto varlıklara yaklaşımları bu ülkelerin kalkınarak büyümelerinde ve geleceğin yeni finans düzeninde konumlarını belirlemede gelişmiş ülkelere kıyasla daha fazla önem taşıyabilmektedir; gelişmiş ülkeler mevcut ekonomik/politik güçlerini ve teknolojik liderliği korumaya çalışırken, geriden gelenler için doğru regülasyonlar ve teşvikler gelecekleri için önemli fırsatlar yaratabilir.
Birleşmiş Milletler’in ekonomisi gelişmekte olan ülkeler sınıfında yer alan Hindistan, küresel IT sektöründeki önemli rolüne rağmen geçtiğimiz aylarda kripto varlıkları her yönüyle kapsamlı yasaklamayı öngören bir kanun tasarısını gündeme getirdi ve tasarı onaylanmayı bekliyor. Morgan Stanley’in Türkiye’nin de içinde bulunduğu kırılgan beşli listesinde de yer alan Hindistan’ın bu yasaklayıcı yaklaşımı, kamu ve özel sektör işbirliğiyle blokzinciri ve kripto varlık teknolojisini destekleyecek bir düzenlemenin ülkeyi küresel finansal geleceğe çok daha iyi hazırlama fırsatını baltaladığı için eleştiriliyor. Bu anlamda Hindistan diğer gelişmekte olan ülkelerin de gelecekte nerede yer almak isteyip, nasıl bir vizyonla hareket edeceklerine dair bir örnek oluşturabilir.
Yönetimlerin kripto dünyasını teşvik etmelerinin, gelişmekte olan bir ülkenin geleceğini nasıl yukarı taşıyabileceğine dair geçtiğimiz günlerde yayınlanan bir yazıda anlatılanlar, aslında her gelişmekte olan ülkeye kendi dinamikleri çerçevesinde uygulandığında ne gibi fırsatlar olduğunu görmek ve ona göre uzun vadeli bir yol haritası çizmek açısından bir şablon gibi değerlendirilebilir.
Çalışmanın yazarı B.S. Srinivasan, Coindesk’in 2020’nin en etkili yirmi ismi arasında yer almış, Coinbase’de teknoloji direktörlüğü yapmış, kripto dünyasının tanınan isimlerinden. Yazısının ana teması kriptonun Hindistan ekonomisini geleceğe nasıl taşıyabileceği; sıralanan öneriler fikir ve hedef edinmek açısından hem politika yapıcılar hem de özel sektör için detaylıca açıklanmış. Özetle anlatılanlar şöyle:
Teknoloji Seti ve Kripto
Hindistan’da halihazırda IndiaStack denilen ödemelerden, kimlik/belge doğrulama, KYC, e-imza gibi yerel birçok API’ın oluşturduğu bir teknoloji seti (yığını) var; bu ortak yazılım platformu yönetimlere, işletmelere, startup’lara ve geliştiricilere güçlü bir dijital altyapı sunuyor. Setteki her API’ın ayrı bir sahibi var, bazıları özel bazıları kamu ama yerel ekonomi için oldukça güçlü ve kaliteli bir altyapı sağlıyorlar ve örn. UPI ödemeler uygulamasının yurtiçi /yurtdışında geniş kullanımı var.
Yazar, işte bu platform daha da geliştirilip bir “Kripto IndiaStack”e çevrilirse hem içeride hem dışarıda ciddi bir avantaj yakalanacağını söylüyor. Bu sete önce dijital rupi sonra kripto protokolleri entegre edilerek her mobil telefonun “sadece bir banka hesabına değil, gerçek bir Bloomberg terminaline dönüşüp”, her vatandaşın ulusal ve uluslararası işlemleri yapabilmesi ve kripto sermayesinin ülkeye gelmesiyle ülke ekonomisinin yapacağı atılıma dikkat çekiyor.
Yapılması Gerekenler
IndiaStack platformu merkez bankasının çıkaracağı dijital rupi için uygun bir katılım yeri, dolayısıyla buraya dijital rupiyi destekleyecek bir dijital cüzdan eklenmeli ki bunun için zaten yüzlerce bankayı bağlayan hazır bir uygulama (UPI) var bu sette. Bununla açık kaynak dijital cüzdanı çalıştıran bilgisayarlar arasında bir aracıya gerek kalmadan işlemler yapmak mümkün ki burada blokzincirinden, stablecoin örneklerinden tercihe göre nasıl yararlanılabileceği anlatılmış.
Daha sonra dijital cüzdana kripto varlıklar eklenmesi gerekiyor: Cüzdan sadece dijital rupiyi değil, zamanla kripto paraları ve varlıkları da destekleyecek şekilde API anahtarlarını ve özel anahtarları içermeli ki bunlar hem ulusal dijital parayla hem de belli seçilmiş merkeziyetsiz blokzincirleriyle geçiş anlamında gerekliler. Böylece küresel kripto sermayeden faydalanmak isteyenlerle, ülke ekonomisine yatırım yapmak isteyen kripto varlık sahipleri arasında sermaye transferi ve girişimcilerin dijital cüzdan, forex, kripto para borsaları, hisse senedi piyasaları gibi farklı kullanımları kolaylaşabilir.
Son aşamada setteki API’ların kripto konseptleriyle genişletilmesi var: her API tek tek benzer küresel kripto protokolleriyle bir nevi kriptolaştırılmalı; mevcut teknolojiler, çatallanma veya sıfırdan yapma yolları seçilebilir.
İç ticaret için ulusal dijital para, uluslararası işlemler için kripto protokolleri
Bu kombinasyon gerekli görülüyor çünkü örneğin bir KOBİ sahibinin bir mobil telefon, internet ve bu platforma erişimle normalde nasıl bulacağını bilemediği yurtiçi krediye buradan kolayca ulaşması, yurtdışı fonlara da kripto sermayesi yoluyla ulaşması hedefleniyor.
İçeride ekonomi için kazanılacak avantaj
En temel avantaj hem iç hem dış sermaye havuzuna direk erişim sağlanması olarak görülüyor. Kripto IndiaStack’in potansiyel faydaları KOBİ’ler, startuplar, işçi paraları, öğrenciler ve kırsalda yaşayanlardan oluşan beş farklı örnek vakada detaylıca anlatılmış. Yönetimin desteklediği varsayımıyla, KOBİ’ler için DeFi lending platformlarının, startup’lar için kripto crowdfunding/ token satışlarının, öğrenciler için özel token’ların, işçiler için kripto havalelerinin ve kırsalın cüzdan kullanımının ekonomiye faydaları anlatılmış. En önemli olarak küresel kripto sermayesi havuzuna bağlanılarak yeni finansman türlerine ulaşabilmenin, 200 milyar doları aşan KOBİ finansman açığının kapanmasına yardımcı olacağı vurgulanmış.
Dikkat çeken bir nokta yazarın DeFi’ye dijital cüzdanı olan her vatandaşa yeni sermaye kapısı açan bir imkan olarak bakması: “DeFi performans, şeffaflık ve programlama özelliğiyle “Wall Street’in yapabileceklerini herkesin -sıradan bir vatandaş dahil- pahalı avukatlar ve fon sağlayıcılar olmadan yapmasına imkan verir ve internet nasıl bilgiye erişim sağladıysa DeFi de yeni sermayeye erişim sağlar”.
Uluslararası arenada kazanılacak avantaj
ABD ve Çin arasındaki teknoloji savaşı devam ededursun iki unsurla ülke kendini ayrıştırabilir, deniyor: Ulusal Teknoloji Yığını ve Nötr Protokoller.
Kripto IndiaStack gibi bir ulusal yığın bir ülkeyi dijital olarak Amerikan ve Çin şirketlerine (Facebook, WeChat gibi) bağımlı olmaktan kurtaracak kamu ve/veya özel hizmetler bütünü olarak tanımlanabilir. Gelişmiş ülkelerin yerel pazarları, beşeri/maddi sermayeleri çok güçlü olsa da Hindistan zaten çalıştırdığı bu Stack’i başka ülkelere ihraç edebilir; uzun vadede açık kaynak olarak her ülkenin aynı altyapıyla kendi dijital platformlarını geliştirmesine yardımcı olabilir.
Uluslararası ilişkiler için ise tarafsız protokolleri, hiçbir ülke tarafından kontrol edilemez merkeziyetsiz kripto protokollerinin kullanımını destekleyebilir.
Deniyor ki bu iki unsurun vizyonu gerçekleşirse ülke dijital parası aracılığıyla yerel işlemler için izinli bir DLT çalıştırırken, uluslararası ilişkiler için merkeziyetsiz defter teknolojisini kullanabilir diğer bir deyişle bir taşla iki kuş vurulmuş olur: Merkez bankasının kontrolünde bir yerel dijital para ve ister para (örn. dolar) ister platform (örn. Swift) bazında olsun herhangi bir ülke tarafından kontrol edilmeyen bir uluslararası ödemeler bağımsızlığı.
Uzun vadede ise Hindistan kendini yeni bir hareketin – merkeziyetsiz hareket denmiş buna- öncüsü olarak konumlandırabilir. “Ülkelerin tek ortak noktasının ABD ve Çin kontrolüne karşı olmak olduğu bir hareket yerine Bitcoin ve Ethereum gibi merkeziyetsiz kripto protokollerine dayanarak tüm ülkelerin faydalanıp hiçbirinin kontrol edemediği” bir hareket; örnek olarak Linux ve uluslararası deniz hukuku gösterilerek böyle kripto protokollerinin hem uluslararası ticareti hem komünikasyonu kolaylaştıracağı öngörülmüş. En nihayetinde de ülkenin kazanacağı küresel prestije ve artacak yumuşak gücüne dikkat çekilmiş.
Öngörü, hedef ve doğru adımlar
Kripto para ve varlık sektörüne devlet organlarının yapıcı yönde dahi olsa karışması, bu teknolojilerin doğasına aykırı olduğu için birçok kesim tarafından istenilen bir durum değil. Ancak tersi durumda, yasaklayıcı ve teknoloji inovasyonunun önünü kesecek kurallar alınması da gelişmekte olan ülkelerin gelecekte öngörülen yeni küresel finans ve ekonomi sisteminde hedeflenen konumlarını olumsuz etkileyebilir.
Blokzinciri ve kripto paraların gelişimi gelecekte ödemelerin, kontrol/yaptırım amacıyla da kullanılan, bilinen ağlardan çok, artık yeni başka teknolojik platformlarda yapılabileceğine ve Çin, Rusya örneklerinde görüldüğü üzere gelişmekte olan ülkelerin ekonomik ve jeopolitik sebeplerle bu bağımlılıktan kopmaya çalıştıklarına işaret ediyor. Uzağı görebilmek, küresel geleceğin geleneksel finans-teknoloji-blokzinciri ve kriptoda nereye doğru evrildiğini öngörebilmek ve bu gidişattan ülke çıkarına uygun olarak fayda sağlayacak bir yön çizmek de politika yapıcılar için özenle çalışılması gereken konulardan biri.
