“Niyetiniz ne olursa olsun, geliştirdiğiniz araçlar Bitcoin’e polislik yapmak için kullanılacak ve günün sonunda yaptığınız şey başka ülkelerdeki insanları izinsiz/yetkisiz olarak gözetlemek olacaktır” sözleri İnsan Hakları Vakfı’ndan Alex Gladstein’e ait. Sözlerin muhatabı ise müşterilerinin kripto ödemelerini izlemelerine yardım eden bir blockchain analitik* (analytics) firması olan Elliptic’in kurucusu Tom Robinson. İkisi arasında geçtiğimiz günlerde düzenlenen bir online etkinlikte “Blockchain/ Cryptocurrencies Compliance” konusunda geçen tartışmanın aslında son zamanlarda, bu alanda kripto dünyasının büyük oyuncularının yaptığı faaliyetlerin artmasıyla ilgili olduğu söylenebilir. Bu faaliyetler arttıkça da kripto para birimlerinin izini sürme konusunda Bitcoin’in ve diğer kripto varlıkların amacı ve geleceği konusunda tarafların görüş ayrılığı daha çok gündeme geliyor. Bitcoin’ in gücünü aldığı temel felsefesine ait özelliklerinin ve avantajlarının (merkeziyetsizlik, anonimlik gibi) onu gelecekte zaten bu niteliğiyle zirveye taşıyacağını düşünenler, kripto varlıklarla yapılan işlemlerin gözetimine/izlenmesine, sistemin doğasına zarar verecek mahremiyetin zedelenmesi, kontrolün geri gelmesi gibi argümanlarla karşı çıkıyorlar. Diğer bir taraf ise Bitcoin’i yaratan aynı özelliklerin, onu yasadışı faaliyetlerde kullanım için de cazip kılması nedeniyle, kripto varlıkların adaptasyonunun ve kripto varlıkların daha geniş kitlelerce kullanımının ancak otoritelerle/düzenleyicilerle ortak çalışmadan geçtiğini düşünüyor. İşin paradoks kısmı, bu uyum proseslerini talep eden yönetimlerin yanı sıra, kripto varlıklarla ilgi hizmet verenlerin ve müşterilerin de -farklı sebeplerle de olsa- gözetim konusuna olumlu bakmaları.
Uyum (Compliance)
“Uyum” kelimesi farklı durumlarda farklı anlamlar taşıyabiliyor; iş dünyasının geleneksel finans alanındaki regülasyonlara uyumunu kolaylaştırmak için blockchain teknolojisinin kullanılması gibi. Burada “Blockchain/Kripto Uyumu” ile kastedilen ise kripto varlıkların yasadışı amaçlar için kullanımının engellenmesi yolunda kripto piyasasında gerçekleşen işlemlerin gözetiminin/takibinin yapılarak ilgili resmi kurumların belirttiği yükümlülüklere uyumun sağlanması.
Hükümetler arası bir kurum olan FATF (MASAK) ve FinCEN gibi kurumlar üye ülkelerden, kara para aklamadan, terörizmin finansmanı, insan ticareti, çocuk istismarı, vergi kaçırma ve dolandırıcılığa kadar her türlü yasadışı olayla ilgili riskleri yok etmek için geleneksel finans kuruluşlarının yanı sıra kriptoyla ilgili işletmelerin de AML/CFT (Kara Para Aklama ve Terörle Mücadele), KYC (Müşterini Tanı) ve Seyahat Kuralı gibi protokollere uymalarını talep ediyorlar. Böylece düzenleyiciler için insanların kripto para birimleriyle ne yaptıklarının izini sürmek daha kolaylaşıyor. Kripto varlıklarla ilgili hizmet veren şirketlerin de hem büyümek (hatta bu alandaki pastadan pay alabilmek), hem de finansal suçlara maruz kalmamak, gereksiz incelemelerden kaçmak için içeride uyum birimleri (compliance team)oluşturarak veya dışarıdan hizmet alarak uyum programları/araçları geliştirmeleri gerekiyor.
Uyum Süreci ve Gelişmeler
Bahsedilen uyum gerekliliklerini yerine getirmenin kripto piyasasının daha sağlıklı işlemesini ve büyümesini sağlayacağını düşünenler arasında yatırımcılar, ve kripto şirketlerinin müşterileri de var. Bu sebeple endüstri içinde Kripto para /Blockchain Compliance hizmeti veren firmaların faaliyetleri ve hatta aralarındaki rekabet artmaya devam ediyor. Sektörün gelişmesinin önemli bir nedeni de şüphesiz yeni kripto varlıkların sayısının artmış olması. Zaman içinde bu varlıkların sayısı arttıkça düzenleyici kurumların kriptoyla ilgili işletmelerden destekledikleri kripto varlıkları tarayabilme kapasitesini arttırma talepleri de arttı. Kripto para birimleri, stablecoin’ler/token’lar, ICO’lar, emanet, cüzdan hizmetleri, borsalar gibi kripto varlıklarla ilgili konularda hizmet verenler hem kullanıcı sayılarını hem de gelirlerini arttırmak amacıyla daha fazla kripto varlığı desteklemek ihtiyacında oldular. Platformlarına aldıkları varlık kapsamının artması, bu çok sayıdaki kripto varlık arasında gerçekleşen işlemlerin de uyum çerçevesinde taranabilmesi anlamına geliyor. Bu şirketler geliştirdikleri araçlarla bir kullanıcının tüm işlem aktivitesi boyunca potansiyel riskini niceleyen net ölçümler sunuyorlar. Geliştirdikleri araçları sundukları müşterilerinin arasında yönetimler, düzenleyiciler ve çeşitli otoriteler bulunuyor. Bu şirketler ve yakın zamandaki bazı gelişmelerle ilgili örnekler şöyle:
* Elliptic: Blockchain analitik hizmeti verenlerin arasında, faaliyet alanını işlem hacmine göre bakıldığında tüm kripto varlıkların %97’sini kapsayacak şekilde genişletmesi;
* Chainanalysis: ABD federal kurumlarına sattığı gözetim/izleme araçlarının tutarının 2019 itibariyle 10 milyon doları bulması;
* CipherTrace: İnsan Ticaretini Önleme Ajansıyla ( ATII)yaptığı işbirliği;
*ConsenSys: Borsaların ve DeFi projelerinin token işlemlerinin izini sürebilmelerine yardım için geliştirdiği yeni yasal uyum ürünü/hizmetini sunması;
* Coinbase: Geliştirdiği Blockchain analitik aracının IRS ve DEA olmak üzere iki önemli ABD federal kurumuna satılması girişimleri.
Kripto Para Piyasasına Etkisi
Kripto para uyumu taraftarları Bitcoin’in bugünkü ölçeğe gelmesinde büyük şirketlerin Bitcoin kullanıcıları için oluşturduğu hizmetler arasında düzenleyicilerle birlikte çalışabilmek için yaratılan departmanların ve bunların uyum politikalarının öneminin büyük olduğuna dikkat çekiyorlar. Borsalar ve yatırımcılar gibi hem bu piyasa kullanıcıları hem de otoriteler için faydalı bir iş yaptıklarını; kripto paraların işleyişini, düzenleyicilerin konuya daha pozitif bakacakları bir şekilde yapmakla, daha fazla kripto para kullanıcısının bunun avantajlarını kullanacağını ve uzun vadede bitcoin piyasasının gelişmesine fayda sağlayacaklarını düşünüyorlar.
Kripto para birimlerinin yasadışı faaliyetlerde kullanılması problemi ve gerçeğinden hareketle AML/CFT yükümlülüklerine uyum amacıyla yapılan gözetim/iz sürme faaliyetlerinin çocuk istismarı gibi büyük insanlık suçlarını ortaya çıkarmadaki rolüne işaret ediyorlar. Diğer taraftan ihraççılar açısından bakıldığında da çıkardıkları varlıkların adaptasyonu artarken aynı zamanda yasal uyumluluk koruması olmasının avantajına dikkat çekiyorlar. Borsalar tarafında ise bilgi vermek zorunda olan lisanslı ve yasal olanların dışında, uyum sürecinin zor ve masraflı olacağı borsalar sunulan araçlarla uyum yükümlülüklerini karşılayabiliyorlar.
Öne sürülen tüm bu faydalarla beraber yükümlülüklere uyum hizmetinin genelleştirilmiş bir finansal gözetim endişesi ve korku iklimi yaratmaması ve kişisel hakların ihlal edilmemesi için, otoritelerin ancak izin/yetkileri varsa bu araçları kullanabilmeleri veya kullanıcıların coin mixer’lere başvurmaları gibi çözümlere yer olduğu da belirtiliyor.
Sonuçta, kripto para birimlerinin ve varlıklarının ana akım finansta kabul görmesi hedeflendiğinde, ve bunda da kurumsal yatırımcının ilgisinin şart olduğu düşünüldüğünde yükümlülüklerle uyum konusundaki kripto hizmet sektörünün gelişmesi kaçınılmaz duruyor. Ancak diğer taraftan kripto varlık hareketlerinin izlenmesi ve uyum anlamında bilgilerin yönetimlerle paylaşılması, yasadışı faaliyetlerin küresel olarak engellenmesi amacıyla bile yapılsa, bu imkanı sağlayan hizmetlere ve araçlara, işin sonunun tam kontrollü finansal takip/ gözetim işine çevrileceği ve bunun hem insan haklarına hem kripto varlık doğasına aykırı olduğu gerekçesiyle karşı çıkanların da kripto dünyasının geleceğindeki rollerini dikkate almak gerekiyor.
*Analitik (Analytics) kelimesi analiz kelimesiyle karıştırılmamalı. Türkçe’ye mantıksal analiz/çözümleme olarak çevriliyor; veri veya istatistiklerin hesaplamalı sistematik analizi ve buradan elde edilen bilgiler olarak açıklanabilir.
Kaynaklar:
https://www.elliptic.co/our-thinking/cryptoasset-coverage
https://thinksetmag.com/insights/aml-compliance-crypto
https://ciphertrace.com/spring-2020-cryptocurrency-anti-money-laundering-report/
