Ünlü yazar Mark Twain’in çok anlamlı bulduğum biz sözü vardır: “Bir insanın hayatındaki en önemli iki gün vardır: dünyaya geldiği ve dünyaya niçin geldiğini anladığı günler”.
İlk duyduğum andan beri unutamadığım bu söz benim hayatım için de doğruydu. Özellikle varoluşumuzu yeniden sorguladığımız şu deprem sonrası zamanlarda bu sözü tekrar hatırladım. Üniversitede yüksek lisans öğrencisi iken internet iş modelleri üzerine başladığım düşünme süreci 1994 yılı sonunda yaşadığım aydınlanmayla sonuçlanmıştı. Hayata geliş amacım, doktora tezimin cevabı ile bir bütün olmuş ve önüme gelmişti: “Dijital hale getirilip internete yüklenen eserlerin bedellerinin ödenmesi için internetin kendine özgü bir değerleme ve ödeme sistemi olması gerekecekti ve tüm varlıklar bu yeni sistemle baştan, yeniden ölçeklenecekti”. Yani, sokakta kullandığımız para sistemi değişmeli ve dijital olanlardan başlamak üzere, zamanla tüm varlıkları içine alacak şekilde yeniden tasarlanmalıydı. Ben de ileride bu tasarımı yapanların arasında olacaktım.
O günlerde bilemeyeceğim ve planlamadığım bir şekilde, zamanla kendimi hep bu misyonumla ilgili işlerin içinde buldum. Bu arada, problemim ve misyonum için Türkiye’nin doğru ülke olup olmadığını da merak ediyordum. Zaman içinde tüm sorularımın cevaplarını birer birer elde edecektim.
Şimdi bu soruların bazılarını sıralayayım:
SORU 1: Dünyadaki fiat para sistemi internete uyarlanacak mı, yoksa yepyeni bir sistem mi kurulacak?
SORU 2: Eğer yepyeni sistem kurulacaksa bu iş blokzincir teknolojisi ile mi yapılacak?
SORU 3: Gayri-merkezi internet üzerinde işleyen blokzincir teknolojisi, çalışan merkezi iş modellerine yeni alternatifler oluşturabilecek mi?
SORU 4: Bu yeni para sistemi ülke içi ticaret ve alış-verişte kullanılabilir mi? Ülkelerarası ticaret için de kullanılabilir mi?
SORU 5: Yeni gayri-merkezi sistemde kredi nasıl yaratılacak?
SORU 6: Bu yeni sistemin ülkelere ve insanlara kabul ettirilebilmesi için dünyada yeni bir konjonktür gerekir mi? Bu konjonktür devreye girdi mi?
SORU 7: Sistem tamamen çalışmaya başladığında ekonomik ve sosyal hayatımız nasıl değişecek? Örneğin tarım üretimi, adalet sistemi, eğitim, üretim ahlakı vb. nasıl değişecek?
Zaman içerisinde yavaş yavaş beliren cevaplar:
CEVAP 1: Dijital hale getirilen eserler, yani müzik eserleri, elektronik hale getirilmiş kitaplar, makaleler, haberler, filmler, oyunlar, resimler ve videoların bedelleri internet protokolleri içerisinden ödenemiyor. Şu anda dışarıdaki para sistemi ile arasında bir çevirici gerekiyor. Bankaların kullandığı sanal POS sistemleri veya Google gibi servisler online ödemelerde çevirici/aracılık yapıyor. Ancak bu durumda ben kullandığım (tükettiğim) eser sahibine doğrudan ödeme yapmış olmuyorum: Ödememi, bankalar kendi sistemleri ile yaptırdıkları için biz istemesek de işleme ortak oluyorlar. Paranın transferi internet protokolleri dışından oluyor, ve şu anda bankasız ve aracı şirketsiz olamıyor.
Yani, dünyada kullanılan fiat para sisteminin internete uyarlanması söz konusu değil. Kısacası, safiyane görünen bu ilk sorunun ardında yıkılması güç ve zaman alacak yapıların olduğu ve vatandaşlar olarak kendi ürettiğimiz eserlerin tüketiminde kendimize ait aracısız yapılar kullanmak için daha epey mücadele vermemiz gerekeceği anlaşılıyor.
CEVAP 2: Zamanla anladık ki, internetin merkeziyetsiz altyapısına uygun yeni bir sistem kurulmalı ve bunun için de 2009’da Bitcoin ile ortaya çıkan blokzincir teknolojisine dayalı yenilikler kullanılabilir. Blokzincirinin misyonuma uygun altyapı olduğunu anladığım 2014’den beri bu teknoloji içinde çalışıyor ve üretiyorum.
CEVAP 3: Şu anda dijital dünyada işleyen tüm ticari modeller, internet dışında tasarlanıp sonradan internetin yapısına adapte edilmiş analog modellerdir. Örneğin reklam iş modeli bunlardan bir tanesi: 2002 yılında dünyanın en büyük dört reklam ajansı WPP, Omnicom, Publicis ve Interpublic olarak sıralanırken, Google henüz küçük bir arama motoruydu ve Facebook (Meta) daha kurulmamıştı bile. 2022 yılı sonuçlarına göre ise, dünyanın bu en büyük dört reklam ajansının TOPLAM ciroları 13.5 milyar dolar olurken, Meta’nın cirosu 118 milyar, Google’ın da çoğunluğu reklamdan olmak üzere cirosu 283 milyar dolar olarak gerçekleşmiş. 20 yıl içinde büyük bir değişim ile dünyanın hemen tüm reklam harcamalarının analog mecralardan dijitale kaydığını ve gelirlerin çoğunun internet üzerinden kazanıldığını görmek için bu veri yeter sanıyorum.
Eğer yeni bir internet parası blokzincir teknolojisi sayesinde tasarlanır da, örneğin reklam iş modelleri için de kullanıma konulabilirse, hem fiat paranın yerine geçmiş olacak hem de BigTech adı verilen bu dev dijital şirketlerin çanına ot tıkayacak. Bir taşla iki kuş vurulmuş olacak. Ancak bu teknoloji şirketlerinin de aynı bankalar gibi pabucu pahalıya satacaklarını tahmin etmek için kahin olmaya gerek yok.
CEVAP 4: Ticaret için kullandığımız eski fiat para sistemi taa 1500’lerden kalma bir muhasebe sistemi ile birlikte işlemekte. Yani her ikisi de ömürlerini tamamlamak üzereler ve teknolojik internet çağına uygun değiller. Yeni blokzincir değişim sisteminin en önemli işlevlerinden birisi, ticaretle bankacılığı birbirinden ayırmak olacak. Bankalar da özel şirketler ve iki şirket arasındaki ticarete ortak olmaları için bir sebep yok. Ödeme sistemleri yüzünden bu eski sistemi kullanıyoruz denilirse, bunun cevabını yeni blokzincir teknolojisinde ve onun güvenli ödeme yapılarında bulabiliyoruz. Uluslararası ticarette de aynı sistemi devreye almalıyız. Bu konuda dünyada devreye giren yeni konjonktür bize yardımcı olacaktır. (Bakınız: 6. soru ve cevabı)
CEVAP 5: Yeni sistemde kredinin bankalar dışında yaratılması, insanların ve şirketlerin kendi itibarlarıyla kredi üretmeleri elzem görünüyor. Bu konuda dünyanın bizim dışımızdaki ülkelerinde bilinmeyen, bize özgü bir modelimiz var, adı vadeli çek. Bu sistemde ticari krediyi bankalar değil işletmeler ve kişiler üretiyor. Bankaların sırf kredi veriyorlar diye ticaretimize ortak edilmeleri gerekmediğini gösteren bu yeniliği de zaman içinde dünyaya yaygınlaştırmalıyız. Tüm dünya ülkelerinin bizden öğrenecekleri en önemli (sosyal) teknolojinin “vadeli çek”lerde gizli olduğunu hiç tahmin eder miydiniz?
CEVAP 6: Yeni sistemin dünyada kabul edilmesi ya da bizler tarafından ettirilmesi zaman almakta; asla kolay olmuyor bu iş. Ancak 2022 yılında, Rusya-Ukrayna savaşını takiben dünyaya yeni bir konjonktürün hakim olduğunu ve işimizi biraz da olsa kolaylaştıracağını görüyoruz.
CEVAP 7: Blokzinciri-internet ikilisi üzerinde işleyecek yeni sistemin hayatımızda değiştireceği en önemli şey, ahlakın da bu sistem içinde tanımlı olması ve uygulamadan insan elinin tamamen çıkartılması olacak. Sovyetler Birliğinde, 20. yüzyılda sosyalizm neden işlemedi diye kime sorsanız alacağınız cevap: “insan faktörünün araya girip ahlaksızlığa yol açması” olacaktır. Ülkemizde de bozuk olan her yapıda insanların ahlaksızlığını gözlemlemiyor muyuz? Demek ki bu dersi almış olan insanlığın artık toplumsal kararlarda bireylere güvenmemeyi öğrenmesi gerekiyor. Bireyler para ile satın alınabiliyor ve karşılığında cezasını o bireyler değil, bizler toplum olarak çekiyoruz. Mümkün olan tüm bireysel kararları devreden çıkartmak için de bu yeni sisteme gereksiniyoruz.
