Geçen hafta başladığım şimdilik tek kişilik beyin fırtınasına kaldığım yerden, Kuran’daki faizle ilgili ayetleri incelemeye devam ediyorum. Bugüne ışık tutar biçimde, Bakara suresi 275 ile 282. ayetler arasında ticaretin nasıl yapılması gerektiğini anlatan emirler karşımıza çıkıyor. Ama sanki blokzinciri kavramını tanımlamak üzere kaleme alınmış gibi duran 282. ayet bunlar arasında bence en kayda değer olanı.
Kuran’da Blokzinciri Nasıl Tanımlanmış?
Daha önce başka yerlerde de belirttiğim gibi, Bakara suresi 282. ayet bence, din tarihi ve bilim tarihi de dahil, insanlığın elindeki tüm tarihi kayıtlar içerisinde blokzinciri teknolojisine en yakın tarifi vermektedir.
- Ayet : “Ey iman edenler! Belirlenmiş bir zamana kadar bir borç ilişkisi kurduğunuzda bunu yazın. Aranızdan bir kâtip bunu adaletle yazsın. Kâtip Allah’ın kendisine öğrettiği gibi yazmaktan geri durmasın. Artık o yazsın, borçlu da yazdırsın; rabbi olan Allah’tan korksun ve borçtan hiçbir şeyi eksik bırakmasın”.
(Kaynak Diyanet İşleri web sitesi: https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Bakara-suresi/289/282-ayet-tefsiri)
Görüldüğü gibi, iki tarafın arasında gerçekleşen ticari bir işlemi, üçüncü ve “dürüst” başka bir taraf kayıda geçirsin denilmektedir. Dikkatinizi çekmek isterim ki burada kayıtları borçlu ve alacaklı taraflar kendileri yazsınlar diye bir ifade yoktur, “aranızdan bir katip yazsın” denilerek iş üçüncü bir tarafa, hatta işin uzmanına havale edilmiş. Ayrıca kayıt tutanın “Allah’ının ona öğrettiği gibi” yani “bilimsel olarak, akla dayalı olarak” bu kayıtları tutması gerektiğine de dikkat çekilmiş. Bakınız oysa ki, M.S. 1400’lerden bu yana kullanmakta olduğumuz, İtalyan menşeli “Çift Kayıt Muhasebe” (Double Entry Bookkeeping) sistemi, işlem içerisinde olan yani alış-veriş yapan iki tarafın her ikisinin de ayrı ayrı kayıt tutması esasına dayanıyor. Oysa blokzinciri teknolojisi, 2009’dan itibaren iki tarafın dışında ÜÇÜNCÜ ve KAMUSAL bir gözün, işlemden bağımsız ve bu işe uzmanlaşmış birilerinin üçüncü taraf olarak bu kaydı tutmasını ve hatta tutulan kaydın birçok başka göz tarafından da onaylanması ve mükerrer olarak kayıt edilmesini getirmiştir. Dünyada daha önce olmayan bu yeni muhasebe kayıt sistemi 2009 yılında Bitcoin’in tasarımcısı Satoshi Nakamoto tarafından oluşturulduğu halde, burada sizlere aktardığım gibi, yüzyıllar önce kayda geçirilmiş olan Kuran’daki Bakara suresi 282. ayet bu uygulamayı bizlere çok önceden tavsiye etmiş.
Faizsiz Bir Sistem Mümkün mü?
Bu soru ile, yani dünyada bundan sonra faizsiz bir sistem oluşturulup oluşturulamayacağı sorusu ile kendimi bir süredir meşgul etmekteyim. Bilenler bilmeyenlere anlatsın, şu anda dünyadaki merkezi para sistemi çökme yolunda… Bunun da asıl gerekçesi, dünya GSMH’sinin 3 katı kadar olan kaldırılamaz bir global borç yükü oluşmuş olması ve bu borcu yanlış ve ahlaksız kararları sonucunda oluşturan büyük finansal kurumların, parayı basan merkez bankaları ile hep beraber hızla batışa doğru gitmeleridir.
Diyanet İşleri sitesinde, ayetlerin yorumlarının yapıldığı sayfalarda faizle ilgili ilginç bir yoruma rastlıyoruz: İslami Hukuk konusunda Profesör Hayrettin Karaman’dan alındığı belirtilen bir pasajı buraya aynen aktarıyorum:
“Âzami menfaat ve kazanca yönelik bulunan kapitalist ekonomi modelinde sermayeyi ellerinde bulunduranlar, faizcilik yoluyla az verip çok almak, toplumda sunî talep meydana getirmek; (…) tekel ve karteller kurup rekabeti önlemek suretiyle topluma zararlı olmaktadırlar”.
İşte şu paragraf, dünya ekonomik krizine bizi götüren zararlı faaliyetleri gayet güzel özetlemiyor mu? Ancak, İslami finans adı verilen uygulamaları tasarlayan kişiler de acaba Bakara suresinin burada belirttiğim ilgili ayetlerini okumuş ve anlamış mıdırlar? Çünkü bana bugünkü bankacılık dünyası içinde, adı ne olursa olsun, risklerin eşit paylaşıldığı, işe iki tarafın da ortak baktığı bir uygulama olduğunu göremiyorum. Bu ayetlerde anlatılan ticari ilişki biçiminin dünyada gördüğüm en yakın biçimi ülkemizdeki vadeli çek denilen mekanizmada bulunuyor.
Evet, Faizsiz Bir Dünya Mümkün!
Faizsiz bir dünya finans sistemi mümkün, ancak bunu şu anda hayal etmesi bile çok zor. Bizi o hayal etmesi bile zor dünyaya götürecek olan şartlar 2020 pandemisi ve kapıyı çalmakta olan petro-dolar krizi ile oluşmaya başladı. Öncelikle, merkezi finans (para) sisteminden, gayri merkezi ticari döngülere geri dönüşü yaşayacağız. Bunu hızlandıran en önemli etkenler 2020 Şubat ve Mart aylarında kendilerini gösterdiler: Birincisi FED merkezli dünya para sisteminde 2008’den bu yana üzeri örtülerek yok sayılmaya çalışılan sistemik sorunlar, ki temelinde kibir ve ahlaksızlık gibi erdemsiz gerekçeler yatmaktadır, ikincisi de Covid-19 hastalığının yol açtığı belirsizlikler dünyası. Bu ikili kriz ortamı dünya bankacılık sisteminin “insolvent” yani akmaz, işlemez duruma gelmesine sebebiyet vermektedir. Enerji krizi ve gıda krizi gibi insanlığa tehdit oluşturan açmazlar kapımızdadır.
Global krizin neticesinde büyük bankalar insolvent hale gelecekse ve “bank-note” yani banka nakitleri değersiz hale gelecek ve halk tarafından istenmez olacaksa, faiz de bunlarla birlikte kaybolacak mı? İnsanlığın sırtına bir asalak gibi yapışmış olan bu merkezi sistem, açmazlarıyla birlikte yok oluşa gidiyor ve o sistemin kenesi olan ve asıl kan emme fonksiyonunun aritmetiğini işleten faiz kurumunu da kesip atacak mıyız? Bence bunun cevabı da evet.
Bundan 5000 yıl önce kurulmuş olan ticaret altyapılarına geri mi döneceğiz? Temelde evet ama bu defa yepyeni bir muhasebe sistemi ile bu olacak. Dünyada ülkeler ve bölgeler arası ticari döngülerin bankalar dışında oluşacağı yeni bir döneme giriyoruz, zira artık ne Sümerlilerin tek kayıt merkezi muhasebe sistemine geri gidilecek ne de Orta Çağ Floransa’sının çift kayıt muhasebe sistemi ayakta kalacak. Yepyeni, üçüncü ve kamusal kayıt demek olan BLOKZİNCİRİ ÇAĞI geliyor.
“Faizsiz bir sistem, enformasyon asimetrisinin olmadığı, ticari ilişki içindeki tüm tarafların bilgisel açıdan simetrik durumda olduğu, yani her durumda ikisinin de aynı risk faktörlerinden etkileniyor oldukları durumda mümkündür”.
Riski paylaşmayan bir ortaklık değildir. Eğer bir banka size yeni girişiminiz için kredi verirken karşılığında sizden kredinin iki katı bir arsayı ya da evi ipotek olarak alıyorsa o zaman bankanız sizinle aynı riskleri almıyor demektir. Ortada enformasyon asimetrisi var, yani faiz var demektir.
Paranın Zaman Değeri Ne Olacak?
Ne zaman faiz konusunda ekonomi eğitimi almış yerli-yabancı herhangi bir kişiyle konuşmaya başladığımda hemen önüme yem gibi atılan ezberlenmiş bir cümle vardır: “Ama paranın zaman değeri ne olacak?”
Bundan sonra zaman kaydını kendimiz tutacağız, daha doğrusu blokzinciri üzerinde bu kayıt hepimiz için ortak tutulacak, o yüzden bu paranın zaman değeri de bundan sonra bizim olacak.
Bakara suresi 282. ayetin öğüt verdiği gibi “aramızdan güvendiğimiz birisi kayıtları tutacak ve bilimsel olarak tutacak”. Bundan sonra insanların arasındaki mali kayıtlar, zaman bilgisi de bizim olmak kaydıyla blokzinciri ile tutulacak. Hepimiz için simetrik şekilde, şeffaf ve açık kaynak olarak tutulacak.
