Mülkiyetle ilgili Basit Bir Soru
Sabah erken saatlerde değer verdiğim bir dostumun soruları arka arkaya geliyordu: “Bu NFT token dediğin şeyleri alınca ne almış oluyorum? Aldığımı nereden biliyorum? Benim olduklarını nasıl ispatlıyorum?”
Şüpheci bir arkadaş.
Ve de haklı. Bu soruların cevapların anlaşılır ve uygulanabilir cevapları olmadan neden gidip cebindeki parayı blokzincirde saklanacak dijital sanat eseri veya başka bir ürüne versin ki?
İyi haber soruya oldukça net bir cevap vermek mümkün. Kötü haber, her ne kadar anlaşılır da olsa teknik bir anlatı ve Ethereum blokzincir işlemlerini inceleyerek bu cevabın verilebileceği. Bu yazı da bir kaç örnekten yola çıkarak mülkiyetin ispatı ve takibinin yapılabileceğini gösterecek.
Gayret edecek demiyorum, gösterecek diyorum.
Eğer dijital sanat eserleri (varlıklar) ve onların blokzincirdeki sahipliği konusuna ilginiz varsa, okumaya devam edin. Biraz heyecanlı kılmak için, örneklerin satışı gerçekleşmiş eserler üzerinden vereceğim, haberiniz olsun..
Kontrat işine giriş: ERC 20, ERC 721 ve de yetmeyenlere ufaktan ERC 1155
Konularla ilgili birçok kişi ERC 20 standardının Ethereum blokzincir üzerinde farklı tokenler yaratmak için kullanıldığını en azından duymuştur. Bu yazı çerçevesinde, bu tokenlerin her bir ana başlık altında birbirine denk olduğunu bilmemiz önemli. Yani 1 ETH, 1 ETH’ye, aynen 1 Doların 1 Dolara eşit olduğu gibi eşit.
Fakat oldu da elinizdeki sanatsal videolarınızı tokenize etmek istediniz. Belki saklamak, belki satmak, belki de hava atmak için bula bula blokzincire denk geldiniz. Bu durumda ERC 20 ideal çözüm değil ama kullanmanın makul yolları var. Öncesinde bir ek bilgi – tokenize etmek demek videolarınızı Ethereum blokzincirine koymak demek değil. Ne böyle bir kapasite var, ne de bunun fiyatının makul olmasın ihtimali.
Ethereum blokzincirinin yaptığı işlemi ve işleme konu olan tokeni yaratan kontratı saklamak. Kontrat, tokenin kurallarını koyan yasa koyucu. Bu kurallar da sahiplik, transfer, izin verilen edisyon adedi, sanat eseri tanıtımı ve telif hakları gibi konuları içeriyor.
Eser dosyası genellikle IPSF (Interplanetary File System) üzerinde dağıtık olarak konuluyor veya başka blokzincirlerde saklanıyor. Ethereum blokzincirinde görülen İşlemin kendisi bir kimlik kartı özelliğinde ve işlemin kontrat kapsamında tanımlanmış teknik niteliklerini listeliyor.
ERC 721 sistemindeki en önemli fark her bir tokenin kendi kimlik no’su (token ID) olması. Bir tokenin diğerine eşit olmadığı bir sistem yaratıyor ERC 721. Bu da birbirinden farklı video, resim, fotoğraf, müzik vb ürünleri blokzincirde tescil etmek ve onlara dayalı işlem yapabilmek için oldukça kolaylaştırıcı bir çözüm. Basılan her bir token o kontratın içinde kalmak şartıyla kendi özelliklerini taşıyor. Böylece ERC 721 de sanatçılar ve koleksiyoncular için de facto standart olarak kabul edilir oluyor.
(Eğer tekniğe meraklı ve çoklu edisyonların (kopyaların) bu dönemde nasıl yapıldığını merak ediyorsanız da size Rarible’de (app.rarible.com) ERC 1155 kullanımına bakmanızı öneririm. Bu da ERC 20 ile ERC 721 arasında bir köprü sağlayarak ERC 20 çerçevesinde ama ERC 721 özellikleri göstermeyi sağlıyor. Benim anlayabildiğim kadarıyla..)
Şimdi biraz gerçek hayattan örneklere bakalım!
ERC 20 / Birinci Örnek: Kesirlerden Zenginliğe Giden Yol
Haydi, birlikte saati 2018 baharına geri alalım. Kripto balonu patlamış, kafalar karışık ve SuperRare (superrare.co) faaliyete tam da bu zamanda başlamış.
İlk listeledikleri sanat eseri aşağıda göreceğiniz Robbie Barat’ın AI Generated Nude Portrait #1 (Yapay Zeka tarafından yapılan Nü Portresi) resmi.
Tarih tam olarak Nisan 5, 2018.
Blokzincirdeki işlem buradan bulunabilir: https://etherscan.io/
Dikkatinizi Tokens Transferred bölümüne çekmek istiyorum. Burada ürünün yaratıldığı başlangıç adresinden transfer edildiği sahip olan cüzdan adresine gidişini görebiliyorsunuz. Burada bahsi geçen “For 1 SuperRare” ibaresine bakalım. Bu kontrat ERC 20 token üretimi için çünkü o tarihte ERC 721 yürürlükte değildi. Bu nedenle ERC 20 üzerinden çok güzel bir fikirle token ID yaratmaya girişmişler. Karşınızda 1 numaralı ürün var ve 1 SuperRare tokenine karşılık basılmış. Tahmin edeceğiniz gibi her bir sonraki ürün de aynı mantıkla 2, 3,4 diye devam ediyor. Böylece Tokens Transferred kalemi de facto Token ID haline geliyor (ERC 721’de ihtiyaç kalmayan kadar).
Minting denen basma işlemini yapan kontratı Interacted With (To) satırında görüyorsunuz. Bahsettiğimiz gibi, basılacak token özelliklerini belirleyen adres burası. (Kısa not: Kontratlar basımı yapan kişiye ait de olabilir, ya da bu örnekte olduğu gibi bir başkasının kontratını da baskıyı yapacak kişi kullanabilir. Nihai tokenin kimde durduğunu bu durum etkilemez, kim basmışsa onda durur.) Bu eser SuperRare kontratında Token 1 olarak basılmış oluyor. Yine de bir kontrole daha ihtiyacımız var…
İşlem Bilgileri altında görülen diğer başlıklar da ne kadar ETH ile işlemin yapıldığı, ücretler ve blok bilgisi gibi tamamlayıcı bilgiler.
Şimdi Etherscan’de Vaka Kayıtlarına bakarsak, bölüm 12 başlık 2 altında kimin ürüne sahip olduğun görebiliriz. Kontrat, yukarıdaki ilk Adreste belirtiliyor ve kontrata özel metaveri de tokenID olarak girilmiş – bu örnekte 1.
Şimdi hikaye anlatımına dönebiliriz..
Tam 30 dakika geçer ki, @artnome ortaya çıkar ve bu eseri 0.46 ETH’ye (o zaman için ABD$ 176) satın alır. İşlem burada: https://etherscan.io/tx/
Vaka Kayıtlarına bakarsanız, sahipliğin değiştiğini ve ilk sahip adresin yeni alıcıya transfer yaptığını görebilirsiniz.
Biraz daha zaman geçer..
Tam olarak aradan 20 ay geçer, birden çok teklif olur esere ama koleksiyoner tümünü geri çevirir.
Sonra Ocak 18 2020 tarihinde büyük teklif gelir. @curiousnfts, Barrat’ın resmini 75 ETH (o günün fiyatıyla 13,265 USD) karşılığında alır.
İşlem burada: https://etherscan.io/
Buraya akıllı kontratların bir özelliği açısından dikkat etmenizi istiyorum. Ödemenin dağılımına bakın, %10 sanatçıya gidiyor (böylece 0.46 ETH’ye satışının acısını dindirecek), %3 SuperRare’nin komisyonu ve %87’de satıcının. Tamamıyla otomatik bir işlem ve kontrat tarafından yürütülüyor. Taraflarda uygulama konusunda bir sorumluluk almak zorunda kalmıyorlar ve uygulanacağına emin oluyorlar. Kodun dışına çıkmak sadece bedelsiz olarak ürünü hediye etmekle mümkün çünkü bu durumda üzerinden dağılım yapacak parasal bir rakam mevcut değil.
Buraya kadar okumaya devam edenler – bu işlemle NFT dünyasında tarihe tanıklık etmiş oldunuz. Kaydedin, saklayın, hakkında konuşun lütfen.. Gelecek farklı olacak, öncesine göz atma şansı olan imtiyazlılardansınız.
Hadi yeni örneğe geçelim..
ERC 20 / İkinci Örnek: MakersPlace’nin daha iyi tasarımı
MakersPlace (makersplace.com) küratörlü sanat siteleri arasında en beğendiklerimden biri. Geniş bir sanatçı altyapısı ve edisyonlar dahil 30 binin üzerinde eseri var. Ürün tipleri, üretim tarzları ve fiyat aralığı o kadar çeşitli ki tek bir noktadan farklı sanat alımı ihtiyaçlarına cevap verebiliyor.
Teknik açından MakersPlace ne yazık ki hala ERC 20 altyapısı kullanıyor ama en azından kontratının dizaynı SuperRare’nin ilk versiyonuna göre oldukça gelişmiş durumda.
Aşağıda BitError’ün muhteşem bir eseri var – MakersPlace’de yakın zamanda satılmış olan 3 edisyonlu Water over Manhattan (Manhattan’ı Sular Altında).
Ürünün yaratıldığını gösteren kayda buradan ulaşılabilir: https://etherscan.io/tx/. Önceki örnekte gördüğümüz gibi ERC 20 standardında bu ürüne de token ID vermenin kısa yolunu kullanmışlar ve 31172 no’yu Tokens Transferred kısmıyla çözmüşler.
Önemli iyileştirmeler Vaka Kayıtları tarafında eklenen yeni başlıklar ve kontratın tasarımında:
Bölüm 272’de görüleceği gibi yaratan kontrat arından sahiplik (yaratıcı) ile devam ediyor. Toplam edisyon sayısı belirtilmiş. Yeni ve önemli bir eklenti metadataPath altında ürün verisinin nerede tutulduğunu gösteren IPFS hash bilgisi. Bu adres kullanılarak IPSF çalıştığı sürece ürüne her zaman ulaşmak mümkün ve bu kayıt orijinal ürününü referans alınacak kayıtlı halini de oluşturuyor. Takip eden satırlarda verilmiş olan token ID (ERC 721 gibi blokzincir tanımlanmış değil, kontratla tanımlanmış) ve IPSF’deki veri için media ID bulunuyor.
Bu geliştirilmiş ERC 20 kontratının olması gereken kapsamlı modele oldukça yakın olduğunu not ederek, ERC 721 bazlı örnekleri incelemeye geçelim.
ERC 721 / Örnek-3: Sabahları kahve, akşamları sanat
ERC 721 örneği için bakacağımız yer KnownOrigin (knownorigin.io) adlı galeri.
Aşağıdaki resim Voke’nin Coffee in the Morning (Sabahları Kahve) adlı eseri.
Yaratılma işleminin kaydı burada: https://etherscan.io/
ERC 20 kontratlarıyla benzer bir görüntü ve yapı görülüyor.
Vaka kaydına bakmak için: https://etherscan.io/
Yapısı KnowOrigin için düzenlenmiş olmakla beraber diğer örneklere benziyor.
Sanatçının ürünü sattığı işlem bilgisi burada: https://etherscan.io/
İşlem Bilgilerine bakınca ERC 721 ile ERC 20 arasındaki temel farkın Tokens Transferred kısmında olduğunu görüyoruz. Burada “For ERC-721 Token ID 173751” bilgisi 0.1 ETH karşılığında alıcının bahsi geçen token ID’yi yani KnownOrigin kontratının 173751 no’lu tokenini aldığını gösteriyor. Bu da biraz önce gördüğümüz Coffee in the Morning resmi.
Hatırlarsanız ERC 20 kontratları gönderilen token sayısıyla token ID vermeyi bir kısa yol olarak kullanıyordu yani bu örnekte ERC 20 bazlı bir kontrat 173751 token gönderimi bilgisini girerek işlemi yapacak ve token ID’yi taklit edecekti. Tabii bu ERC 20’lerdeki gönderim tokenlerinin bir değeri olmadığını not edelim. Hem bu örnekte hem de diğerlerinde değeri olan şey ana ürün ve onu bu blokzincir işlemiyle tescillenmesi. ERC 721 daha iyi bir teknikle bunu yapabiliyor.
Vaka Detayları tarafında her iki yapının da token ID’yi girdiği hatırlatmasıyla bu örneği tamamlayalım.
ERC 721 / Örnek-4: InfiNFT’nin “artiz” yazılımı
Türünün en iyi örneklerinden biri olarak infiNFT’nin (infinft.com/#mint) Artist Contract olarak tanımladığı ERC 721 ürününe bakalım.
Bu eser müthiş bir Latince kullanımıyla Ekaitza’dan Infinitum Novum (Yeni Sonsuzluk). Mayıs 2020’de 5 ETH’ye OpenSea üzerinden satıldı.
Satılan token özel olarak hazırlanmış bir ERC 721 kontratıydı ve Vaka Detayları burada:
infiNFT’nin kontratının diğer kontratlara göre önemli artıları olduğuna dikkat çekmek istiyorum. Vaka Detaylarına bakınca Bölüm 91 altında eser tanıtımı, eser ismi, sanatçı ismi gibi yeni metaveri girilmesine olanak tanıdığını görüyoruz.
Bölüm 92 altında dijital sanat eserinin hem IPSF dağıtık ağına (meşhur web 3.0 altyapısı), hem de Arweave blokzincirine yazıldığını görüyoruz. İki kayıt noktasının hash bilgileri burada bulunuyor. Böylece her iki sistem de aynı anda çökünceye kadar ürün zaman sınırı olmadan ulaşılabilir durumda oluyor.
Son olarak da Bölüm 93’de token ID tekrarlanıyor ve telif hakları belirtiliyor yaratıcı adres bilgisiyle beraber. Burasının önemine dikkat çekmek istiyorum çünkü eser satıldıkça yıllar içinde ilk çıkış noktasındaki sanatçının bilgisi gözden uzakta kalıyor. Oysa bu Vaka kaydı sayesinde ürünün yukarda bahsi geçen bilgilerle birlikte orijinal özellikleri blokzincirde sahipliğin ötesinde kendi temel özellikleri olarak yaşamaya devam ediyor.
Mevcut haliyle piyasadaki en gelişmiş ERC 721 kontratlarından biri olsa da infiNFT ekibi kontratlarına çoklu görüntü ve değiştirilebilir metaveri başlıkları gibi iyileştirmeler yapmak için çalışıyor. Peki, bu gelişkinliğin bir maliyet yok mu? Yazdığı verinin daha kapsamlı olması nedeniyle bu modelle blokzincire kayıt yapmak daha pahalıya geliyor. Ayrıca doğrudan blokzincire veri yazması da bu maliyeti etkiliyor. Rarible’nin ERC 721 kontratı da oldukça kapsamlı bilgi girişine izin veriyor ama Vaka Detayları kısmında o bilgiyi girmiyor yani sakladığı yer en azından Ethereum blokzinciri değil.
İşin sonunda bulabildin mi aldığın sanat eserini?
Evet, bulduk gerçekten.
Sadece şecerenin varlığını ve edisyon sayısındaki kısıtlamayı blokzincir kayıtlarıyla göstermekle kalmadık, aynı zamanda sahipliğin değişimi ve fiyatlamaları da takip edebildik. Akıllı kontratların yönetiminde ödemelerin satıcı, sanatçı ve galeri arasında paylaştırılabildiğini gördük. Ayrıca sanat eserlerinin IPSF ve Arweave gibi farklı ağlarlara saklanabileceğini deneyimledik.
Müzmin şüpheci için bu sistemin kaçak kopyalamanın önüne geçmek için bir çözüm olmadığını da gördük. Kopyalama mecranın blokzincir olmasından bağımsız olarak sanat dünyasının bir parçası. Eserin değeri orijinallikten geliyorsa blokzincirden daha iyi bir küresel kayıt ve ispat mekanizması şu anda yok. Blokzincire kayıt hangi Ethereum adresinin, neye ne zaman ne maliyetle sahip olduğunu gösteren değiştirilemez bir kayıt sağlıyor. Daha iyisini geliştirene kadar, sizin için başka ne yapabiliriz?
(Bu yazının İngilizce orijinali Medium.com’da yayınlanmıştır. Türkçe çevirisi BTCHaber.com için yazar tarafından adapte edilerek çevrilmiştir.)
