Blokzincir teknolojileri içerisinde gün geçtikçe daha da fazla konuşulmaya başlanan bir alan var: Metaverse. Genellikle etkileri üzerine konuşmaların gerçekleştiği metaverse’ün arka planında yer alan teknoloji üzerine pek fazla çalışma yapılmıyor. Bu yazıda sosyal, kültürel etkilerinin yanı sıra metaverse teknolojilerinin arka planın yaslandığı teknolojiye yakından bakacağız.
Öncelikle şuradan başlamak gerekiyor. Metaverse‘ü diğer blokzincir teknolojilerinden ayıran şey dijital adaptasyon noktasında potansiyelinin güçlü oluşu. Bunun özellikle iş kültürü, eğlence, eğitim gibi alanlarda gerçekleşmesi bekleniyor. Bunu sağlarken de sanal gerçeklik, artırılmış gerçeklik gibi teknolojilerin de hali hazırda uygulama sahası bulamadığı geniş bir uygulama sahasını aktif etmesi beklentiler arasında. Hadi başlayalım.
Metaverse Nedir?
Meta kelimesi Yunanca kökenli olup “daha fazla” anlamına gelirken “verse” de universe(evren) kelimesinin kısaltması olarak zaman ve mekanı taşıyan şey anlamına geliyor. Bu iki kelimenin kısaltamasıyla oluşan metaverse geleneksel sosyal ağları, dijital bir yaşam ve adaptasyon alanına çevirmeyi hedefliyor. Bunu sağlamak için de sanal gerçeklik, dijital ikiz, blokzincir gibi teknolojileri kullanmayı amaçlıyor. Tıpkı gerçek dünyada kullanıcıların çalışabildiği, eğlenebildiği gibi bu sanal evrende de bir yaşantılarının olmasını vaadediyor.
Peki metaverse’ün arka planında teknolojiler nelerdir?
Öncelikle blokzincir teknolojisiyle başlayalım. Blokzincir gerçekten de metaverse konusunda yeri doldurulamaz bir rol oynamaktadır. Kullanıcıların kendi dijital varlıklarına sahip olmaları ancak merkezi olmayan bir sunucuda bu varlıkların sağlanmasıyla mümkündür. Aksi takdirde metaverse teknolojisi sansüre karşı dirençli olmayacak ve Web2’de yaşanan kullanıcı hakları krizlerinin benzerlerinin gerçekleşmesine kapı açılacaktır. Peki Blokzincir nedir ? Blokzincir omurgasını fikir birliği algoritmasının oluşturduğu ve özellikle Bitcoin whitepaper’ı ile gündemden düşmeyen bir dağıtık defter teknolojisidir. Blokzincir teknolojisi içerisinde kullanılan PoW ve PoS bazlı çeşitli fikir birliği algoritmalarının karşılıklı olarak incelendiği yazımıza buradan ulaşabilirsiniz. (https://www.btchaber.com/blokzincirin-kara-kutusu-poslar/)
Meraklısına: Metaverse’te Uzay Kanıtına Neden İhtiyacımız Var?
Bu algoritmaların dışında metaverse meselesinde blokzincir teknolojilerinin önemini anlamak için fikir birliği algoritmaları alt kümelerinden biri de Proof of Space olarak geçen ve uzay kanıtı olarak düşünebileceğimiz algoritmalardır. PoSpace’de, kanıtlayıcı ve doğrulayıcı denilen pozisyonlar vardır. Ağdaki doğrulama sürecinin verimli olması, yani az miktarda yer ve zaman tüketmesi gerekir. Güvenlik açısından, gerçekten talep edilen miktarda yer ayırmıyorsa, kanıtlayıcının doğrulamayı geçmesi zor olmalıdır. Geçtiğimiz yıllarda ortaya çıkan Gezegenler Arası Dosya Sistemi olarak dilimize tercüme edebileceğimiz IPFS protokolü de bir uzay kanıtı fikir birliği algoritması kullanmaktadır. İşte metaverse üzerindeki dosyaların merkezi bir sunucu üzerinde değil de bir fikir birliği algoritması yoluyla merkeziyetsiz şekilde tutulması bu yolla sağlanmaktadır.
Bir başka önemli teknoloji ise dijital ikiz teknolojisidir. Dijital ikiz, fiziksel bir ürünün, nesnenin veya işlemin gerçek zamanlı dijital karşılığı olarak hizmet eden sanal bir temsildir. Burada da kullanıcıların sahip oldukları karakterler veya avatarlar dijital ikiz teknolojileriyle entegre çalışacaktır.
Bunun dışında metaverse üzerindeki en önemli teknolojilerden biri AR ve VR teknolojilerini de içine alan gerçeklik teknolojileridir. AR teknolojisi dijital bilgileri fiziksel dünyada gösterebilirken, VR teknolojisi doğrudan dijital dünyayı canlı bir şekilde deneyimlemeye olanak tanımaktadır.
Metaverse Uygulamaları Nelerdir?
Metaverse’ün arkaplanında yer alan teknolojilere kısaca baktık. Şimdi Metaverse uygulama alanlarına 2 örnek verelim.
Çevrimiçi Video Konferanslar
Özellikle pandemi ile beraber artık çevrimiçi konferanslar hayatımızın bir parçası. Metaverse teknolojilerinin ele alacağı uygulama alanlarından biri de video konferanslar. Çünkü çevrimiçi konferanslar her ne kadar insanların kolay bir şekilde bilgiye erişimini sağlıyor olsa da yüz yüze iletişimin, beden dilini kullanmanın getirdiği bir çok avantajı sağlayamıyor. Metaverse konseptlerinde göz temasının sağlanabilmesi ve beden dilinin kullanılabilmesi sebebiyle metaverse’ün bir potansiyel barındırdığı düşünülüyor.
Dijital Emlak Sektörü
Fiziksel dünyada gayrimenkul; bir arsa ya da binanın, oturmak, yatırım yapmak, kiralamak, satmak veya satın almak için kullanılmasını ifade eder. Aslına bakarsanız metaverse üzerinde de bu durumların hepsi için sanal varlıklar kullanılabilir. Yine benzer şekilde bu varlığın sahip olduğu konum gibi çeşitli özellikler fiyatını etkileyebilir. Burada emlağı değerli yapan şey blokzincir üzerinde yer alan evrenlerde arzın sınırlı olmasıdır. Yani metaevrende alınabilecek varlık sayısı sınırlı olduğu için belli bir fiyat oluşacaktır.
Benzer şekilde eğlenceden eğitime, sanattan işe kadar bir çok alan metaverse teknolojileri içerisinde kullanılabilir. Buraya kadar olan kısım biraz daha metaverse teknolojilerinin sektörel özelliklerini içeriyordu. Şimdi biraz daha teknik kısma kayalım. Blokzincir teknolojilerinin metaverse ün neresinde olduğuna daha yakından bakalım.
Metaverse’te Blokzincir Teknolojilerinin Rolü
Kullanıcı Gizliliği ve Güvenliği
Web3 teknolojilerinin iki ana kavram üzerinde oturduğunu konferanslarda sık sık dile getiriyoruz. Bunlardan ilki güven ikincisi ise kullanıcıların kendi dijital varlıklarının mülkiyetine sahip olmaları. Web2 teknolojilerinde bunları sağlayamamızın en önemli sebebi verilerin merkezi bir sunucuda saklanıyor ve teknolojik bir otoriteye emanet ediliyor olmasıydı. Metaverse ile blokzincirin ilk kesişimi de burada hayat buluyor. Blokzincir üzerinde saklanan verilerin bir merkezi otorite tarafından kötü niyetli kullanılması mümkün olmadığı için kullanıcılara bir gizlilik ve güvenlik sağlanıyor.
Veri Kalitesi ve Doğruluğunun Artması
Blokzincirin metaverse üzerindeki başka bir rolü burada kullanılacak verilerin kalitesinin artmasıdır. Metaverse üzerinde eğitimden sağlığa kadar bir çok alanda uygulamalar geliştirilecektir. Bu uygulamaların arka planında kullanılacak yapay zeka modellerindeki karar ağaçları merkezi bir otorite yerine blokzincir teknolojisi ile algoritmasını güçlendirebileceği için niteliği yüksek verilerin ortaya çıkabileceği düşünülmektedir.
Veri Güvenliği ve Sürekliliği
Yine blokzincir teknolojilerinin etkili olacağı bir alanın da metaverse hizmetinin kesintisiz şekilde gerçekleşebilmesi ve genel güvenliğinin sağlanması olacağı düşünülmektedir. Bitcoin’i örnek alırsak hayata geçtiğinden beri kesintisiz ve hacklenemez bir şekilde yoluna devam etmektedir. Fakat Proof of Stake fikir birliğine sahip bazı projelerde anlık olarak da olsa ağın durması veya saldırılara maruz kalması gibi sorunlar olduğu düşünülürse metaverse için bahsi geçen iddianın gerçek olup olmadığını zaman gösterecektir.
Birlikte Çalışabilirlik
Birlikte çalışabilirlik ilk duyulduğunda kulağa biraz karışık gelse de blokzincir teknolojilerinin olmazsa olmazlarındandır. İnterneti bir bahçe gibi düşünürsek farklı yerlerinde farklı çiçekler açabilmektedir. Tıpkı bu çiçekler gibi farklı zaman ve mekanlarda ortaya çıkan blokzincirlerin birbirleriyle etkileşimi önemli bir sorundur. Metaverse konseptlerinde de benzer sorun gündemdedir. Birbirinden farklı sanal evrenlerde yer alan kullanıcıların bu evrenlerdeki varlıklarını taşıyabilmesi ve kullanabilmesi çeşitli protokollerle mümkün olabilmektedir. Örneğin halen test aşamasında olan Bitcountry ve RMRK protokolleri arasındaki işbirliği benzeri bir faydayı amaçlamaktadır. Buradan detaylara bakabilirsiniz. (https://bitcountry.medium.com/announcement-rmrk-and-bit-country-join-forces-to-make-the-metaverse-more-wonderful-ce5ca6202db7) Bunun dışında da farklı metaverseler arasında iletişimi sağlayacak teknoloji blokzincir olacaktır.
Veri Bütünlüğünün Sağlanması
Metaverse üzerinde kullanıcıların dijital varlıkları tutarlı ve doğru bir şekilde tutulmalıdır. Aksi bir durumda kullanıcıların sistemdeki çabaları boşa gidebilir, hatta kişisel itibarını etkileyen sorunlar doğabilir. Blokzincir teknolojisinde yapılan tüm işlemlerin değiştirilemez şekilde kayıt altında olmasından dolayı verilerin bütünlüğü net bir şekilde sağlanmaktadır. Kullanıcıların bir işlemin doğru olup olmadığı konusunda tereddüte düşmeleri durumunda blokzincir kesin bir bilgi sunabilmektedir.
Finansal Sistem
Metaverse’ün uygulama alanlarında dijital emlak sektörü, eğlence, eğitim gibi birçok alanın burada yeniden yorumlandığını söylemiştik. Bu sanal evrende gerçekleşecek her uygulama yoğun bir finansal akış transferi gerektirecektir. Tabiri caizse Web2’de sosyal olarak birbirine entegre olan yüz milyonlarca internet kullanıcısı Web3’te finansal olarak entegre olacaktır. Peki bunu mevcut bankacılık ve ödeme sistemleri karşılayabilir mi ? Maalesef cevap hayır.
Metaverse’te sanal bir müzik yaptığınızı ve o an sokaktan geçen 100 ülkeden 250 farklı kişinin 0.1’er $ bağış yaptığını düşünün. Toplamda 25$ topladığınız bu dijital aktiviteyi bankacılık sistemiyle yapmayı hayal edebiliyor musunuz? İşte bunun için metaverse için kullanılacak finansal sistemi de blokzincir teknolojileri inşa edecektir.
Akıllı Sözleşmeler
Akıllı sözleşmeler bir program etrafında çalışan güvenilir bir otoriteye gerek duymayan programlanabilir, şeffaf ve doğrulanabilir sözleşmelerdir. Metaverse üzerinde gerçekleşecek uygulamaların “zekasını” sağlayacak şey de akıllı sözleşmelerdir. Yine örnek bir senaryo verelim. Diyelim ki metaverse üzerinde bir reklam panonuz var, bu reklam panosu ile etkileşime geçen kullanıcıların bir varlık kazanmasını istiyorsunuz. Aynı zamanda reklamveren de etkileşime geçen her kullanıcı için size bir varlık veriyor. İşi daha da karmaşıklaştıralım. Eğer bir kişi arkadaşının bu reklam panosuyla etkileşime geçmesini sağlıyorsa ekstra bir NFT kazanıyor. Akıllı sözleşmeler olmadan bu tarz bir senaryoyu hayata geçirmenin ne kadar zor olacağını tahmin edebilirsiniz.
NFT’ler
Geçtiğimiz yılın yıldız teknolojilerinden biri de NFT’ler oldu. Bir çok kişi NFT’lerin neden bu kadar önemli olduğunu anlayamadı. Aslında insanların sanal evrenlerde sahip olacağı dijital kimliklerin en küçük yapı taşlarını NFT’lerin oluşturabileceğini düşünebiliriz. Bu konuya biraz daha yakından bakalım. NFT’nin özelliği neydi? Nadir, biricik olması. Bu onu kripto paralardan biraz daha farklı kılıyordu. Bir şey nadir olduğunda ona sahip olmak isteyen kullanıcı sadece finansal bir amaçla değil aynı zamanda duygusal bir amaçla da sahip olabiliyor. Bu amaç mutluluk, ego gibi bir çok detay olabilir. İşte kullanıcıların bu duygularını en iyi yansıtabilecekleri alanlardan biri de metaverse olacaktır. Bu anlamda NFT’ler metaverse’ün yapı taşı olarak karşımıza çıkabilecek bir blokzincir teknolojisidir.
Bu kadar mı? Elbette değil. DAO’lar, oyna-kazan konseptleri gibi gelişen farklı alanlar da metaverse evrenine dahil edilebilir. Blokzincir teknolojisinin her geçen gün yeni bir uygulama alanı bulması metaverse’ün teknolojik altyapısının bileşenlerini de dinamik hale getiriyor. İzlemesi baş döndürücü ama bir o kadar da ilginç bir alan.
