Blockchain, veri, zaman damgası ve bir önceki bloğun kriptografik özet değerini (hash) içeren blokların, birbirlerine kriptografik yöntemlerle bağlanmasından doğan bir teknolojik gelişmeyi ifade ediyor. Zamanla değişen, gelişen ve birçok farklı yöntemi de ifade etmek için kullanılan blockchain ile farklı sorunlara çözüm bulmak için her geçen gün çeşitli projeler gerçekleştiriliyor.
Ben de bu yazımda, blockchain tabanlı projelerde dikkat edilmesi gereken bazı hukuki konulara dikkat çekmek istedim.
Öncelikle, sıklıkla karşılaştığımız bir yanılgıyı gidermek isterim: “Blockchain’e ilişkin kanunlarımızda herhangi bir düzenleme olmadığı için, hiçbir kurala tabi olmadan istediğimizi yapabiliriz” yanlış bir önermedir. Blockchain ile gerçekleştirilen projelerin diğerlerinden temel farkı, geliştirilmesinde farklı bir teknoloji kullanılmış olmasıdır. Kullanılan teknolojilerin yapısal farklılıkları ve sonuçları, farklı teknik, ekonomik veya hukuki soruların ortaya çıkmasına veya sonuçların oluşmasına sebep olabilecekse de bu blockchain projelerinin hiçbir kanuna tabi olmadığı ve dikkat edilmesi gereken hiçbir konu olmadığı anlamına gelmez. Aksine, çoğu zaman, blockchain projeleri, blockchain olmadan aynı projenin geliştirilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlara yenilerini eklemektedir.
Bu bakımdan, her ne kadar bu yazı kapsamında her birine ayrıntılı olarak değinmek mümkün olmasa da, dikkat edilmesi gereken bazı hukuki meseleleri özetlemeye çalıştım:
Kişisel verilerin korunması: Birçoğumuzun bildiği üzere, 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (“KVKK”) 7 Nisan 2016 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi ve kapsamlı bir uyum sürecinin başlamasını tetikledi. Türkiye’de kişisel verileri, yani kimliği belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin herhangi bir bilgiyi işleyen kişilerin, KVKK kapsamında çeşitli yükümlülükleri yerine getirmesi gerekiyor. Veri sorumlularının, aydınlatma; açık rıza alma; ilgili kişilerin taleplerini karşılama; yurt dışına aktarımda belirli prosedürlere uyma gibi birçok yükümlülüğü ise blockchain projelerinde özel bir dikkat gösterilmesini gerekli kılıyor.
Bu yazı kapsamında, tüm ayrıntıları ile değinilmesi mümkün olmasa da, özellikle halka açık (public) blockchain’lerde yani herkesin verileri görebildiği ve bazı durumlarda node veya miner olarak verileri işleyebildiği sistemlerde:
- verileri işlenen kişilerden gerekli hallerde açık rıza alınması;
- verilerin yurt dışına aktarımına ilişkin kurallara uyulması ve
- blockchain’in değiştirilemez yapısı sebebiyle işlenmesini gerektiren sebeplerin ortadan kalkması halinde kişisel verilerin resen veya ilgili kişinin talebi üzerine veri sorumlusu tarafından silinmesi, yok edilmesi veya anonim hale getirilmesi yükümlülüğüne uyulması
bazı durumlarda mümkün olamayabiliyor. Bu sebeple, bir blockchain projesine ilişkin geliştirmelere başlamadan önce, KVKK’nın getirdiği yükümlülükleri iyi anlamak ve projeleri buna göre tasarlamak gerekiyor.
Tüketicinin korunması: Eğer blockchain tabanlı proje, tüketiciye (yani, ticari veya mesleki olmayan amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişiye) dokunuyor, tüketici ile bir sözleşme yapılmasını, ona herhangi bir ürün satılmasını veya hizmet sağlanmasını (örneğin blockchain tabanlı yazılımın kullanılması veya token verilerek çeşitli işlemler yapılması) içeriyorsa, tüketicinin korunması hakkındaki mevzuata uyum sağlanması gerekiyor. Bu kapsamda öncelikle 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ve kapsamlı ikincil mevzuatın dikkatle incelenmesi önemli. Blockchain tabanlı projelerde karşılaşılan en büyük hukuki problemlerin başında:
- cayma hakkının kullanılması (uygun düştüğü hallerde, tüketicinin mevzuatta gösterilen sürelerde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden cayma hakkı);
- mesafeli sözleşmeler (satıcı veya sağlayıcı ile tüketicinin eş zamanlı fiziksel varlığı olmaksızın gerçekleşen sözleşmeler) için öngörülen ön bilgilendirme formu ve mesafeli satış sözleşmesine ilişkin yükümlülüklerin yerine getirilmesi;
- tüketicinin tespiti ve faturaların iletilmesi;
geliyor.
Blockchain tabanlı projenin ilgili olduğu sektör, iş alanı veya konuya ilişkin mevzuata uyum: Bazı durumlarda, blockchain tabanlı projelerin çözüm sunduğu konu, sektör veya iş alanına ilişkin mevzuatta özel düzenlemeler olabiliyor. Örnek vermek gerekirse, enerji, sağlık, finansal hizmetler, sigorta, taşımacılık gibi alanlarda, bunları konu eden işlemlerin gerçekleştirilmesi için özel prosedür ve kurallar veya bazı durumlarda izin veya lisans alınması gibi yükümlülükler bulunuyor. Bu sebeple, blockchain tabanlı projenin bu gibi alanlara ilişkin çözümler sunmak istemesi durumunda, ilgili mevzuatın da ayrıntılı olarak incelenmesi önem taşıyor.
Bilgisayar programlarına ilişkin lisans ve fikri mülkiyet hakları: Blockchain tabanlı projelerde, diğer birçok projede olduğu gibi bir bilgisayar programı, algoritma veya arayüz geliştiriliyor. Bilgisayar programları, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (“FSEK”) kapsamında “eser” olarak değerlendiriliyor. Çoğu zaman blockchain projeleri geliştiren kişiler veya şirketler tarafından atlanan bir hukuki konu ise bu eserlerin hak sahipliği ve bunların devrine ilişkin hukuki meseleler.
Kısaca açıklamak gerekirse FSEK m. 8 uyarınca “bir eserin sahibi onu meydana getiren” olarak tanımlanıyor. Dolayısıyla, kural olarak bu esere yani bilgisayar programına ilişkin mali hakları (işleme, çoğaltma, yayma, lisans -ruhsat- verme gibi) kullanmaya yetkili kişi bilgisayar programını geliştiren kişi olarak karşımıza çıkıyor. Buna ilişkin bir istisna FSEK m. 18’de “hizmetli ve işçiler” için getirilmiş ve bunların işlerini görürken meydana getirdikleri eserlerin üzerindeki hakların bunları çalıştıranlar tarafından kullanılabileceği düzenlenmiş. Ancak bir işçi-işveren ilişkisinin olmadığı, birkaç kişinin bir araya gelerek bilgisayar programları geliştirdiği veya dışarıdan hizmet alımı (out-source) yapılan geliştirmeler için bu istisna geçerli değil. Bu durumda, fikri mülkiyet haklarının devralınması veya bunlara ilişkin kullanım hakkı (yani lisans/ruhsatın) alınmasında usulüne uygun yöntemler izlenmediği takdirde, bilgisayar programının kullanılamaması, kullanılmasının engellenmesi, programın lisansının başkalarına verilebilmesi veya elde edilen gelirlerden faydalanılamaması gibi sorunlarla karşılaşılabilir.
ICO ve Fon Toplama: Blockchain tabanlı projelere ilişkin en büyük yanılgılardan biri de ICO veya kripto aracılığı ile fon toplamanın hiçbir hukuki düzenlemeye tabi olmadığı konusunda. Ancak, gerek 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu m. 552’de gösterilen “bir şirket kurmak veya şirketin sermayesini artırmak amacıyla yahut vaadiyle halka her türlü yoldan çağrıda bulunarak para toplanması”nın yasak olması, gerekse ICO’lar kapsamında ihraç edilmek istenen token veya coin’lerin birçok durumda 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda sayılan sermaye piyasası araçlarının özelliklerini ihtiva etmeleri sebebiyle, ICO’ların gerçekleştirilmesi veya başka şekillerde fon toplanması mümkün olmamakta veya ihraç edilecek token veya coin’lerin nitelikleri ve kullanılacak yöntemlerin çok dikkatli ve özenli bir şekilde incelenerek hayata geçirilmesi gerekmekte.
Sonuçta, blockchain tabanlı projeler, bu şekilde gerçekleştirilmeyen birçok projede de gözetilmesi gereken hukuki meselelerin ve bazı durumlarda bunlara ek bazı meselelerin de dikkatle incelenmesini zorunlu kılmaktadır. Blockchain projeleri geliştirirken de diğer projelerde göstereceğiniz dikkat ve özeni göstermenizi ve projeye ciddi bir şekilde emek ve zaman harcadıktan sonra projenizin hayata geçirilmesinin önüne çıkan hukuki engellerle karşılaşmamak için programlama yahut tasarım aşamalarına geçmeden önce yükümlülüklerinizi ve sorumluluklarınızı tespit etmenizi öneriyorum.
