CBDC’ler (Merkez Bankası Dijital Para Birimi), ülke yönetimlerinin finansal teknolojideki gelişmelerin paranın geleceğini şekillendirme potansiyeline ve gücüne kayıtsız kalamayarak, DL/kripto para birimleri teknolojilerinden kendi hedefleri doğrultusunda fayda sağlamak için bulundukları girişimler olarak değerlendirilebilir. Özellikle kripto para dünyasında yer alan DLT, kripto para birimleri ve CBDC’ler arasındaki merkeziyetsizlik, anonimlik, regülasyonlar ve işlevsellik gibi temel unsurlardaki ayrışmalar nedeniyle; bu oluşumların asla aynı potada değerlendirilemeyeceği yönünde tartışmalar yerini, daha çok bu kümelerin kesişim noktalarından maksimum faydalanarak, sistemler arasında (kullanıcı mahremiyeti korunarak) doğru dengenin nasıl bulunacağına bırakmış gibi görünüyor.
Gelişmelerin Yarattığı Motivasyon
Çin’in hızlandırdığı CBDC pilot uygulamaları; İngiltere, Fransa, Hollanda ve Güney Kore merkez bankaları ile İsveç, Kanada, Japonya, AB, İsviçre ve İngiltere merkez bankalarının oluşturduğu çalışma grubunun yaptıkları araştırmalar ve deneyler yönetimler nezdinde yapılan uygulamalara örnek oluşturuyorlar. Rusya’nın SWIFT’e alternatif geliştirdiği SPFS sistemi, beş Avrupa ülkesinin katıldığı INSTEX, ve Çin’in uluslararası ödemeler için kendi versiyonu olan CIPS sistemi gibi uygulamalar da finansal teknolojinin mevcut özellikleriyle küresel parasal sistemini nereye taşıyabileceğine dair fikir oluşturuyorlar. Facebook’un Libra’sı, JP Morgan’ın dijital coin’i ve Societe Generale’in Fransa merkez bankasıyla beraber gerçekleştirdiği ilk CBDC işlem deneyi özel sektörde görülen önemli örneklerden. Finansal teknolojilerde kamu ve özel sektör ilgisinin birbirine kayıtsız kalamaması ve iki tarafın etkileşimi, ironik bir şekilde Çin’in Libra’yı ciddi bir tehdit olarak görmesiyle kendini belli ediyor. Diğer taraftan kripto para dünyasının sentetik CBDC’ler gibi farklılıklardan projeler üretmeyle ilgilenmeye başlaması ve hatta CBDC’lerin gelişiminin uzun vadede Bitcoin’e yarayacağını düşünenlerin olması, CBDC taraftarları için olumlu gelişmelerden sayılabilir.
Tün bu gelişmeler ABD’de de Çin’in başını çektiği CBDC treninin kaçırılmaması ve bir an önce dijital dolar sistemine geçilmesi gerektiğini savunanların sayısını artırıyor. Hatta artık tartışmalar dijital dolara geçilip geçilmemesinde değil –zira bu er geç gerçekleşecektir- tasarımının nasıl olması gerektiğinde yoğunlaşıyor. Henüz yönetim ve düzenleyiciler tarafından çok destekleyici haberler gelmese de özel sektör, düşünce kuruluşları, akademi ve ekonomi/finans çevreleri gibi birimler ABD’nin harekete geçmesi konusunda hemfikir. ABD CBDC’ sini destekleyenlerin argümanlarının önem sırası motivasyonlara göre farklılaşabiliyor. Bir kısım sistemde verimin artması, şu anki finansal sistemden daha fazla kişi ve kuruma hizmet verilmesi, ödemelerde kolaylık gibi teknolojinin getireceği teknik avantajlara yoğunlaşırken; bir kısım için de CBDC’nin asıl önemi, ABD’nin, doların rezerv para olarak kalmasıyla küresel ekonomik/finansal sistemdeki (ve dolayısıyla jeopolitik alanda) hâkimiyet ve kontrol gücünün devamı için bir araç olmasında yatıyor.
Dijital Dolar Projesi
Geçtiğimiz günlerde kar amacı gütmeyen Digital Dollar Foundation (DDF) ve danışmanlık firması Accenture arasındaki ortaklık, “Dijital Dolar Projesi” adını verdikleri projeyle ilgili açıklayıcı dokümanı (white paper) yayınladı. DDF’nin başındaki isim J. Christopher Giancarlo, ABD’nin önemli resmi finans kuruluşlarından CFTC’nin (Emtia Vadeli İşlemler Komisyonu) eski başkanı. Özellikle mahremiyet ve gözetim konusunda farklı toplumların farklı beklenti ve değerleri olduğuna dikkat çeken Giancarlo, bu farklı değer sistemlerinin eninde sonunda gelecekteki dijital para sistemlerini besleyeceğini ve eğer dijital dolar konusunda geride kalınırsa “Amerikan değerlerinin küresel finansal sistemi artık etkileyemeyeceğini ve alışık olmadığı başla değerlere maruz kalacağını” belirtiyor. Başka ülke CBDC’lerinin dünya ticaretinde ve uluslararası ödemelerde çekici hale gelmesiyle, rezerv paraya sahip olan ABD’nin küresel finans sistemine kendi değerlerini empoze etmesinin kalıcı olamayacağı bir endişe kaynağı olarak görülüyor.
Teknik Detaylar
Bir ABD CBDC’si için çerçevenin çizildiği projede teknik açıklamalarda dikkat çeken başlıklar: iki katmanlı sistemin devamı ve hesap tabanlı dijital doların token’laştırılması. İki katmanlı sisteme göre ticari bankalar ve diğer düzenlenmiş kurumlar Fed’le son kullanıcı arasında aracı olacak; Fed’in bankalara ihraç ettiği dijital dolarları kullanıcılar ya hesaplarında ya da dijital cüzdanlarında tutacaklar. İki katmanlı banka sistemiyle var olan dağıtım mekanizması çalışırken ve ilgili ekonomik/ yasal avantajlar korunurken inovasyon ve erişebilirliğin artması hedefleniyor. Token’laşma ile ise mülkiyet/transfer hakkı temsil edilerek ve DLT avantajlarından yararlanılarak token’laştırılmış dolarla daha hızlı, daha etkin, daha az maliyetli kullanım rahatlığının artması bekleniyor. Token’laştırılmış bir dijital doların, hem içerde hem dışarıda finansal erişim ve ödemeler açısından daha geniş alanda uygulanabilir olacağı savunuluyor.
Pilot Uygulamalar
Projede bir sonraki adım olarak geliştirilecek test ve pilot programların uygulanacağı vakalar yerel veya uluslararası ödemelerin bir parçası olarak veya hükümet yararına olmak üzere kategorize edilirken, bunların P2P ödemelerden, felaketler sonrası yapılan yardımlara kadar çok geniş bir alana yayılacağı düşünülmüş. Bu pilot programların değerlendirilmesinde, önerilen token’laşmanın para arzında yarattığı etki, teknoloji seçimleri, mahremiyet konusunda devlet müdahalesi/ ticari amaçlı sömürüler, yaptırımlardaki etki ve kullanım ve AML/KYC yasalarıyla uyum gibi faktörler ön sıralarda gözüküyor.
Projenin öncüleri kullanılacak DL teknolojisiyle ilgili olarak izinli mi izinsiz mi olacağı veya sistemi kurmadan önce doların token’laşması gerekliliği veya nakdin sağladığı mahremiyetin ne olacağı, kimliklerin doğrulanmasında hangi teknolojinin yer alacağı gibi tüm soruların masaya yatırılması gerektiğini ekliyorlar. Bu aşamada ister istemez akla gelen, bu kadar çok soruyla projenin ilerlemesi ve hayata geçirilmesi için önünde daha çok yol olduğu- nitekim öngörülen de on seneye kadar uzanan bir zaman dilimi. Diğer taraftan bu çalışmanın bir hedefinin de sistemler arasındaki (hesap tabanlı/token bazlı gibi) etkileşim nosyonunu, uzman öngörü ve tecrübesiyle eldeki fırsatları, bu fırsatların değerini ve önemini anlatmak ama gerisini politika yapıcılara bırakmak olduğu da belirtiliyor.
Kaynaklar:
