Küresel bir blockchain teknoloji şirketi olan Bitfury’e ait Crystal blockchain analytics grubu, Eylül 2019’da uluslararası Bitcoin akışları üzerine özel bir rapor yayınladı. Raporda öncelikle FATF’nin (Financial Action Task Force ( Mali Eylem Görev Gücü, MASAK)) yakın zamanda yayınladığı rehber niteliğindeki bildirisinde uygulanmasını tavsiye ettiği küresel bir “seyahat kuralı” na dikkat çekilmekte ve bu kuralın kripto para borsaları gibi sanal varlık servis sağlayıcılarının birbirleriyle işlem süreçlerinde müşteri bilgisini paylaşmaları gerekliliğini içereceği belirtilmektedir. FATF, sanal varlıkların kriminal ve terör amaçlı kötüye kullanım tehdidine dikkat çekmiş ve bu yeni kılavuza uyum için, 37 üye ülkesine bir sene süre tanıyacağını –Haziran 2020 için planlanan bir değerlendirmeyle- söylemiştir. G20 ülkeleri de bu kural için desteğini açıklamıştır. Bu raporda da sanal varlık servis sağlayıcılarının eninde sonunda maruz kalacakları bu düzenleyici FATF kılavuzunun kapsamını ve temelini anlamak amacıyla kripto para borsaları arasındaki uluslararası bitcoin akışları tarihsel olarak derlenmiştir. 2013’den itibaren G20 ülkeleri arasında yapılmış transferlerin toplam miktarı (ABD Doları cinsinden), ilgili işlem trendleri ve aynı zamanda FATF kılavuzunun bu dinamikleri nasıl etkileyeceği hakkındaki öngörüler de raporda yer almıştır.
Rapordaki teknik tanımlar ve limitlere bakıldığında Asya-Pasifik ülkeleri olarak Hong Kong, Singapur, Çin, Güney Kore, Tayland, Tayvan, Vietnam, Endonezya, Yeni Zelanda, Hindistan, Samoa, Vanuatu, Mongolya ve Filipinler; G2O ülkeleri olarak da Arjantin, Avustralya, Brezilya, Kanada, Çin, Fransa, Almanya, Hindistan, Endonezya, İtalya, Japonya, Meksika, Rusya, Suudi Arabistan, Güney Afrika, Güney Kore, Türkiye, İngiltere, ABD ve AB sıralanmıştır. G20 içinde sadece Suudi Arabistan ve Güney Afrika kayıtlı/tescilli borsaları olmadığı için araştırma dışı tutulmuştur.
1 Ocak 2013-30 Haziran 2019 arası dönemi kapsayan raporda amaç, bireysel aktivite modellerinden çok bu aktivitelerin uluslararası ölçeğini ortaya koyabilmek olduğu için sadece transfer modelleri incelenmiştir (kişi/kurum olan borsa kullanıcılarının başka borsalarda kayıtlı kullanıcılara gönderdiği fonlar ve/veya kullanıcıların başka bir borsadaki kendi hesaplarına gönderdiği fonlar vb.) . Borsalar arası direk bitcoin işlemleri dikkate alınmış ve her bitcoin işlem tutarı işlem günü dolar bazında bitcoin fiyatına göre hesaplanmıştır. Bitcoin transferleri aslında ülkelerdeki kayıtlı/tescilli borsalara ait hesaplar arasında yapılsa da, kripto para borsaları gittikçe artan bir hızda bulundukları ülkelerin kanunlarına ve hatta fonları gönderdikleri ülkelerin kanunlarına maruz kaldıklarından, raporda borsalar yerine ülke adları kullanılmıştır.
G20 ve Asya-Pasifik ülkelerinin borsalarına özel önem verilmekle birlikte, 63 ülkeden 300 borsa incelenmiştir ( Ek1’de incelenen kripto para borsalarının tam listesi vardır.). Herhangi bir ülkede kayıt/ tescil tanımı olmayan borsaların hepsi “Bilinmeyen” başlığı altındadır. İngiltere ise kayıtlı/tescilli borsa sayısı çok fazla olduğu için halen AB Üyesi olmasına rağmen analizde ayrı tutulmuştur.
Araştırmanın amaçlarına uygun olarak ise analize sadece aşağıda listelenen ülkelerdeki (Ek2: G20&Diğerleri ) borsalar dâhil edilmiştir; önemli borsası olmayan G20 ülkeleri hariç tutulmuş, “Diğerleri” kavramı ile Hong Kong ve Singapur kastedilmiş ve web sitelerinde ülke/konumları belirtilmeyen tüm borsalar “Bilinmeyen” başlığı altında toplanmıştır.
Aşağıdaki grafikte (Ek3) ise, her kutuda 2013-2019 arası ülkelerarası kripto para borsaları arasında gerçekleşmiş bitcoin transferlerinin toplam miktarı (ABD Doları) ülke bazında görülmektedir. (Yıl bazında ve ülke özelindeki detaylı sayısallar rapor linkinde mevcuttur.)
Görüldüğü gibi ABD, yaklaşık 15milyar dolarlık hacimle ilk sıradayken, ikinci sırada yaklaşık 10milyar dolar hacimle ABD VE Singapur arası işlemler yeralmaktadır. Türkiye-Singapur transferleri 387 milyon dolarla ilk sırada, ikinci sırada 202milyon dolarla Türkiye- ABD ve son sırada 3200 dolarla Türkiye-Meksika arası işlemler yer almaktadır.
G20 ülkeleri tarafından gönderilen/ alınan toplam bitcoin miktarının ülke ve yıl bazında tek tek incelendiği araştırma sonuçlarına göre ise 2018’de ABD yaklaşık 23 milyar dolarla en fazla gönderim ve 21,2 milyar dolarla en fazla alım yapan ülke olmakta; 2.sırada toplamda yaklaşık 26 milyar dolarla (14 milyar dolar gönderim ve 12 milyar dolar alım) Singapur ve 3. sırada toplamda yaklaşık 19 milyar dolarla (9-10) Hong Kong bulunmaktadır. Türkiye ise 2018’de 481,1 milyon dolar gönderim, 567,8 milyon dolar alım gerçekleştirmiştir.
Raporda ayrıca G20&Diğer borsalarla tüm borsaların ve G20&Diğer borsalarla Bilinmeyen borsaların yıl bazında ayrıntılı karşılaştırmaları yapılmıştır; tüm sayısallar rapor linkinde yer almaktadır. Bu karşılaştırmalı analiz sonuçlarına göre bazı çıkarımlar şöyle sıralanabilir:
İngiltere, ABD, Hong Kong ve Singapur kayıtlı/tescilli borsa sayısı en fazla olan ülkeler iken, Arjantin Hindistan, Meksika, Rusya ve Endonezya en az sayıda borsaya sahiptir. En fazla borsası olan Asya-Pasifik ülkesi Hong Kong ve Singapur’dur. İncelenen tüm borsalar arasında yaklaşık 10%unun herhangi bir ülke kaydı yoktur.
2013’de borsalar arası işlem görmüş tüm bitcoinlerin 96%sı G20&Diğer borsalarından gönderilmiş ama 2018’de bu oran 70%e düşmüştür. 2018’de borsalar arası direk işlem görmüş bitcoin hacmi nerdeyse 92,6 milyar dolara ulaşmış olup; toplam 65,1 milyar dolar G20 ülkeleri, Hong Kong ve Singapur borsalarınca transfer olmuştur.
Coğrafi olarak bakıldığında ise İngiltere en fazla sayıda kayıtlı/tescilli borsaya sahipken onu ABD, Asya-Pasifik ülkeleri arasında da Hong Kong ve Singapur izlemektedir. Arjantin, Hindistan, Meksika, Rusya ve Endonezya ise en az sayıda borsaya sahip ülkelerdir.
Diğer önemli bir grafikte (Ek4) küresel boyutta bitcoin transferlerinin en çok olduğu ülkeler listelenmiştir.
Görüldüğü üzere 2013’de en fazla bitcoin transferi yapan borsaların olduğu ülkeler İngiltere, ABD, EU ve Japonya iken, 2014’de Mt. Gox olayı yüzünden Japonya listeden çıkmış ve 2015’de Hong Kong ve Çin’de faaliyetlerin arttığı gözlemlenmiştir. 2016’da ABD, İngiltere ve Hong Kong başı çekerken, 2017’de Singapur ve Japonya yarışa katılmış ve 2018’de ABD, İngiltere, Hong Kong ve Singapur ilk sıralarda yer almıştır. Çin’in faaliyetleri 4 Eylül 2017’de Çin Merkez Bankasının kripto para ticaretini yasaklamasıyla önemli ölçüde azalmış ve Çin’deki borsaların faaliyetleri durdurulmuştur.
Dikkat çekilen diğer önemli bir nokta da borsaların dünyada daha eşit olarak dağılmaya başlamasından beri G20 ülkeleri tarafından transfer edilmiş fonların payının azalmakta olduğudur. 2014’den beri ABD istikrarlı bir şekilde her yıl en çok transfer alımının gerçekleştiği ülke olmuştur. İngiltere’ de daha fazla kayıtlı borsa olmasına rağmen ABD’deki borsalar daha hacimlidir ve daha fazla fon yönetmektedirler.
2013 yılı hariç ABD borsaları en fazla miktarda bitcoin işlemi yapılan borsalar olmuş; 2019’un ilk altı ayında ise ABD ve İngiltere’de daha fazla sayıda borsa olmasına rağmen en fazla bitcoin işlemi yapılan ülke Singapur olmuştur.
2013’de borsalar arası transfer edilen tüm bitcoinlerin 96%sı G20&Diğer’lerinden gönderilmiş ve bu grup ilk yıllarda üstünlüğünü korumuştur ancak grup dışında yeni borsalar açıldıkça bu etki azalmıştır. Diğer taraftan tüm borsalar arası gerçekleşen transfer miktarı yükselmeye devam etmektedir.
Gelecek için yapılan öngörülere gelinecek olursa, FATF kılavuzuna göre resmi tescille birlikte faaliyetler için lisans zorunluluğu şartı da geleceği için öncelikle faaliyetteki olan ama ülke orijini bilinmeyen borsaların sayısının azalacağı tahmin edilmektedir. Raporun başında bahsedilen “seyahat kuralı” , borsaların uyumunu biraz daha zorlaştıracak olsa da, sanal varlıkların kriminal amaçlarla yanlış kullanımı tehdidini önemli ölçüde azaltacaktır. Ayrıca FATF kurallarının adaptasyonundan sonra bilinmeyen ülke kayıtları olan borsaların yüzdesinin önemli ölçüde düşmesi beklenmektedir.
Son not olarak Bitcoin adaptasyonu ( ve işlemlerinin) büyümeye devam edeceğine ve bu bağlamda bu uyum ve regülasyon süreci içinde olan herkes için bu etkileşimleri göz önünde tutma ve analiz etme zorunluluğu oluştuğuna dikkat çekilmiştir.
